Թեոդոր Ռուզվելտ

Թեոդոր Ռուզվելտ կրտսեր (անգլ.՝ Theodore Roosevelt Jr., հոկտեմբերի 27, 1858(1858-10-27)^{[3][4][5][…]}, Նյու Յորք շրջան, Նյու Յորք, Նյու Յորք, ԱՄՆ - հունվարի 6, 1919(1919-01-06)^{[6][3][4][…]}, Sagamore Hill, Cove Neck, Նասաու շրջան, Նյու Յորք, ԱՄՆ^[7]), ամերիկացի գրող, բնագետ, հետախույզ, պատմաբան և քաղաքական գործիչ, ԱՄՆ 26-րդ նախագահ 1901-1909 թվականներին։ 20-րդ դարում որպես Հանրապետական կուսակցության առաջնորդ հանդիսացել է «շարժիչ ուժ» առաջադիմական հասարակության համար։

Թեոդոր Ռուզվելտ անգլ.՝ Theodore Roosevelt[1]
Կուսակցություն՝	ԱՄՆ Հանրապետական կուսակցություն և Առաջադիմական կուսակցություն
Կրթություն՝	Հարվարդի քոլեջ[2], Կոլումբիայի համալսարան, Կոլումբիական համալսարանի իրավագիտության ֆակուլտետ և Ընկերների ճեմարան
Գիտական աստիճան՝	Բակալավր (1880)
Մասնագիտություն՝	ճանապարհորդ հետազոտող, պատմաբան, ակնարկագիր, գրող, քաղաքական գործիչ, ինքնակենսագիր, rancher, բնագետ, պետական գործիչ, կոնսերվացիոնիստ, թռչնաբան և օրագրի հեղինակ
Դավանանք	Մայրցամաքային բարեփոխված բողոքականություն, Անգլիկան եկեղեցի և Եպիսկոպոսյան եկեղեցի
Ծննդյան օր	հոկտեմբերի 27, 1858(1858-10-27)[3][4][5][…]
Ծննդավայր	Նյու Յորք շրջան, Նյու Յորք, Նյու Յորք, ԱՄՆ
Վախճանի օր	հունվարի 6, 1919(1919-01-06)[6][3][4][…] (60 տարեկան)
Վախճանի վայր	Sagamore Hill, Cove Neck, Նասաու շրջան, Նյու Յորք, ԱՄՆ[7]
Թաղված	Youngs Memorial Cemetery[8][9]
Դինաստիա	Ռուզվելտ ընտանիք
Քաղաքացիություն	ԱՄՆ
Ի ծնե անուն	անգլ.՝ Theodore Roosevelt Jr.
Հայր	Թեոդոր Ռուզվելտ ավագ[2][10]
Մայր	Մարթա Բալլոք Ռուզվելտ[7][10]
Ամուսին	Ալիս Հեթվեյ Լի Ռուզվելտ[2][11][10][…] և Էդիթ Ռուզվելտ[11][10]
Զավակներ	Ալիս Լի Ռուզվելտ[4][10], Թեոդոր Ռուզվելտ Կրտսեր[4][10], Kermit Roosevelt?[4][10], Էթել Ռուզվելտ Դերբի[4][10], Արչիբալդ Ռուզվելտ[4][10] և Քվենտին Ռուզվելտ[4][10]
Ինքնագիր
Պարգևներ	[12][13] Մեքսիկայի ազգային ինքնավար համալսարանի պատվավոր դոկտոր Բեռլինի Հումբոլդտի համալսարանի պատվավոր դոկտոր և Կահիրեի համալսարանի պատվավոր դոկտորի կոչում

Վաղ տարիներ

Թեոդոր Ռուզվելտը ծնվել է Նյու Յորքում 1858 թվականի հոկտեմբերի 27-ին, նիդերլանդական ծագում ունեցող առևտրականի և բարեգործի ընտանիքում։ Թեոդորն ընտանիքի երկրորդ զավակն էր, նա ուներ մեկ ավագ և մեկ կրտսեր քույր, ինչպես նաև կրտսեր եղբայր։ Մանկուց ապագա նախագահը չէր տարբերվում ամուր առողջությամբ և տառապում էր ասթմա հիվանդությամբ։ 1860 թվականների վերջին և 1870 թվականների սկզբին Ռուզվելտների ընտանիքը ճանապարհորդում էր Եվրոպայով, Աֆրիկայով և Մերձավոր Արևելքով։ Թեոդորը տարրական կրթությունը ստացել է հիմնականում տնային պայմաններում՝ հիվանդության պատճառով նա գրեթե դպրոց չի գնացել։

