Իտալերեն

Իտալերեն (italiano՝ իտալյանո), պատկանում է Հնդեվրոպական լեզուների ընտանիքի ռոմանական լեզուների արևմտաիտալական լեզվախմբին։ Իտալերեն խոսում են աշխարհում 70 միլիոն մարդ^[փա՞ստ]։ Իտալերենը պետական լեզու է Իտալիայում, Շվեյցարիայում, Սան Մարինոյում, Սլովենիայում, Վատիկանում, Իստրիա կոմսությունում (Խորվաթիա)։ Ըստ աշխարհի լեզուների դասակարգման՝ իտալերենը 21-րդն է^[փա՞ստ]։

Իտալերեն italiano, lingua italiana
Տեսակ	բնական լեզու և կենդանի լեզու
Ենթադաս	Italo-Romance? և հարավեվրոպական լեզուներ
Երկրներ	Իտալիա  Շվեյցարիա  Սան Մարինո  Վատիկան  ԱՄՆ  Գերմանիա  Արգենտինա  Ֆրանսիա  Բելգիա  Եթովպիա  Սոմալի  Լիբիա  Մալթա
Շրջաններ	Սլովենիա  Խորվաթիա  Մոնակո
Պաշտոնական կարգավիճակ	Եվրամիություն  Իտալիա  Շվեյցարիա  Սան Մարինո  Վատիկան  Մալթա  Խորվաթիա  Սլովենիա
Խոսողների քանակ	64 800 000 մարդ (2019)[1]
Վերահսկող կազմակերպություն	Ակադեմիա դելա Կրուսկա
Լեզվակիրների թիվը	60 մլն.
ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի լեզվի կարգավիճակ	անվտանգ[2]
Դասակարգում	Հնդեվրոպական լեզվաընտանիք Իտալական լեզուներ Ռոմանական լեզուներ
Գրերի համակարգ	Լատինական այբուբեն
IETF	it
ԳՕՍՏ 7.75–97	ита 235
ISO 639-1	it
ISO 639-2	ita
ISO 639-3	ita
Italian language Վիքիպահեստում

Այբուբեն և գիր

Թեև իտալերենի այբուբենը ունի 21 տառ՝ 16 բաղաձայն և 5 ձայնավոր, սակայն ցուցադրվում է 26 տառ, որոնցից վերջին 5-ը օգտագործվում են արտասահմանյան ծագում ունեցող բառերում և չեն պատկանում իտալերեն լեզվի այբուբենին։

Տառ	Արտասանություն	Իտալերեն անվանում	Հայերեն անվանում
A a	{a}	a	ա
B b	{b}	bi	բի
C c	{k} {tʃ}	ci	չի
D d	{d}	di	դի
E e	{e}	e	է
F f	{f}	effe	էֆֆէ
G g	{g} {dj}	gi	ջի
H h	չի արտասանվում	acca	ակկա
I i	{i}	i	ի
L l	{l}	elle	էլլէ
M m	{m}	emme	էմմէ
N n	{n}	enne	էննէ
O o	{o}	o	օ
P p	{p}	pi	պի
Q q	միայն {qu] տառակապակցության դեպքում {ku}	cu	կու
R r	{r}	erre	էռռէ
S s	{s} {z}	esse	էսսէ
T t	{t}	ti	թի
U u	{u}	u	ու
V v	{v}	vi	վի
Z z	{dz} {ts}	zeta	ձետա
Միայն արտասահմանյան ծագում ունեցող բառերի դեպքում
W w	{v}	doppia vi	դոպպիա վի
X x	{ks}	ics	իքս
Y y	{i} {j}	i greca	ի գրեկա
K k	{k}	kappa	կապպա
J j	{j}	i lunga	ի լունգա

Տառադարձություն

Համակարգչային և համացանցային օգտագործում

Ուղղագրություն

Հնչյուններ

Գրեք ձեռքով իտալական դպրոցում

Ձայնավորներ

Իտալերեն լեզվում ձայնավորները 5-ն են՝

Տառ	Արտասանություն	Հայերեն արտասանություն
a	{a}	ա
e	{e}	է
i	{i}	ի
o	{o}	օ
u	{u}	ու

Բաղաձայններ

Իտալերեն լեզվում բաղաձայնները 16-ն են՝/

B, C, D, F, G, H, L, M, N, P, Q, R, S, T, V, Z.

