Ինսուլինառեզիստենտականություն

Ինսուլինառեզիստենտականություն՝ ախտաբանական վիճակ, որի ժամանակ բջիջները չեն կարողնաում նորմալ պատասխանել ինսուլինին։

Ինսուլինառեզիստենտականություն
Տեսակ	հիվանդության կարգ
Բժշկական մասնագիտություն	էնդոկրինոլոգիա
Ռիսկի գործոններ	նստակյաց ապրելակերպ, հարպակալում, դեղամիջոցներ, որոշ հիվանդություններ
Կանխարգելում	քաշի նվազեցում, կանոնավոր ֆիզիկական ակտիվություն
Insulin resistance Վիքիպահեստում

Ինսուլինը հորմոն է, որն ապահովում է գլյուկոզի փոխադրումը արյունից դեպի բջիջներ՝ նվազեցնելով արյան մեջ գլյուկոզի մակարդակը (արյան շաքար)։ Ինսուլինն արտադրվում է ենթաստամոքսային գեղձի կողմից՝ սննդի հետ ընդունված ածխաջրերին ի պատասխան։ Ինսուլինառեզիստենտականության ժամանակ նույն քանակությամբ արտադրված ինսուլինը նույնատիպ ազդեցություն չի թողնում գլյուկոզի փոխանակության վրա։ Ինսուլինառեզիստենտականությանն հանգեցնող պատճառները բազմազան են, բայց դրա հիմքում ընկած պրոցեսները դեռ լիովին բացահայտված չեն։ Ինսուլինառեզիստենտականության ռիսկի գործոններն են ճարպակալումը, նստակյաց ապրելակերպը, շաքարային դիաբետի ընտանեկան պատմությունը, որոշ դեղամիջոցները և այլն։ Ինսուլինառեզիստենտականությունը մետաբոլիկ համախտանիշի բաղկացուցիչ է համարվում։ Ինսուլինառեզիստենտականությունը որոշելու մի քանի տարբերակ կա, դրանցից են քաղցած ժամանակ ինսուլինի քանակության որոշումը կամ գլյուկոզի տոլերանտության թեստը։ Կենսակերպի փոփոխությամբ՝ սննդակարգի փոփոխություններով և կանոնավոր մարզումներով հնարավոր է բարելավել ինսուլինի հանդեպ բջիջների զգայունությունը։

Պատճառներ

Ռիսկի գործոններ

Կան մի շարք ռիսկի գործոններ, որոնք կարող են հանգեցնել ինսուլինառեզիստենտականության։ Այդ ռիսկի գործոններ են համարվում՝ հավելյալ քաշը, ճարպակալումն ու նստակյաց ապրելակերպը^[1]։ Ինսուլինառեզիզտենտականության առաջացման ռիսկը կարող են բարձրացնել նաև մի շարք գենետիկական գործոններ, օրինակ՝ շաքարային դիաբետի ընտանեկան անամնեզը, կան նաև որոշ հիվանդություններ, օրինակ՝ պոլիկիստոզ ձվարանային համախտանիշը, որոնք կապված են ինսուլինառեզիստենտականության առաջացման հետ^[1]։

Շաքարային դիաբետի, մարսողական համակարգի և երիկամների հիվանդությունների ազգային ինստիտուտը նշում է այն ռիսկերը, որոնք կարող են անձին նախատրամադրել ինսուլինառեզիստենտականության, դրանք են՝

• 45 և բարձր տարիքը
• Աֆրիկյան-Ամերիկյան, բնիկ Ալյասկայի, Ամերիկահնդկական, Ասիական-Ամերիկյան, Հիսպանիկ/Լատինո, բնիկ Հավայան էթնիկ պատկանելիությունները
• Զարկերակային հիպերտենզիան և խոլեստերինի ոչ նորմալ քանակությունը
• Անամնեզում գեստացիոն դիաբետի առկայությունը
• Անամնեզում սրտանոթային հիվանդությունների կամ ինֆարկտի առկայությունը^[1]

Որոշ դեղամիջոցներ նույնպես կարող են բարձրացնել ինսուլինառեզիստենտականության առաջացման ռիսկը^[1]։

Կենսակերպ

Ամենայն հավանականությամբ սննդային գործոնները նույնպես հանգեցնում են ինսուլինառեզիստենտականության առաջացմանը, այնուամենայնիվ, հաշվի առնելով սննդաբանական հետազոտությունների սահմանափակ լինելը՝ դժվար է առանձնացնել պատճառ հանդիսացող մթերքները։ Ինսուլինառեզիստենտականության հանգեցնող մթերքներից են շատ շաքար պարունակող մթերքները՝ բարձր գլիկեմիկ ինդեքսով, աղքատ օմեգա-3-ով և թաղանթանյութով։ Այս մթերքները չափազանց համեղ են և ավելացնում են շատակերության հավանականությունը^[2]։ Ճարպերով և շաքարով հարուստ ուտելիքների ու ըմպելիքների շատ օգտագործումը համարվում է մետաբոլիկ համախտանիշի համաճարակի հիմնական գործոն։

Սննդակարգը բջջային թաղանթներում հագեցած ու պոլիչհագեցած ֆոսֆոլիպիդների հարաբերակցությունը փոխելու հնարավորություն ունի։ Պոլիչհագեցած ճարպաթթուների քանակը հակադարձ կապ ունի ինսուլինառեզիստենտականության հետ^[3]։ Ենթադրվում է, որ պոլիչհագեցած ճարպաթթուների քանակն ավելոցնելու միջոցավ բջջաթաղանթի թափանցելիության բարձրացումը, կարող է հանգեցնել ինսուլինային ընկալիչների քանակի ավելացման, ընկալիչների հանդեպ ինսուլինի խնամակցության բարձրացման և ինսուլինառեզիստենտականության նվազման^[4]։

Ինսուլինառեզիստենտականությունը ասոցացվում է նաև Վիտամին D-ի անբավարարության հետ^[5]։

Ինսուլինառեզիստենտականության առաջացման հավանականությունը մեծացնում է նաև նստակյաց ապրելակերպը^[6]։ Համաճարակաբանական հետազոտություններում ասվում է, որ ֆիզիկական ակտիվությունը օրական 90 րոպեից ավելի, նվազեցնում է շաքարային դիաբետի առաջացման ռիսկը 28%-ով^[7]։

Հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ կա կապ ինսուլինառեզիստենտականության և ցիրկադային ռիթմի միջև, ընդ որում ինսուլինի հանդեպ զգայունությունն ավելի բարձր է առավոտյան և ցածր երեկոյան։ Ցիրկադային ռիթմի և սննդի ընդունումների ժամանակի միջև անհամապատասխանությունը, օրինակ՝ ցիրկադային ռիթմի խանգարումների դեպքում, կարող է մեծացնել ինսուլինի հանդեպ զգայունությունը^{[8] [9][10]}։