1876 թվականին Թեոդորն ընդունվել է Հարվարդի համալսարան, իսկ 1880 թվականին ավարտել այն։ Հենց այդ ժամանակ էլ հրապարակեց իր առաջին էսսեը և սկսեց զբաղվել քաղաքականությամբ, մասնավորապես՝ անդամագրվեց Հանրապետական կուսակցությանը։ 1882-1884 թվականներին Ռուզվելտը Նյու Յորք նահանգի լեգիսլատուրայի անդամ էր։ 1884 թվականի փետրվարի 14-ին նույն օրում կորցրել է մորը և կնոջը։ Ողբերգությունից հետո Ռուզվելտը աշխատանքը թողել է, թողել է նաև Նյու Յորքը՝ տեղափոխվելով Դակոտայի տարածք և սկսել է վարել ֆերմերի կյանք։ Սակայն երաշտը, ինչպես նաև ֆինանսական կորուստները նրան ստիպել են վերադառնալ Նյու Յորք, որտեղ նա նորից սկսել է զբաղվել քաղաքականությամբ։

1886 թվականին Ռուզվելտը երկրորդ անգամ ամուսնացել է։ Նրա կինը դարձել է իր մանկության ընկերուհի Էդիթ Կերոն, ով ավելի ուշ Ռուզվելտին 5 երեխա է պարգևել։

Քաղաքական գործունեությունը նախագահությունից առաջ

1895 թվականին նշանակվել է Նյու Յորքի ոստիկանության ոստիկանապետ։ 1897 թվականից նախագահ Ու․ Մաք-Քինլիի աշխատակազմում ռազմածովային նախարարի տեղակալ։

1898 թվականին իսպանա-ամերիկյան պատերազմի ժամանակ մասնակցել Է Կուբայում ռազմական գործողություններին՝ հրամանատարելով ԱՄՆ-ի «խիզախ հեծելազորային» 1-ին կամավորական գնդին։ Ցուցաբերած խիզախության համար արժանացել է Պատվո մեդալով պարգևատրման, սակայն պարգևատրումը հաստատվել է միայն 2001 թվականին, և Ռուզվելտը դարձել է իր երկրի բարձրագույն ռազմական պարգևին հետմահու արժանացած առաջին և միակ նախագահը^[14]։

1899-1900 թվականներին զբաղեցրել Է Նյու Յորքի նահանգապետի պաշտոնը։

ԱՄՆ նախագահ

Առաջին վարչակազմ (1901-1904 թվականներին)

Ռուզվելտի՝ նախագահի պաշտոնը ստանձնելուն նվիրված ծաղրանկար

1900 թվականին Մաք-Քինլիի և Ռուզվելտի թիմը հաղթանակ տարավ նախագահական ընտրություններում։ 1901 թվականի մարտի 4-ին Մաք-Քինլին երկրորդ ժամկետով ստանձնեց նախագահի պաշտոնը, Ռուզվելտը դարձավ փոխնախագահ։ Նույն թվականի սեպտեմբերի 6-ին Մաք-Քինլիի վրա մահափորձ էր կատարվել, իսկ սեպտեմբերի 14-ին նա մահացել էր ստացած վերքից։ Նույն օրը Ռուզվելտը երդվեց, որպես նոր նախագահ։ Նա դարձել է ամենաերիտասարդ (42 տարեկան և 10 ամիս) նախագահը ԱՄՆ-ի ողջ պատմության ընթացքում։

Երդում տալով՝ Ռուզվելտը անփոփոխ է թողել Մաք-Քինլիի ամբողջ կաբինետը և հավաստիացրել, որ չի սահմանափակելու մենաշնորհների գործունեությունը, ինչին ձգտում էին Սպիտակ տան մյուս հավակնորդները։