C տառը՝ a, o, u ձայնավորներից և բաղաձայններից առաջ արտասանվում է {k}(կ)։

Օրինակ՝

cane {կանե} (շուն),

colore {կոլորե} (գույն),

cuore {կուորե} (սիրտ),

clamore {կլամորե} (աղմուկ, աղաղակ),

crudele {կրուդելե} (դաժան)։

C տառը՝ i, e ձայնավորներից առաջ արտասանվում է {tʃ} (չ)։

Օրինակ՝

cielo {չելո} (երկինք),

dolce {դոլչե} (քաղցր),

cena {չենա} (ընթրիք),

facile {ֆաչիլե} (հեշտ),

cinema {չինեմա} (կինո)։

G տառը՝ a, o, u ձայնավորներից և բաղաձայններից առաջ արտասանվում է {g}(գ)։

Օրինակ՝

gatto {գատտո} (կատու),

gola {գոլա} (կոկորդ),

gusto {գուստո} (համ),

greco {գրեկո} (հույն),

grigio {գրիջո} (մոխրագույն)։

G տառը՝ e, i ձայնավորներից առաջ արտասանվում է {dj}(ջ)։

Օրինակ՝

gelato {ջելատո} (պաղպաղակ),

giorno {ջորնո} (օր),

giallo {ջալլո} (դեղին),

gente {ջենտե} (ժողովուրդ, մարդիկ)։

GN տառակապակցությունը արտասանվում է {նյ}։

Օրինակ՝

gnomo {նյոմո} (գաճաճ),

agnello {անյելլո} (գառ),

ogni {օնյի} (յուրաքանչյուր),

sogno {սոնյո} (քուն)։

GLI տառակապակցությունը արտասանվում է {լյ}։

Օրինակ՝

figlio {ֆիլյո} (որդի),

voglia {վոլյա} (ցանկություն),

aglio {ալյո} (սխտոր),

biglietto {բիլյետտո} (տոմս)։

Իտալերենում H տառը չունի հնչյուն, երբ h տառը գրվում է c կամ g տառերից հետո, որին հաջորդում է e կամ i ձայնավորը ապա c կամ g տառը արտասանվում է {կ}, {գ}։

Օրինակ՝

chilo {կիլո} (կիլոգրամ),

ghiaccio {գիաչչիո} (սառույց)։

H տառը օգտագործվում է նաև avere - ունենալ օժանդակ բայի ներկա ժամանակում խոնարհված որոշ դեմքերում։

ho {օ} ես ունեմ,

hai {այ} դու ունես,

ha {ա} նա ունի,

hanno {աննո} մենք ունենք։

SC տառակապակցությունը a, o, u ձայնավորներից առաջ արտասանվում է {սկ}։

Օրինակ՝

scala {սկալա} (աստիճան),

scuola {սկուոլա} (դպրոց),

scopo {սկոպո} (նպատակ)։

SC տառակապակցությունը e, i ձայնավորներից առաջ արտասանվում է {շ}։

Օրինակ՝

scegliere {շելյերե} (ընտրել),

scienza {շենցա} (գիտություն)։

S տառը երբ գտնվում է երկու ձայնավորների միջև արտասանվում է {զ}, սակայն երբ երկու ձայնավորների միջև գրվում է երկու SS արտասանվում է {ս}։

Օրինակ՝

casa {կազա} (տուն),

cosa {կոզա} (ինչ)։

passare {պասսարե} (անցնել),

bassare {բասսարե} (իջեցնել)։

S տառը հետևյալ բաղաձաններից առաջ b, d, g, l, m, n, r, v նույնպես արտասանվում է {զ}։