Դեղամիջոցներ

Ինսուլինառեզիստենտականության հետ ասոցացված դեղամիջոցներից են՝ գլյուկոկորտիկոստերոիդները, պրոտեազի ինհիբիտորները (ՀԻՎ վարակի բուժման դեղամիջոցներից են) և ատիպիկ հակապսիխոտիկները^[11][12]։

Հորմոններ

Ինսուլինառեզիստենտականության առաջացմանը կարող են նպաստել նաև շատ հորմոններ, դրանցից են՝ կորտիզոլը^[13], աճի հորմոնը և մարդկային պլացենտար լակտոգենը^[14]։

Կորտիզոլը համարվում է կոնտրինսուլյար (հակաինսուլյար) հորմոն, այն կարող է լյարդում ակտիվացնել գլյուկոնեոգենեզը՝ նվազեցնելով գլյուկոզայի ծայրամասային օգտագործումը, ավելացնելով ինսուլինի հանդեպ ռեզիստենտականությունը^[15]։ Կորտիզոլն այս ամենն անում է բջջի թաղանթին գլյուկոզի տրանսպորտերների (հատկապես GLUT4-ի) տեղափոխումը նվազեցնելու միջոցով^[16][17]։

Մարդկանց մոտ բարիատրիկ վիրահատությունից հետո և առնետների մոտ տասներկումատնյա աղիքի վիրահատական հեռացումից հետո ինսուլինառեզիստենտականության բարելավմամբ պայմանավորված^[18][19]՝ առաջարկվեց, որ աղիքների լորձաթաղանթի կողմից արտազատվում է ինչ-որ նյութ, որը բջիջներին ազդանշան ուղարկելու միջոցով բջիջները դարձնում է ինսուլինառեզիստենտ։ Եվ եթե այդ նյութն արտադրող հյուսվածքն հեռացվի, ազդանշանը կանհետանա և մարմնի բջիջները կվերադառնան նորմալ ինսուլինի հանդեպ զգայունության։ Դեռ ոչ մի այսպիսի նյութ չի հայտնաբերվել, և այդ նյութի գոյության փաստը դեռ մնում է վիճելի^[փա՞ստ]։

Լեպտինն հորմոն է, որն արտադրվում է ճարպային բջիջների (ադիպոցիտների կողմից)^[20]։ Լեպտինի ֆիզիոլոգիական դերը կուշտ ժամանակ քաղցի զգացողության կարգավորումն է^[21]։ Հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ լեպտինի անբավարարությունն ասոցացվում է ինսուլինառեզիստենտականության հետ և հանգեցնում է ճարպակալման^[22]։

Հիվանդություններ

Ձվարանների պոլիկիստոզ համախտանիշը^[23] և լյարդի ոչ ալկոհոլային ճարպային հիվանդությունը (NAFLD) նույնպես կապված են ինսուլինառեզիստենտականության հետ։ Տիպ 2 շաքարային դիաբետի և ինսուլինառեզիստենտականության զարգացման հավանականությունը երեքից չորս անգամ մեծացնում է նաև Հեպատիտ C-ն^[24]։

Բորբոքում

Ինսուլինառեզիստենտականության կարող են հանգեցնել նաև սուր կամ քրոնիկական բորբոքային պրոցեսները, օրինակ՝ ինֆեկցիաները։ TNF-α-ն ցիտոկին է, որը կարող է հանգեցնել ինսուլինառեզիստենտականության՝ լիպոլիզն ակտիվացնելու, ինսուլինի ազդանշանային խանգարման և GLUT4-երի էքսպրեսիան նվազեցնելու ճանապարհով^[25]։

Գենետիկա

Հայտնաբերված են մի շարք գենային լոկուսներ, որոնք նույնպես ասոցացվում են ինսուլինի զգայունության նվազման հետ։ Դրանցից են NAT2, GCKR և IGFI գեների մոտ գտնվող լոկուսները։ Այնուամենայնիվ, այս լոկուսները պայմանավորում են ինսուլինառեզիստենտականության գենետիկական բաղադրիչների ընդամենրը 25-44%-ը^[26]։

Պաթոֆիզիոլոգիա

Նորմալ նյութափոխանակության պայմաններում, գլյուկոզի բարձրացումը հրահանգում է ենթաստամոքսային գեղձում տեղակայված Լանգերհանսի կղզյակների բետա (β) բջիջներին, դեպի արյուն արտազատել ինսուլին։ Ինսուլինը խթանում է ինսուլինազգայուն հյուսվածքների (հիմնականում կմախքային մկանային բջիջներ, ճարպային հյուսվածք, լյարդ) կողմից գլյուկոզի կլանումը, որն էլ իր հերթին հյուսվածքներին ապահովում է էներգիայով, ինչի արդյունքում նվազում է գլյուկոզի քանակությունն արյան մեջ^[27]։ Երբ արյան մեջ գլյուկոզի քանակն իջնում է՝ բետա բջիջները նվազեցնում են ինսուլինի արտադրությունը, արյան մեջ գլյուկոզան բերելով կայուն հաստատուն ցուցանիշի (5մմոլ/լ կամ 90մգ/դլ)։ Ինսուլինառեզիստենտականություն ունեցող անձանց մոտ ինսուլինի նորմալ մակարդակն արյան մեջ գլյուկոզայի քանակը կարգավորելու գործում նույն ազդեցությունը չի ունենում։

Ինսուլինառեզիստենտականության պայմաններում բջիջներն ընդունակ չեն լինում նույն արդյունավետությամբ կլանել օրգանիզմի կողմից արդադրված ինսուլինը, ուստի ինսուլինի քանակն արյան մեջ ավելանում է։ Որոշ բջիջների տեսակներ, օրինակ՝ ճարպային և մկանային բջիջները, գլյուկոզի ներծծման համար կարիք ունեն ինսուլին, ուստի երբ այս բջիջները չեն պատասխանում շրջանառվող ինսուինին՝ արյան մեջ գլյուկոզի քանակն սկսում է բարձրանալ։ Ինսուլինի առկայության պայմաններում լյարդն օգնում է կարգավորել գլյուկոզի քանակությունը՝ նվազեցնելով գլյուկոզի արտադրությունը։ Այնուամենայնիվ, ինսուլինառեզիստենտականության պայմաններում, լյարդում գլյուկոզի արտադրության նվազեցում տեղի տեղի չի ունենում, ինչը հետագայում նպաստում է գլյոկոզի քանակության բարձրացմանը^[28]։

Ճարպային բջիջներում ինսուլինառեզիստենտականությունն հանգեցնում է շրջանառվող լիպիդների կլանման նվազեցման և պահեստավորված տրիգլիցերիդների հիդրոլիզացման ակտիվացման։ Սա հետագայում բերում է արյան պլազմայում ազատ ճարպաթթուների քանակի ավելացմանը, որն էլ կարող է վատթարացնել ինսուլինի հանդեպ բջիջների ռեզիստենտականությունը^[29][30][31]։ Քանի որ ինսուլինը ճարպային բջիջներում էներգիա կուտակելու համար հանդիսանում է հիմնական հորմոնալ ազդանշան, իսկ ճարպային բջիջներն հակված են պահպանել ինսուլինի հանդեպ իրենց զգայունությունը նույնիսկ լյարդի և մկանային բջիջների դիմադրության դեպքում, ուստի ինսուլինառեզիստենտականությունը խթանում է նոր ճարպային հյուսվածքի ձևավորումը և հանգեցնում քաշի արագ ավելացման^[2]։