1901 թվականի դեկտեմբերի 3-ին ԱՄՆ Կոնգրեսին ուղղված իր առաջին ուղերձում Ռուզվելտը հայտարարեց ավելի մեծ սոցիալական արդարության հասնելու իր նպատակը։ Հենց սոցիալական ոլորտում էր, որ ԱՄՆ կառավարությունն այն ժամանակ ամենամեծ խնդիրներն ուներ։ Կոռուպցիայի աճի և մենաշնորհների գերակշռության հետևանքով առաջացած զանգվածների դժգոհությունը ավելի ու ավելի խորացել է։

Ցանկանալով հանդարտեցնել ժողովրդական անկարգությունները և միևնույն ժամանակ չսահմանափակել մենաշնորհների շահերը, Ռուզվելտը հասարակության ուշադրությունը կենտրոնացրեց որոշակի «անազնիվ» վստահությունների կողմից սոցիալական անարդարության հատուկ դրսևորումների վրա։ Մի շարք կորպորացիաների դեմ դատական գործեր հարուցվեցին, բայց շատ դեպքերում կորպորացիաները փախուստի դիմեցին։

Այս դատավարությունները Ռուզվելտին թույլ տվեցին հաստատել որպես «վստահությունների ոչնչացնող» հեղինակություն և, միևնույն ժամանակ, թույլ տվեցին շարունակել էապես շարունակել պետական ոչ միջամտության քաղաքականությունը մենաշնորհների գործունեության մեջ։ Թեոդոր Ռուզվելտը ստեղծեց նոր դարի առաջին մեծ ամերիկյան հերոսի կերպարը։ Ռուզվելտը հմտորեն ցուց տվեց թե ինչպես կարող է արիստոկրատական իշխանությունը ծաղկել զանգվածային ժողովրդավարության պայմաններում։

Ռուզվելտը շարունակել Է Մաք-Քինլիի քաղաքականությունը մեկուսացումից հրաժարվելու և Ամերիկայի՝ որպես համաշխարհային իմպերիալիստական տերության կայացման ուղղությամբ, որն ակտիվորեն գործում է ամբողջ աշխարհում։ Նրան են պատկանում «Մեծ մահակի քաղաքականություն» և «համաշխարհային ոստիկան» արտահայտությունները։

20-րդ դարի սկզբին Վենեսուելայի կառավարությունը Մեծ Բրիտանիայից և Գերմանիայից նամակներ էր ստացել «բրիտանական սուբյեկտների ազատության դեմ բռնության ակտերի և բրիտանական նավերի զանգվածային զավթման», ինչպես նաև արտաքին պարտքերը վճարելուց հրաժարվելու պատճառով^[15][16]։ Շուտով այդ երկրների ռազմական ուժերը կազմակերպեցին ընդհանուր ծովային շրջափակում (1902-1903), որի դեմ էլ հանդես եկավ Ռուզվելտը։ Այս իրադարձությունը դարձավ Ռուզվելտի Մոնրոյի դոկտրինի փոփոխության հիմքը^[17][18]։ Թեև այդ հայեցակարգի հիմքն արդեն գծագրվել է նախագահի մասնավոր նամակներում, դրա պաշտոնական հռչակումը տեղի է ունեցել 1904 թվականին։ Ռուզվելտը նշել է, որ ցանկանում է միայն, որ «մյուս հանրապետություններն այս մայրցամաքում» լինեն «երջանիկ և բարգավաճեն»^[18]։

Պատմաբանների մեծ մասը, նրանց հետ էլ Ռուզվելտի գլխավոր կենսագիր Հովարդ Կ. Բիլը կարծում են, որ փոփոխությունը Ռուզվելտի անձնական համոզմունքների և օտարերկրյա պարտատոմսերի սեփականատերերի հետ նրա կապերի հետևանք է^[18][19][20]։