Օրինակ՝

sdegno {զդենյո} (զայրույթ),

snello {զնելլո} (բարակ),

svago {զվագո} (զվարճանք)։

Քերականություն

Իտալերեն լեզուն ունի 2 սեռ՝ արական և իգական, 2 հոդ՝ անորոշ և որոշյալ, 15 ժամանակաձև՝ սահմանական եղանակ 8 ( Indicativo ), ստորադասական եղանակ 4 ( Congiuntivo ), պայմանական եղանակ 2 ( Condizionale ), հրամայական եղանակ 1 ( Imperativo )^[3]։

Անկատար ներկա / Presente Indicativo

Անկատար ներկա (սահմանական ներկա) ժամանակը ցույց է տալիս խոսելու պահին կատարվող գործողություն։

Իտալերեն լեզվում բայերը բաժանվում են 3 խմբի^[3]։

I խումբ	որոնք ունեն - are վերջավորություն	parlare - խոսել
II խումբ	որոնք ունեն - ere վերջավորություն	credere - հավատալ
III խումբ	որոնք ունեն - ire վերջավորություն	sentire - լսել, զգալ

Սահմանական ներկա ժամանակը կանոնավոր բայերի դեպքում կազմվում է ավելացնելով բայի արմատին հետևյալ վերջավորությունները՝

ARE	ERE	IRE
PARLARE	CREDERE	SENTIRE
parlo - խոսում եմ	credo - հավատում եմ	sento - լսում եմ
parli - խոսում ես	credi - հավատում ես	senti - լսում ես
parla - խոսում է	crede - հավատում է	sente - լսում է
parliamo - խոսում ենք	crediamo - հավատում ենք	sentiamo - լսում ենք
parlate - խոսում եք	credete - հավատում եք	sentite - լսում եք
parlano - խոսում են	credono - հավատում են	sentono - լսում են

Սահմանական անցյալ Passato Prossimo

Սահմանական անցյալ ժամանակը ցույց է տալիս ներկա մի ժամանակակետից առաջ կատարված, ավարտված գործողություն։ Կազմվում է avere կամ essere օժանդակ բայի ներկա ձևով և վաղակատար դերբայով ( parl - ato, cred - uto, sent - ito)^[3]։

Անկատար անցյալ / Imperfetto

Անկատար անցյալ ժամանակաձևը ցույց է տալիս մի անցյալ ժամանակում կատարվող, ընթացքի մեջ եղող գործողություն։

Ապակատար ներկա Futuro semplice

Ապակատար ներկա (սահմանական ապառնի ) ժամանակը ցույց է տալիս խոսելու պահից հետո կատարելի գործողություն։

Բառապաշար

Հանրահայտ ասացվածքներ

" Una buona mamma vale cento maestre " - Լավ մայրը հարյուր ուսուցիչ արժե։

" Prima i denti, poi i parenti " - Սկզբում դու և քո ընտանիքը, այնուհետև բարեկամները։

Տես նաև

• Պաշտոնական լեզուների ցանկ
• Լեզվաընտանիքների ցանկ
• Լեզուների ցանկեր

Ծանոթագրություններ

1. Ethnologue — 25, 19 — Dallas, Texas: SIL International, 1951. — ISSN 1946-9675
2. Անհետացման եզրին գտնվող աշխարհի լեզուների ատլաս
3. Berloco 2018

Գրականություն

• Berloco, Fabrizio (2018). The Big Book of Italian Verbs: 900 Fully Conjugated Verbs in All Tenses. With IPA Transcription, 2nd Edition. Lengu. ISBN 978-8894034813.
• Canepari, Luciano (1992). Il MªPi – Manuale di pronuncia italiana [Handbook of Italian Pronunciation] (Italian). Bologna: Zanichelli. ISBN 978-8808246240.{{cite book}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)

Արտաքին հղումներ

• Բոլոր Վիքիպեդիաների ցանկը և վիճակագրական տվյալները՝ անգլերեն։
• GeoNames
• Ethnologue

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Իտալերեն» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 4, էջ 426)։