Ինսուլինառեզիստենտականության պայմաններում ենթաստամոքսային գեղձի բետա բջիջներն ավելացնում են իրենց ինսուլինի արտադրությունը։ Այս ամենն հանգեցնում է արյան մեջ ինսուլինի քանակության բարձրացման (հիպերինսուլինեմիա), որպեսզի արյան բարձր գլյուկոզի քանակությունը կոմպենսացվի։ Ինսուլինառեզիստենտականության կոմպենսացիայի այս շրջանում ինսուլինի մակարդակը բարձր է, իսկ գլյուկոզի մակարդակը դեռ պահպանվում է։ Եթե ինսուլինի կոմպենսացված արտադրությունը խանգարվի, ապա կա՛մ քաղցած (քաղցած գլիկեմիայի խանգարում), կա՛մ պոստպրանդիալ (գլյուկոզի տոլերանտության խանգարում) գլյուկոզի քանակությունը կավեկանա։ Ի վերջո, երբ ռեզիստենտականության ավելացմանը զուգընթաց գլյուկոզի քանակն ավելանում է, իսկ ինսուլինի կոմպենսացված արտադրությունը նվազում, զարգանում է շաքարային դիաբետ տիպ 2^[32][33]։ Ինսուլինառեզիստենտականությունը վերածվում է տիպ 2 շաքարային դիաբետի, երբ բետա բջիջները անկարող են դառնում հիպերգլիկեմիայի պայմաններում բավարար քանակությամբ ինսուլին արտադրել։

Ինսուլինառեզիստենտականություն և տիպ 2 շաքարային դիաբետ ունեցողների մոտ ինսուլինառեզիստենտականությունը խիստ կապված է նաև աղիքներից արտադրվող apoB-48 սպիտակուցի արտադրության տեմպի հետ^[34]։ Ինսուլինառեզիստենտականությունն հաճախ հանդիպում է այն անձանց մոտ, ովքեր ունեն վիսցերալ ճարպակալում, բարձր զարկերակային ճնշում, հիպերգլիկեմիա և դիսլիպիդեմիա (տրիգլիցերիդների քանակի ավելացում, ցածր խտության լիպոպրոտեինների քանակի ավելացում և բարձր խտության լիպոպրոտեինների քանակի նվազում)։ Բազմաթիվ աղբյուրներ վկայում են վիսցերալ ճարպակալման և ինսուլինառեզիստենտականության միջև առկա ամուր կապի մասին։ Ի տարբերություն ենթամաշկային ճարպային հյուսվածքի, վիսցերալ ճարպային բջիջներն արտադրում են մեծ քանակությոմբ պրոբորբոքային ցիտոկիններ, օրինակ՝ ուռուցքի նեկրոզի գործոն (TNF-a), ինտերլեյկին 1, 6 և այլն։ Մի շարք փորձարարական մոդելներում այս պրոբորբոքային ցիտոկինները ճարպային և մկանային բջիջներում խաթարում են ինսուլինի նորմալ ազդեցությունը և վիսցերալ ճարպակալում ունեցող անձանց մոտ կարող են հանդիսանալ ինսուլինառեզիստենտականության առաջացման հիմնական գործոն։ Պրոբորբոքային ցիտոկինների արտադրության մեջ հիմնական ուշադրությունը դարձվում է IKK-beta/NF-kappa-B ուղու վրա, որը սպիտակուցային ցանց է, ուժեղացնում է բորբոքային մարկերների և միջնորդանյութերի տրանսկրիպցիան, որն էլ իր հերթին կարող է հանգեցնել ինսուլինառեզիստենտականության առաջացման։ Վիսցերալ ճարպակալումը կապված է նաև լյարդում ճարպերի կուտակման հետ, որն հայտնի է լյարդի ոչ ալկոհոլային ճարպային հիվանդություն անվանմանբ (NAFLD)։ Լյարդի ոչ ալկոհոլային ճարպային հիվանդության ժամանակ, դեպի արյուն են արտազատվում մեծ քանակությամբ ազատ ճարպաթթուներ (ակտիվացած լիպոլիզի հետրանքով) և տեղի է ունենում լյարդում գլիկոգենի պաշարներից գլյուկոզի քայքայման ավելացում (գլիկոգենոլիզ)։ Այս երկու գործընթացներն էլ ունեն ծայրամասային ինսուլինառեզիստենտականությունը վատթարացնող և տիպ 2 շաքարային դիաբետի առաջացման հավանականությունը մեծացնող ազդեցություն^[փա՞ստ]։

Վիդալ-Պուիգը պնդում է, որ ճարպային հյուսվածքի քանակի ավելացումը, որն առաջանալում է կայուն դրական էներգետիկ հավասարակշռության պայմաններում (օրինակ՝ շատակերություն), առաջացնում է լիպոտոքսիկ և բորբոքային ազդեցություններ, որոնք կարող են հանգեցնել ինսուլինառեզիստենտականության և դրան ուղեկցող հիվանդությունների առաջացմանը^[35]։

Ինսուլինառեզիստենտականությունը հաճախ կապված է նաև հիպերկոագուլյացիոն վիճակների (ֆիբրինոլիզի խանգարման) և բորբոքային ցիտոկինների մակարդակի բարձրացման հետ^[36]։

Մոլեկուլյար մեխանիզմներ

Մոլեկուլյար մակարդակով բջիջն զգում է ինսուլինը՝ ինսուլինի ընկալիչների միջոցով, իսկ ընկալիչներից ազդանշանը տարածվում է PI3K/Akt/mTOR, ինչպես նաև RAS/MAPK ազդանշանային ուղիների միջոցով^[37]։ Վերջին տարիներին կատարված հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ այս ազդանշանային ուղիները կարող են որոշ տեսակի բջիջների համար ֆիզիոլոգիական պայմաններում ունենալ երկդիմի գործառույթ և ինսուլինի հանդեպ պատասխանը դարձնել շեմային երևույթ^[37][38][39]։ Բազմաթիվ գործոնների ազդեցությամբ ինսուլինի հանդեպ ազդանշանային ուղու զգայունությունը կարող է թուլանալ՝ հանգեցնելով ինսուլինառեզիստենտականության, դրանցից են օրինակ՝ ազատ ճարպաթթուների լիպոլիզը^[40]։ Սակայն, ավելի լայն տեսանկյունից նայելով կարելի է ասել, որ զգայունության կարգավորումը (ներառյալ զգայունության իջեցումը) օրգանիզմի համար համարվում է սովորական պրակտիկա՝ ուղղված փոփոխվող միջավայրին կամ նյութափոխանակային պայմաններին հարմարվելուն^[41]։ Օրինակ հղիությունը, նյութափոխանակային պայմանների ակնհայտ փոփոխություն է, որի ընթացքում գլխուղեղի համար ավելի շատ գլյուկոզ խնայելու նպատակով, մեր օրգանիզմը պետք է մկանների զգայունությունը նվազեցնի ինսուլինի հանդեպ։ Դրան կարելի է հասնել պլացենտար աճի գործոն արտազատելու միջոցով, ինչը ինսուլինի ընկալիչ սուբստրատի (IRS) և PI3K-ի փոխազդեցությանը կխանգարի, սա էլ իր հերթին կբարձրացնի ինսուլինի հանդեպ պատասխանի շեմը (ինսուլինի հանդեպ զգայունության մեկնարկը հետաձգելով)․ սա այսպես կոչված ինսուլինառեզիստենտականության կարգավորվող շեմի վարկածի էությունն է^[38]։