1901 թվականին ԱՄՆ-ի պետքարտուղար Ջոն Հեյը ճնշում գործադրեց Նիկարագուայի կառավարության վրա՝ համանուն ալիքի նախագծին հավանություն տալու համար։ Փոխարենը երկիրը ստացել է 1,5 միլիոն դոլար, 100 հազար դոլար ամենամյա վճարումներ և ԱՄՆ-ի «ապահովել ինքնիշխանությունը, անկախությունը և տարածքային ամբողջականությունը»^[21]։ Ավելի ուշ նիկարագուացիները վերադարձրել են պայմանագիրը մեկ փոփոխությամբ. տարեկան 100 հազար դոլարի փոխարեն նրանք ցանկացել են ստանալ 6 միլիոն միանվագ վճար։ ԱՄՆ-ն ընդունել է այդ պայմանները, սակայն Կոնգրեսի հավանությունից հետո բարձրացել է դատական իրավասության հարցը։ Այդ հարցը լուծման եզրին էր, քանի դեռ պանամացիամետ կոնգրեսականները չկարողացան վաճառել հեռուստաալիքի այլընտրանքային նախագիծը^[21]։

Կոլումբիայի կողմից վերահսկվող Պանամայում ԱՄՆ-ն մեծ շահեր ուներ, իսկ Կոլումբիան և ֆրանսիական կոնցեսիոները բարձրացրեցին շինարարական նյութերի գները։ Հրաժարվելով ավելի շատ վճարել՝ ամերիկացիները Կոլումբիայում «հեղափոխություն» են կազմակերպել^[22][23][24]։ 1903 թվականի նոյեմբերի 3-ին Պանաման ԱՄՆ ռազմական նավատորմի աջակցությամբ ապստամբեց Կոլումբիայի դեմ։ Հանրապետության կարգավիճակ ստանալով՝ Պանաման նաև ԱՄՆ-ից ստացել է 10 միլիոն դոլար, տարեկան 250 հազար դոլարի վճարում և անկախության երաշխիքներ^[23]։ Փոխարենը ամերիկացիները Պանամական ալիքի գոտու «հավերժական» իրավունքներ են ստացել։ Ավելի ուշ Ռուզվելտն ասել էր, որ «վերցրել է ալիքը և Կոնգրեսին հանձնարարել քննարկել այդ խնդիրը»^[23]։ Տարածքի կորստից հետո Կոլումբիան դիմել է ԱՄՆ-ին՝ պահանջելով վերանայել պայմանագրերը և վերանվանել Պանամա քաղաքը^[25]։

1904 թվականի ընտրություններ

Իր նախընտրական քարոզարշավում Ռուզվելտը շեշտը դրել է մոնոպոլիստների շրջանում հանցագործներին դատապարտելու վրա՝ չդատապարտելով մենաշնորհներն ընդհանրապես, եւ միեւնույն ժամանակ բանակցություններ վարելով կորպորացիաների ներկայացուցիչների հետ Հանրապետական կուսակցության ֆինանսավորման շուրջ։ Միացյալ Նահանգների գործարար շրջանակները արագ հասկացան Ռուզվելտի իրական դերը խոշոր կապիտալի շահերի պաշտպանության գործում։ Այնուհետև հայտնի դարձավ, որ այս օղակները ծածկում են Հանրապետական կուսակցության նախընտրական քարոզչության բոլոր ծախսերի 72.5% -ը։ 1904 թվականի այս կուսակցության գլխավոր հովանավորներից են՝ Ջոն Պիրպոնտ Մորգանը, Ջոն Դևիսոն Ռոքֆելլերը, Էդվարդ Հենրի Հարիմանը, Հենրի Կլեյ Ֆրիկը և ամերիկյան այլ խոշոր արդյունաբերողներ։

Երկրորդ վարչակազմ (1905-1909 թվականներին)

1904 թվականի նոյեմբերի 8-ին իր երկրորդ ժամկետով ընտրվելու օրը Ռուզվելտը հայտարարեց, որ այլևս մտադիր չէ իր թեկնածությունն առաջադրել հերթական ժամկետով, քանի որ իր առաջին ժամկետն է համարում Մաք Քինլիից իրեն հասանելիք նախագահության տարիները։ Թեև օրենքը թույլ էր տալիս նրան առաջադրվել ևս մեկ անգամ, Սահմանադրության 22-րդ փոփոխությունը, որը արգելում է դա, ընդունվել է միայն 1951 թվականին։

Ռուզվելտը Ռուսաստանի և Ճապոնիայի միջև միջնորդի դերում

Ռուզվելտը եղել է առաջին նախագահը, որը սպիտակ տուն է հրավիրել աֆրոամերիկացիների ներկայացուցչին՝ առաջին ամերիկացուն, որը 1906 թվականին Խաղաղության Նոբելյան մրցանակ է ստացել։