Ինսուլինառեզիստենտականությունը համարվում է բջջի միտեքոնդրիալ սուպերօքսիդ դիսմուտազայի ավելցուկ ռեակցիա, որն հանդիսանում է որպես հակաօքսիդանտային պաշտպանական մեխանիզմ։

Ախտորոշում

Քաղցած վիճակում ինսուլինի քանակություն

Ինսուլինառեզիստենտականության մասին է վկայում քաղցած վիճակում շիճուկում ինսուլինի 29 միկրոլԱՄ/մլ կամ 174 պմոլ/լ քանակությունը^[42]։ Ուտելուց երեք ժամ անց ինսուլինը որոշելու համար կիրառվում են ինսուլինի նույն չափանիշները։

Գլյուկոզի տոլերանտության թեստ

Շաքարային դիաբետի ախտորոշման համար կիրառվող գլյուկոզի տոլերանտության թեստի ընթացքում անձը քաղցած վիճակում ընդունում է 75 գրամ գլյուկոզ՝ բերանացի։ Այնուհետև արյան մեջ գլյուկոզի մակարդակը չափվում է հաջորդ 2 ժամվա ընթացքում։

Թեստը մեկնաբանվում է ըստ ԱՀԿ-ի ուղեցույցերի։ Երկու ժամ անց 7,8 մմոլ/լ-ից (140մգ/դլ) ցածր գլիկեմիան (արյան մեջ գլյուկոզի պարունակություն) համարվում է նորմալ, գլիկեմիան 7,8-11,0 մմոլ/լ-ի միջակայքում համարվում է գլյուկոզի տոլերանտության խանգարում, իսկ գլիկեմիան 11 մմոլ/լ և ավել համարվում է շաքարային դիաբետ։

Ինսուլինառեզիստենտականության պայմաններում օրալ գլյուկոզի տելերանտության թեստը կարող է լինել նորմալ, կամ քիչ շեղված։ Հաճախ վաղ չափումների ժամանակ գլյուկոզի քանակությունը բարձր է լինում, որը վկայում է ինսուլինի արտադրության պոստպրանդիալ պիկին (ուտելուց հետո) հասնելու անհնարինության մասին։ Չափումներն ընդլայնելով մի քանի ժամ և ավել, կարող ենք բացահայտել հիպոգլիկեմիկ <<անկումը>>, որը պոստպրանդիալ ինսուլինի ազդեցության ձախողմանը ի պատասխան ինսուլինի ավելցուկ արտադրության հետևանք է^[փա՞ստ]։

Հիպերինսուլինեմիկ էուգլիկեմիկ փորձ

Ինսուլինառեզիստենտականության քանակական որոշման և ախտորոշման ոսկե ստանդարտ է համարվու այսպես կոչված հիպերինսուլինեմիկ էուգլիկեմիկ փորձը։ Փորձը ցույց է տալիս գլյուկոզի այն քանակությունը, որն հարկավոր է ավելացած ինսուլինի քանակությունը կոմպենսացնելու համար՝ առանց հիպոգլիկեմիա առաջացնելու^[43]։ Այս թեստը կլինիկական պրակտիկայում հազվադեպ է կիրառվում, այն հիմնայանում կիրառվում է բժշկական հետազոտություններում՝ տարբեր դեղամիջոցների ազդեցությունը գնահատելու համար^[44]։

Փորձը տևում է 2 ժամ։ Ինսուլինը ներմուծվում է ծայրամասային երակով 10-120 մԱՄ (mU) մեկ մ²-ուն 1 րոպեի ընթացքում։ Ինսուլինի ներմուծումը կոմպենսացնելու համար, ներերակային ներմուծվում է նաև գլյուկոզի 20%-ոց լուծույթ, որպեսզի արյան մեջ գլյուկոզի քանակությունը պահվի 5-5,5 մմոլ/լ-ի սահմաններում։ Գլյուկոզի ինֆուզիայի արագությունը որոշվում է ամեն 5-10 րեպոն մեկ արյան գլյուկոզը որոշելու միջոցով^[44]։

Գլյուկոզի ներմուծման արագուշթյունը առաջին 30 րոպեների ընթացքում որոշում է ինսուլինի զգայունությունը։ Պացիենտն համարվում է ինսուլին զգայուն, եթե պահանջվում է 7,5 մգ/ր կամ ավել գլյուկոզի ինֆուզիոն նորմուծում։ Գլյուկոզի ինֆուզիոն ներմուծման շատ ցածր արագությունը (4,0 մգ/ր և պակաս) վկայում է ինսուլինի ազդեցության հանդեպ օրգանիզմի ռեզիստենտականության մասին։ Եթե գլյուկոզի ներմուծման արագությունը 4,0-ից 7,5 մգ/ր սահմաններում է, ապա դա վկայում է գլյուկոզի տոլերանտության խանգարման մասին, որը համարվում է ինսուլինառեզիստենտականության վաղ նշան^[44]։

Այս հասարակ տեխնիկան կարելի է ընդլայնել օգտագործելով գլյուկոզի նմուշառված մոլեկուլներ։ Գլյուկոզը պիտակավորվում է ստաբիլ կամ ռադիոակտիվ ատոմներով։ Հիմնականում օգտագործվող մոլեկուլներն են 3-³H գլյուկոզը (ռադիոակտիվ), 6,6 ²H-գլյուկոզը (ստաբիլ) և 1-¹³C գլյուկոզը (ստաբիլ)։ Հիպերինսուլինեմիկ շրջանի սկզբում 3H մոլեկուլի ներմուծումն օգնում է հայտնաբերել գլյուկոզի արտադրության բազալ մակարդակը։ Այս թեստի արդյունքում, պլազմայում գլյուկոզի նմուշառված մոլեկուլների քանակությունն օգնում է որոշել ամբողջ օրգանիզմի ինսուլին խթանված գլյուկոզի մետաբոլիզմը, ինպես նաև օրգանիզմի կողմից արտադրված գլյուկոզի քանակությունը (գլյուկոզի էնդոգեն արտադրություն)^[44]։

Ձևափոխված ինսուլինի ընկճման թեստ

Ինսուլինառեզիստենտականության որոշման մեկ այլ մեթոդ է Սթենֆորդի Համալսարանում Ջերալդ Ռիվենի կողմից զարգացված ձևափոխված ինսուլինի ընկճման թեստը։ Թեստը լավ է կորելացվում էուգլիկեմիկ թեստի հետ և ունի ավելի նվազ մարդկային սխալների հավանականություն։ Այս թեստը կիրառում է մետաբոլիկ համախտանիշի հետ կապված հետազոտությունների մեծ մասի ընթացքում^[44]։

Սկզբում, որպես նախնական բոլյուս կատարվում է ներերակային 5մլ ֆիզիոլոգիական լուծույթում 25μg օկտրեոտիդի (սանդոստատին) ներմուծում՝ 3-5 րոպեների ընթացքում, ապա էնդոգեն ինսուլինի և գլյուկոզի արտադրությունն ընկճելու համար՝ ներերակային շարունակական ինֆուզիոն տարբերակով նորմուծվում է սոմատոստատին՝ 0,27μg/մ²/րոպեում։ Այնուհետև համապատասխանաբաև 32 և 267 մգ/մ²/րոպե արագությամբ ներմուծվում է ինսուլին և 20%-ոց գլյուկոզի լուծույթ։ Արյան մեջ գլյուկոզի մակարդակը չափվում է զրոյական, 30, 60, 90 և 120 րոպե անց, այնուհետև թեստի հաջորդ կես ժամվա ընթացքում 10 րոպեն մեկ։ Պլազմայում գլյուկոզի կայուն մակարդակը որոշելու համար (SSPG) այս չորս արժեքները միջինացվում են։ Գլյուկոզի կայուն մակարդակը 150մգ/դլ-ից ավելի հաստատում է ինսուլինառեզիտենտականության առկայությունը^[44]։

Այլընտրանքային թեստեր

Էուգլիկեմիկ թեստի բարդություններով և վտանգներով պայմանավորված (որոշ պացիենտների մոտ հիպոգլիկեմիայի պոտենցիալ վտանգ), առաջարկվել են ինսուլինառեզիստենտականության որոշման ալտերնատիվ տարբերակներ։ Առաջին առաջարկված այլընտրանքը հոմեոստատիկ գնահատման մոդելն է (Homeostatic Model Assessment (HOMA))^[45], հետագայում ինսուլինի զգայունությունը որոշելու համար առաջարկվեցին ինսուլինի զգայունության քանակական որոշման ինդեքսը (Quantitative insulin sensitivity check index (QUICKI))^[46] և SPINA-GR-ը^[47]։ Բոլոր այս մեթոդների հիմքում ընկած են քաղցած ինսուլինի և գլյուկոզի մակարդակները և բոլորնը էլ կորելացվում են էուգլիկեմիկ թեստի միջոցավ կատարված հետազոտությունների արդյունքների հետ։

Կանխարգելում և բուժում

Ինսուլինառեզիստենտականության առաջացման ռիսկի նվազեցմանը նպաստում են մարմնի քաշի պահպանումը և կանոնավոր ֆիզիկական ակտիվությունը^[1]։

Ինսուլինառեզիստենտականության առաջնահերթ բուժումը մարմնի քաշի նվազեցումն ու կանոնավոր մարզումներն են^[48]։ Ինսուլինի զգայունությունը բարելավում են մետֆորմինը և թիազոլիդինդիոնները։ Մետֆորմինի կիրառումն հաստատված է պրեդիաբետի և տիպ 2 շաքարային դիաբետի բուժման համար, այն այժմ նաև ինսուլինառեզիստենտականության բուժման համար կիրառվող ամենա հաճախակի նշանակվող դեղամիջոցն է^[49]։

Շաքարային դիաբետի կանխարգելման ծրագիրը ցույց է տալիս, որ տիպ 2 շաքարային դիաբետի ռիսկի նվազեցման համար՝ սննդակարգին հետևելը և կանոնավոր մարզումները կրկնակի արդյունավետ են, մետֆորմինի համեմատությամբ^[50]։ Այնուամենայնիվ, DDP- դեղախմբով կատարված հետազոտության ընթացքում մասնակիցներն ավելացրել են կորցրած քաշի 40%-ը 2,8 տարվա ընթացքում, ինչն հանգեցրել է շաքարային դիաբետի պատահարների զարգացմանը, թ՛ե հետազոտության հսկիչ խմբում, թ՛ե կենսակերպի փոփոխությամբ վարվող խմբում^[51]։ Համաճարակաբանական հետազոտություններում ասվում է, որ ֆիզիկական ակտիվաությունը օրական 90 րոպեից ավելի, նվազեցնում է շաքարային դիաբետի առաջացման ռիսկը 28%-ով^[52]։

Ճարպակալում կամ հավելիալ քաշ ունեցող երեխաների և դեռահասների (19 տարեկանից փոքր) շրջանում ինսուլինառեզիստենտականության արդյունավետ անտագոնիստ է համարվում ֆիզիկական ակտիվությունը^[53]։ Համաձայն 2016 թվականին Մարսոնի և այլոց կողմից կատարված սիստեմատիկ հետազոտությունների և մետա-անալիզների արդյունքների, աէրոբիկ վարժությունները նվազեցնում են քաղցած ինսուլինի մակարդակը^[53]։ Հեղինակները վերապահումով են մոտենում կանոնավոր վարժություններին և ինսուլինառեզիստենտականության միջև կապին, քանի որ այն աէրոբիկ վարժությունների համեմատ ավելի քիչ է հետազոտված^[53]։ Ընդհանուր առմամբ, ֆիզիկական մարզումներրը նվազեցնում են ինսուլինառեզիստենտականության, ինչպես նաև հետագայում մետաբոլիկ և սրտանոթային հիվանդությունների առաջացման հավանականությունն ինչպես դեռահասների, այնպես էլ մեծահասակների շրջանում։

Հետազոտությունները ցույց են տվել, որ ամիլոզով հարուստ եգիպտացորենի ալյուրը՝ ամիլոմաիզ (amylomaize), նվազեցնում է ինսուլինի հանդեպ ռեզիստենտականությունը և տիպ 2 շաքարային դիաբետի առաջացման հավանականությունը^[54]։

Որոշ պոլիչհագեցած ճարպաթթուներ (օմեգա 3) կարող են նվազեցնել ինսուլինառեզիստենտականությունից տիպ 2 շաքարային դիաբետի անցնելու հավանականությունը^[55][56][57]։ Այնուամենայնիվ, օմեգա 3 ճարպաթթուներն ունեն սահմանափակ ազդեցություն։ Տիպ 2 շաքարային դիաբետի զարգանալուն պես, դրանք կորցնում են իրենց արդյունավետությունը^[58]։