1908 թվականին Ռուզվելտը հրաժարվեց իր թեկնածությունն առաջադրել երրորդ ժամկետով՝ պահպանելով ժամանակին տրված հրապարակային խոստումը և պաշտպանեց հանրապետականներից նախագահի թեկնածու Ուիլյամ Տաֆտի առաջադրումը, որը զինվորական նախարար էր Ռուզվելտի աշխատասենյակում։ Տաֆտը ընտրվել է ԱՄՆ նոր նախագահ՝ հաղթելով դեմոկրատների թեկնածու Ուիլյամ Բրայանին։

ԱՄՆ-ի Առաջադիմական կուսակցության առաջնորդ, 1912 թվականի ընտրություններում նախագահի թեկնածու

Թեոդոր Ռուզվելտ, 1915

Ռուզվելտի պայքարը Տաֆտի հետ: Ծաղրանկար 1912 թվական

1911-1912 թվականներին Ռուզվելտը, որը դժգոհ է նախագահի պաշտոնում իր փոխարինողի՝ Ուիլյամ Տաֆտի քաղաքականությունից, ակտիվ նախընտրական պայքար է սկսում նախագահական պաշտոնի համար։ Ռուզվելտը մտադիր էր Հանրապետական կուսակցությունից ԱՄՆ-ի նախագահի թեկնածու դառնալ Տաֆտի փոխարեն, որը պատրաստվում էր առաջադրվել երկրորդ ժամկետով։

Ռուզվելտը կարողացել է համոզիչ հաղթանակ տանել նախագահի հանրապետական թեկնածուների փրայմերիզում։ Նա հավաքել է 278 պատվիրակների ձայն, մինչդեռ նախագահ Տաֆտը ստացել է ընդամենը 48 ձայն, իսկ սենատոր Լաֆոլետը՝ 36։

Այնուամենայնիվ, Ռուզվելտը Հանրապետական կուսակցությունից ԱՄՆ-ի նախագահի թեկնածու առաջադրելիս աջակցություն չի ստացել 1912 թվականի հունիսի 7-ին Չիկագոյում հանրապետականների կուսակցական կոնվենցիայում։ Վրդովված Ռուզվելտը Տաֆտին մեղադրել է ձայներ գողանալու մեջ (ձայների հաշվարկի ժամանակ խախտումներ)։ Դա դարձել է ԱՄՆ-ում նոր քաղաքական կուսակցության ձևավորման սկիզբը, որի ակտիվը կազմել են Ռուզվելտի կողմնակիցները Հանրապետական կուսակցության առաջադեմ թևից։

Հունիսի լույս 22-ի գիշերը Ռուզվելտի 343 կողմնակիցների քվեարկության արդյունքները հայտարարելուց հետո, իրենց կարմիր բանդաններով անվանելով, լքել են կոնվենցիան։

1912 թվականի օգոստոսի 5-ին Չիկագոյում տեղի է ունեցել ԱՄՆ Առաջադիմական կուսակցության կոնվենցիան, որտեղ Թեոդոր Ռուզվելտը առաջադրվել է երկրի նախագահի թեկնածու։

Մահափորձ

Նկարված ձեռագիր և ակնոցների պատյան

1912 թվականի հոկտեմբերի 14-ին, երբ Ռուզվելտը նախընտրական արշավի ժամանակ պատրաստվում էր ելույթ ունենալ Միլուոկիում հավաքված բազմության առջև, նրա վրա կրակել էր ոմն Ջոն Շրենկը։ Նա ելույթի ընթացքում ասում է, որ հենց նոր իր դեմ մահափորձ է կատարվել, և շարունակում է ելույթը։ Ելույթից հետո միայն նա համաձայնվում է գնալ հիվանդանոց, որպեսզի բժիշկները հեռացնեն փամփուշտը։

«Լոս Անջելես Հերալդ»-ի երեկոյան թողարկումը՝ Ռուզվելտի դեմ մահափորձի մասին հաղորդումով