Պատմություն

Գաղափարը, որ ինսուլինառեզիստենտականությունը կարող է հանդիսանալ տիպի 2 շաքարային դիաբետի հիմքում ընկած պատճառը, առաջին անգամ առաջ քաշվեց պրոֆեսոր Վիլհելմ Ֆալթայի կողմից և Վիեննայում հրապարակվեց 1931 թ.-ին^[59]։ Հետագայում այն հաստատվեց 1936 թ․-ին Լոնդոնի Համալսարանական քոլեջի հիվանդանոցային բժշկական կենտրոնում՝ Սըր Հարոլդ Պերսիվալ Հիմսվորթի կողմից։ Այնուամենայնիվ, եթե չկա ինսուլինի կոմպենսացված սեկրեցիայի խանգարում, ապա տիպ 2 շաքարային դիաբետ չի առաջանում^[60][61]։

Տես նաև

• Հիպերինսուլինեմիա
• Տիպ 2 շաքարային դիաբետ
• Քրոնիկական սթրես
• Ձվարանների պոլիկիստոզ համախտանիշ

Ծանոթագրություններ

1. «Insulin Resistance & Prediabetes». National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases. 2018 թ․ մայիս.
2. Isganaitis E, Lustig RH (2005 թ․ դեկտեմբեր). «Fast food, central nervous system insulin resistance, and obesity». Arteriosclerosis, Thrombosis, and Vascular Biology. 25 (12): 2451–62. doi:10.1161/01.ATV.0000186208.06964.91. PMID 16166564.
3. Haugaard SB, Madsbad S, Høy CE, Vaag A (2006 թ․ փետրվար). «Dietary intervention increases n-3 long-chain polyunsaturated fatty acids in skeletal muscle membrane phospholipids of obese subjects. Implications for insulin sensitivity». Clinical Endocrinology. 64 (2): 169–78. doi:10.1111/j.1365-2265.2006.02444.x. PMID 16430716. S2CID 22878943.
4. Russo GL (2009 թ․ մարտ). «Dietary n-6 and n-3 polyunsaturated fatty acids: from biochemistry to clinical implications in cardiovascular prevention». Biochemical Pharmacology. 77 (6): 937–46. doi:10.1016/j.bcp.2008.10.020. PMID 19022225.
5. Chiu KC, Chu A, Go VL, Saad MF (2004 թ․ մայիս). «Hypovitaminosis D is associated with insulin resistance and beta cell dysfunction». The American Journal of Clinical Nutrition. 79 (5): 820–5. doi:10.1093/ajcn/79.5.820. PMID 15113720.
6. Ivy JL (1997 թ․ նոյեմբեր). «Role of exercise training in the prevention and treatment of insulin resistance and non-insulin-dependent diabetes mellitus». Sports Medicine. Auckland, NZ. 24 (5): 321–36. doi:10.2165/00007256-199724050-00004. PMID 9368278. S2CID 29053249.
7. Kyu HH, Bachman VF, Alexander LT, Mumford JE, Afshin A, Estep K, Veerman JL, Delwiche K, Iannarone ML, Moyer ML, Cercy K, Vos T, Murray CJ, Forouzanfar MH (2016 թ․ օգոստոս). «Physical activity and risk of breast cancer, colon cancer, diabetes, ischemic heart disease, and ischemic stroke events: systematic review and dose-response meta-analysis for the Global Burden of Disease Study 2013». BMJ. 354: i3857. doi:10.1136/bmj.i3857. PMC 4979358. PMID 27510511.
8. Stenvers DJ, Scheer FA, Schrauwen P, la Fleur SE, Kalsbeek A (2019 թ․ փետրվար). «Circadian clocks and insulin resistance» (PDF). Nature Reviews. Endocrinology. 15 (2): 75–89. doi:10.1038/s41574-018-0122-1. hdl:20.500.11755/fdb8d77a-70e3-4ab7-a041-20b2303b418b. PMID 30531917. S2CID 54449238.
9. Reutrakul S, Van Cauter E (2018 թ․ հուլիս). «Sleep influences on obesity, insulin resistance, and risk of type 2 diabetes». Metabolism. 84: 56–66. doi:10.1016/j.metabol.2018.02.010. PMID 29510179.
10. Mesarwi O, Polak J, Jun J, Polotsky VY (2013 թ․ սեպտեմբեր). «Sleep disorders and the development of insulin resistance and obesity». Endocrinology and Metabolism Clinics of North America. 42 (3): 617–34. doi:10.1016/j.ecl.2013.05.001. PMC 3767932. PMID 24011890.

    • Կաղապար:Lay source
11. Fantry LE (2003 թ․ մարտ). «Protease inhibitor-associated diabetes mellitus: a potential cause of morbidity and mortality». J Acquir Immune Defic Syndr. 32 (3): 243–4. doi:10.1097/00126334-200303010-00001. PMID 12626882.
12. Burghardt KJ, Seyoum B, Mallisho A, Burghardt PR, Kowluru RA, Yi Z (2018 թ․ ապրիլ). «Atypical antipsychotics, insulin resistance and weight; a meta-analysis of healthy volunteer studies». Progress in Neuro-Psychopharmacology & Biological Psychiatry. 83: 55–63. doi:10.1016/j.pnpbp.2018.01.004. PMC 5817633. PMID 29325867.
13. Joseph JJ, Golden SH (2017 թ․ մարտ). «Cortisol dysregulation: the bidirectional link between stress, depression, and type 2 diabetes mellitus». Annals of the New York Academy of Sciences. 1391 (1): 20–34. Bibcode:2017NYASA1391...20J. doi:10.1111/nyas.13217. PMC 5334212. PMID 27750377.
14. Newbern D, Freemark M (2011 թ․ դեկտեմբեր). «Placental hormones and the control of maternal metabolism and fetal growth». Current Opinion in Endocrinology, Diabetes and Obesity. 18 (6): 409–16. doi:10.1097/MED.0b013e32834c800d. PMID 21986512. S2CID 24095227.
15. Brown DD (2003). USMLE Step 1 Secrets. էջ 63.
16. King MW (2005). Lange Q&A USMLE Step 1 (6th ed.). New York: McGraw-Hill Medical. էջ 82. ISBN 978-0-07-144578-8.
17. Piroli GG, Grillo CA, Reznikov LR, Adams S, McEwen BS, Charron MJ, Reagan LP (2007). «Corticosterone impairs insulin-stimulated translocation of GLUT4 in the rat hippocampus». Neuroendocrinology. 85 (2): 71–80. doi:10.1159/000101694. PMID 17426391. S2CID 38081413.
18. Garrido-Sanchez L, Murri M, Rivas-Becerra J, Ocaña-Wilhelmi L, Cohen RV, Garcia-Fuentes E, Tinahones FJ (2012). «Bypass of the duodenum improves insulin resistance much more rapidly than sleeve gastrectomy». Surgery for Obesity and Related Diseases. 8 (2): 145–50. doi:10.1016/j.soard.2011.03.010. PMID 21570362.
19. Goodman A (2016 թ․ հունիսի 1). «Duodenal resurfacing achieves metabolic benefits in type 2 diabetes». Family Practice News. Վերցված է 2017 թ․ մարտի 12-ին.
20. Friedman JM (2000 թ․ ապրիլ). «Obesity in the new millennium». Nature. 404 (6778): 632–4. doi:10.1038/35007504. PMID 10766249. S2CID 4406498.
21. Flier JS (1998 թ․ մայիս). «Clinical review 94: What's in a name? In search of leptin's physiologic role». The Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism. 83 (5): 1407–13. doi:10.1210/jcem.83.5.4779. PMID 9589630.
22. Elmquist JK, Maratos-Flier E, Saper CB, Flier JS (1998 թ․ հոկտեմբեր). «Unraveling the central nervous system pathways underlying responses to leptin». Nature Neuroscience. 1 (6): 445–50. doi:10.1038/2164. PMID 10196541. S2CID 7474447.
23. Nafiye Y, Sevtap K, Muammer D, Emre O, Senol K, Leyla M (2010 թ․ ապրիլ). «The effect of serum and intrafollicular insulin resistance parameters and homocysteine levels of nonobese, nonhyperandrogenemic polycystic ovary syndrome patients on in vitro fertilization outcome». Fertility and Sterility. 93 (6): 1864–9. doi:10.1016/j.fertnstert.2008.12.024. PMID 19171332.
24. Milner KL, van der Poorten D, Trenell M, Jenkins AB, Xu A, Smythe G, և այլք: (2010 թ․ մարտ). «Chronic hepatitis C is associated with peripheral rather than hepatic insulin resistance». Gastroenterology. 138 (3): 932–41.e1–3. doi:10.1053/j.gastro.2009.11.050. PMID 19962985.

    • Կաղապար:Lay source
25. Peraldi P, Spiegelman B (1998 թ․ մայիս). «TNF-alpha and insulin resistance: summary and future prospects». Molecular and Cellular Biochemistry. 182 (1–2): 169–75. doi:10.1023/A:1006865715292. PMID 9609126. S2CID 32740002.
26. Brown AE, Walker M (2016 թ․ օգոստոս). «Genetics of Insulin Resistance and the Metabolic Syndrome». Current Cardiology Reports. 18 (8): 75. doi:10.1007/s11886-016-0755-4. PMC 4911377. PMID 27312935.
27. «A heavy burden». The Economist. 2012 թ․ դեկտեմբերի 15. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 10-ին.
28. «Science daily». 2009 թ․ հունիս.
29. Schinner S, Scherbaum WA, Bornstein SR, Barthel A (2005 թ․ հունիս). «Molecular mechanisms of insulin resistance». Diabetic Medicine. 22 (6): 674–82. doi:10.1111/j.1464-5491.2005.01566.x. PMID 15910615. S2CID 10680747.
30. Koyama K, Chen G, Lee Y, Unger RH (1997 թ․ հոկտեմբեր). «Tissue triglycerides, insulin resistance, and insulin production: implications for hyperinsulinemia of obesity». The American Journal of Physiology. 273 (4): E708-13. doi:10.1152/ajpendo.1997.273.4.E708. PMID 9357799.
31. Roden M, Price TB, Perseghin G, Petersen KF, Rothman DL, Cline GW, Shulman GI (1996 թ․ հունիս). «Mechanism of free fatty acid-induced insulin resistance in humans». The Journal of Clinical Investigation. 97 (12): 2859–65. doi:10.1172/JCI118742. PMC 507380. PMID 8675698.
32. «Insulin resistance». Medicine net.
33. Insulin Resistance Leads to LADA (Report). Diabetes Health. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ ապրիլի 14-ին. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 21-ին. {{cite report}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (օգնություն); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (օգնություն)
34. «Chylomicrons: Advances in biology, pathology, laboratory testing, and therapeutics». ResearchGate.
35. Caprio S, Pierpont B, Kursawe R (2018 թ․ մարտ). «The "adipose tissue expandability" hypothesis: a potential mechanism for insulin resistance in obese youth». Horm Mol Biol Clin Investig. 33 (2). doi:10.1515/hmbci-2018-0005. PMID 29596053. S2CID 4515780.
36. Nagaev I, Bokarewa M, Tarkowski A, Smith U (2006 թ․ դեկտեմբեր). «Human resistin is a systemic immune-derived proinflammatory cytokine targeting both leukocytes and adipocytes». PLOS ONE. 1 (1): e31. Bibcode:2006PLoSO...1...31N. doi:10.1371/journal.pone.0000031. PMC 1762367. PMID 17183659.
37. Wang G (2010 թ․ դեկտեմբեր). «Singularity analysis of the AKT signaling pathway reveals connections between cancer and metabolic diseases». Physical Biology. 7 (4): 046015. Bibcode:2010PhBio...7d6015W. doi:10.1088/1478-3975/7/4/046015. PMID 21178243. S2CID 40064689.
38. Wang G (2014 թ․ դեկտեմբեր). «Raison d'être of insulin resistance: the adjustable threshold hypothesis». Journal of the Royal Society, Interface. 11 (101): 20140892. doi:10.1098/rsif.2014.0892. PMC 4223910. PMID 25320065.
39. Wang G (2012 թ․ հոկտեմբեր). «Optimal homeostasis necessitates bistable control». Journal of the Royal Society, Interface. 9 (75): 2723–34. doi:10.1098/rsif.2012.0244. PMC 3427521. PMID 22535698.
40. Lucidi P, Rossetti P, Porcellati F, Pampanelli S, Candeloro P, Andreoli AM, և այլք: (2010 թ․ հունիս). «Mechanisms of insulin resistance after insulin-induced hypoglycemia in humans: the role of lipolysis». Diabetes. 59 (6): 1349–57. doi:10.2337/db09-0745. PMC 2874695. PMID 20299466.
41. Wang G, Zhang M (2016 թ․ փետրվար). «Tunable ultrasensitivity: functional decoupling and biological insights». Scientific Reports. 6: 20345. Bibcode:2016NatSR...620345W. doi:10.1038/srep20345. PMC 4742884. PMID 26847155.
42. Knopp JL, Holder-Pearson L, Chase JG (2019 թ․ մայիս). «Insulin Units and Conversion Factors: A Story of Truth, Boots, and Faster Half-Truths». J Diabetes Sci Technol. 13 (3): 597–600. doi:10.1177/1932296818805074. PMC 6501531. PMID 30318910.
43. DeFronzo RA, Tobin JD, Andres R (1979 թ․ սեպտեմբեր). «Glucose clamp technique: a method for quantifying insulin secretion and resistance». The American Journal of Physiology. 237 (3): E214-23. doi:10.1152/ajpendo.1979.237.3.e214. PMID 382871. S2CID 7192984.
44. Muniyappa R, Lee S, Chen H, Quon MJ (2008 թ․ հունվար). «Current approaches for assessing insulin sensitivity and resistance in vivo: advantages, limitations, and appropriate usage». American Journal of Physiology. Endocrinology and Metabolism. 294 (1): E15-26. doi:10.1152/ajpendo.00645.2007. PMID 17957034. S2CID 848540.
45. Matthews DR, Hosker JP, Rudenski AS, Naylor BA, Treacher DF, Turner RC (1985 թ․ հուլիս). «Homeostasis model assessment: insulin resistance and beta-cell function from fasting plasma glucose and insulin concentrations in man». Diabetologia. 28 (7): 412–9. doi:10.1007/BF00280883. PMID 3899825. S2CID 24872571.
46. Katz A, Nambi SS, Mather K, Baron AD, Follmann DA, Sullivan G, Quon MJ (2000 թ․ հուլիս). «Quantitative insulin sensitivity check index: a simple, accurate method for assessing insulin sensitivity in humans». J Clin Endocrinol Metab. 85 (7): 2402–10. doi:10.1210/jcem.85.7.6661. PMID 10902785. S2CID 7612943.