Ռաշմոր լեռան վրա փորագրված Թեոդոր Ռուզվելտի գլուխը

1910-ական թվականների վերջին հանրապետականները կրկին միավորվեցին Ռուզվելտի շուրջ։ Առաջին աշխարհամարտի տարիներին Ռուզվելտը դեմ էր Վուդրո Վիլսոնի վարած քաղաքականությանը։ Նա մտադիր էր առաջադրվել 1920 թվականի նախագահական ընտրություններում, բայց առողջական վատթարացման պատճառով 1919 թվականին մահանում է։

Ծանոթագրություններ

1. Deutsche Nationalbibliothek Record #118749633 // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.
2. https://millercenter.org/president/roosevelt/life-before-the-presidency
3. Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
4. Cooper J. M. Encyclopædia Britannica
5. Lundy D. R. The Peerage
6. Рузвельт Теодор // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
7. https://www.biography.com/us-president/theodore-roosevelt
8. https://www.findagrave.com/memorial/898/theodore-roosevelt
9. http://trgravesite.org/cemetery.html
10. Kindred Britain
11. https://www.whitehouse.gov/about-the-white-house/presidents/theodore-roosevelt/
12. http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/1906/
13. https://www.nobelprize.org/nobel_prizes/about/amounts/
14. «Medal of Honor Awarded to Theodore Roosevelt» (անգլերեն). Theodore Roosevelt Association. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ հուլիսի 10-ին.
15. Hershey 1903, էջ. 251 harvnb error: no target: CITEREFHershey1903 (help)
16. Barck, Jr. 1974, էջ. 99 harvnb error: no target: CITEREFBarck,_Jr.1974 (help)
17. Theodore Roosevelt: Foreign Policy. MSN. 2008. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ հոկտեմբերի 31-ին. Վերցված է 2008 թ․ հուլիսի 24-ին. {{cite encyclopedia}}: |work= ignored (օգնություն) «Արխիվացված պատճենը». Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ հոկտեմբերի 28-ին. Վերցված է 2019 թ․ սեպտեմբերի 2-ին.
18. LaFeber 1993, էջ. 198 harvnb error: no target: CITEREFLaFeber1993 (help)
19. Fagan, Patrick (2005 թ․ մայիսի 18). «On Historians' Changing Perceptions of Theodore Roosevelt Pre-1950s and Post-1940s». WorkingPapers.org. Վերցված է 2008 թ․ օգոստոսի 27-ին.
20. Gould 1991, էջ. 380 harvnb error: no target: CITEREFGould1991 (help)
21. Berman 1986, էջ. 149 harvnb error: no target: CITEREFBerman1986 (help)
22. Zinn 1999, էջ. 408 harvnb error: no target: CITEREFZinn1999 (help)
23. Davis 1990, էջեր. 224–227 harvnb error: no target: CITEREFDavis1990 (help)
24. Bishop 1913, էջ. 23 harvnb error: no target: CITEREFBishop1913 (help)
25. Vargas, Diego Uribe (2007 թ․ հունվարի 12). «CAPITULO XIV: Memorial de Agravios» (իսպաներեն). Biblioteca Luis Ángel Arango. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ հոկտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2008 թ․ օգոստոսի 21-ին.

Գրականություն

• An Autobiography, by Theodore Roosevelt
• Roosevelt. His Life, Meaning, and Messages. New York, 1919. V. 1-4.
• Mellander, Gustavo A. (1971) The United States in Panamanian Politics:The Intriguing Formative Years. Danville, Ill.: Interstate Publishers, OCLC 138568
• Mellander, Gustavo A.; Nelly Maldonado Mellander (1999). Charles Edward Magoon: The Panama Years. Río Piedras, Puerto Rico: Editorial Plaza Mayor. ISBN 1-56328-155-4. OCLC 42970390.
• Pringle H. F. Theodore Roosevelt: A Biography. New York, 1931.
• Letters of Theodore Roosevelt / Ed. by E. E.Morison. Cambridge (Mass.), 1951-54. V. 1-8.
• Gould L. Presidency of Theodore Roosevelt. Lawrence, 1991.

Արտաքին հղումներ

• Նախագահ Թեոդոր Ռուզվելտը և հայերը. ինչի՞ մասին էր գրում ԱՄՆ էքս նախագահը

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 10, էջ 14)։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Թեոդոր Ռուզվելտ» հոդվածին։