47. Dietrich JW, Dasgupta R, Anoop S, Jebasingh F, Kurian ME, Inbakumari M, Boehm BO, Thomas N (2022 թ․ հոկտեմբեր). «SPINA Carb: a simple mathematical model supporting fast in-vivo estimation of insulin sensitivity and beta cell function». Sci Rep. 12 (1): 17659. doi:10.1038/s41598-022-22531-3. PMC 9587026. PMID 36271244.
48. Davidson LE, Hudson R, Kilpatrick K (2009 թ․ հունվար). «Effects of Exercise Modality on Insulin Resistance and Functional Limitation in Older Adults». Archives of Internal Medicine. JAMA. 169 (2): 122–131. doi:10.1001/archinternmed.2008.558. PMID 19171808. Վերցված է 2020 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.
49. Giannarelli R, Aragona M, Coppelli A, Del Prato S (2003 թ․ սեպտեմբեր). «Reducing insulin resistance with metformin: the evidence today». Diabetes & Metabolism. 29 (4 Pt 2): 6S28–35. doi:10.1016/s1262-3636(03)72785-2. PMID 14502098.
50. Knowler WC, Barrett-Connor E, Fowler SE, Hamman RF, Lachin JM, Walker EA, Nathan DM (2002 թ․ փետրվար). «Reduction in the incidence of type 2 diabetes with lifestyle intervention or metformin». The New England Journal of Medicine. 346 (6): 393–403. doi:10.1056/NEJMoa012512. PMC 1370926. PMID 11832527.
51. Kahn R (2012 թ․ հունվար). «Reducing the impact of diabetes: is prevention feasible today, or should we aim for better treatment?». Health Affairs. 31 (1): 76–83. doi:10.1377/hlthaff.2011.1075. PMID 22232097.
52. Kyu HH, Bachman VF, Alexander LT, Mumford JE, Afshin A, Estep K, Veerman JL, Delwiche K, Iannarone ML, Moyer ML, Cercy K, Vos T, Murray CJ, Forouzanfar MH (2016 թ․ օգոստոս). «Physical activity and risk of breast cancer, colon cancer, diabetes, ischemic heart disease, and ischemic stroke events: systematic review and dose-response meta-analysis for the Global Burden of Disease Study 2013». BMJ. 354: i3857. doi:10.1136/bmj.i3857. PMC 4979358. PMID 27510511.
53. Marson EC, Delevatti RS, Prado AK, Netto N, Kruel LF (2016 թ․ դեկտեմբեր). «Effects of aerobic, resistance, and combined exercise training on insulin resistance markers in overweight or obese children and adolescents: A systematic review and meta-analysis». Prev Med. 93: 211–218. doi:10.1016/j.ypmed.2016.10.020. PMID 27773709.
54. Keenan MJ, Zhou J, Hegsted M, Pelkman C, Durham HA, Coulon DB, Martin RJ (2015 թ․ մարտ). «Role of resistant starch in improving gut health, adiposity, and insulin resistance». Advances in Nutrition. 6 (2): 198–205. doi:10.3945/an.114.007419. PMC 4352178. PMID 25770258.
55. Lovejoy JC (2002 թ․ հոկտեմբեր). «The influence of dietary fat on insulin resistance». Current Diabetes Reports. 2 (5): 435–40. doi:10.1007/s11892-002-0098-y. PMID 12643169. S2CID 31329463.
56. Fukuchi S, Hamaguchi K, Seike M, Himeno K, Sakata T, Yoshimatsu H (2004 թ․ հունիս). «Role of fatty acid composition in the development of metabolic disorders in sucrose-induced obese rats». Experimental Biology and Medicine. 229 (6): 486–93. doi:10.1177/153537020422900606. PMID 15169967. S2CID 20966659.
57. Storlien LH, Baur LA, Kriketos AD, Pan DA, Cooney GJ, Jenkins AB, և այլք: (1996 թ․ հունիս). «Dietary fats and insulin action». Diabetologia. 39 (6): 621–31. doi:10.1007/BF00418533. PMID 8781757. S2CID 33171616.
58. Delarue J, LeFoll C, Corporeau C, Lucas D (2004). «N-3 long chain polyunsaturated fatty acids: a nutritional tool to prevent insulin resistance associated to type 2 diabetes and obesity?». Reproduction, Nutrition, Development. 44 (3): 289–99. doi:10.1051/rnd:2004033. PMID 15460168.
59. Falta W, Boller R (1931). «Insulärer und Insulinresistenter Diabetes». Klinische Wochenschrift. 10 (10): 438–43. doi:10.1007/BF01736348. S2CID 32359074.
60. Himsworth H (1936). «Diabetes mellitus: its differentiation into insulin-sensitive and insulin insensitive types». The Lancet. 227 (5864): 127–30. doi:10.1016/S0140-6736(01)36134-2.
61. Nolan CJ (2010 թ․ հոկտեմբեր). «Failure of islet β-cell compensation for insulin resistance causes type 2 diabetes: what causes non-alcoholic fatty liver disease and non-alcoholic steatohepatitis?». Journal of Gastroenterology and Hepatology. 25 (10): 1594–7. doi:10.1111/j.1440-1746.2010.06473.x. PMID 20880166.

Գրականություն

• Reaven GM (2005). «The insulin resistance syndrome: definition and dietary approaches to treatment». Annual Review of Nutrition (review). 25: 391–406. doi:10.1146/annurev.nutr.24.012003.132155. PMID 16011472. S2CID 24849146.
• Rao G (2001 թ․ մարտ). «Insulin resistance syndrome». American Family Physician (review). US. 63 (6): 1159–63, 1165–6. PMID 11277552.

Արտաքին հղումներ

• «Insulin resistance». Diabetes. US: NIH. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ մայիսի 13-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 25-ին.

Դասակարգում	D MeSH: D007333
Արտաքին աղբյուրներ	eMedicine: med/1173

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ինսուլինառեզիստենտականություն» հոդվածին։