From Wikipedia, the free encyclopedia
Երկլեզվություն (երկլեզվակրություն), բիլինգվիզմ, երկու կամ ավելի լեզուների տիրապետումը և օգտագործումը։ Լեզվաբանության մեջ երկլեզվակրությամբ զբաղվում է հանրալեզվաբանությունը (սոցիոլինգվիստիկա), որն ուսումնասիրում է լեզվաքաղաքականության, լեզվաշինության, լեզվական շփումների, ազգի և ազգային լեզվի, երկլեզվության և բազմալեզվության, լեզվի ու լեզվավիճակի և խոսքի ու խոսքային իրադրության փոխհարաբերության, լեզուների ու լեզվավիճակների տիպաբանության հարցերը։
Երկլեզվության ժամանակ յուրաքանչյուր լեզվի տիրապետման աստիճանը, լեզուները կրողների միջև հաղորդակցական ոլորտների բաշխումը և խոսողների հարաբերությունը դրանց հետ պայմանավորված են բազմաթիվ գործոններով՝ խոսող հանրության սոցիալական, տնտեսական, քաղաքական և մշակութային կյանքով։ Երկլեզվության դեպքում լեզուների բախումից կարող է նրանցից մեկը դուրս մղվել մյուսի կողմից, կամ դրանց հիմքի վրա գոյանալ նոր լեզու և կամ կարող են երկու լեզուներն Էլ ենթարկվել լեզվական կառուցվածքի՝ հնչյունական (արտասանական), քերականական (բառապաշարային) փոփոխությունների։
Երկլեզվակրությունն ամենից քիչ տարածված է մինչև 8 տարեկան երեխաների մոտ։ Դրա տարածման սահմաններն այստեղ որոշվում են ընտանեկան միջավայրի լեզվական վարքով և ուսումնական հաստատությունների ազդեցությամբ։
Ըստ կրողների ընդգրկման բիլինգվիզմը կարող է լինել՝ անհատական, խմբային, մասսայական և համընդհանուր։ Մասսայական և համընդհանուր երկլեզվությունն առաջանում է պատմականորեն` որպես հետևանք գրավումների, խաղաղ կամ հարկադիր վերաբնակեցումների, հարևան ժողովուրդների կամ այլալեզու խմբերի հետ կոնտակտների։
Հայերը քաղաքական, պատմա-աշխարհագրական և այլ տարբեր հանգամանքների բերումով իրենց վրա միշտ էլ կրել են երկլեզվակրության տարածմանը նպաստող գործոնների ազդեցությունը։ Դարերի ընթացքում հայերը էթնիկական շփումներ են ունեցել ռուսների, վրացիների, արաբների, հույների, ասորիների, թուրքերի, պարսիկների և այլ ազգերի հետ։
Հայ ժողովրդի էթնիկական պատմության մեջ նոր երևույթ էր խորհրդային շրջանի հայ-ռուսերեն երկլեզվակրությունը։ Դրան նպաստող գործոններից էին հանրակրթական դպրոցներում ռուսաց լեզվի նկատմամբ հատուկ վերաբերմունքը, ինչպես նաև հայ զինակոչիկների` խորհրդային բանակում զինվորական ծառայությունն անցկացնելու փաստը։
Խոսելով հայ-ռուսերեն երկլեզվակրության տարածման աղբյուրների մասին` հարկ է նշել, որ ներկայումս երկլեզվակրության զարգացման բարձր տեմպերը Հայաստանում որոշ չափով պայմանավորված են հանրապետություն ներգաղթածների մեծ թվով։ Ռուսաստանից, Վրաստանից և առավելապես Ադրբեջանից սեփական էթնիկական միջավայր վերադարձած վերաբնակիչների լեզվական վարքում ռուսաց լեզվի ազդեցությունը զգալի է ինչպես ընտանեկան միջավայրում, այնպես էլ արտադրական, հասարակական-քաղաքական և գիտամշակութային ոլորտներում, առավելապես տեղեկատվության փոխանակման դաշտում։
Ուսումնասիրելով հայկական միջավայրում ապրող ռուսալեզու երկլեզվակիր երեխաների խոսքը` կարելի է նկատել, որ հազվադեպ երևույթ է երկու լեզուների հավասարաչափ տիրապետումը։ Լեզուներից մեկը գրեթե միշտ դոմինանտ է` առաջնային։ Առաջնային է հիմնականում այն լեզուն, որով խոսում են ընտանիքում։ Տվյալ պարագայում դա ռուսերենն է։ Երկրորդ լեզվի յուրացումը մասնավորապես տեղի է ունենում առաջնային լեզվի հիմքի վրա, որի ընթացքում ի հայտ են գալիս թարգմանական սխալներ լեզվի տարբեր մակարդակներում` բառային, քերականական և այլն։
Համաժամանակյա երկլեզվակրությունը երկու լեզուների գրեթե հավասարաչափ տիրապետումն է մենչև 3 տարեկան հասակը։ Դա մանկական երկլեզվակրության առաջին փուլն է։ Այդ շրջանում ի հայտ են գալիս այնպիսի խնդիրներ, ինչպիսիք են խոսքի ուշացումը և երկու լեզուների միախառնումը։ Սակայն ժամանակի ընթացքում երեխան սկսում է տարբերել լեզուները, և այդ երևույթներն արագ անհետանում են։ Այդ գործընթացին նպաստում են նաև արտաքին գործոնները։ Քանի որ առաջին փուլում երեխայի խոսքի ձևավորումը հիմնականում կատարվում է ընտանիքում, շատ կարևոր է, որ ծնողները կամ ընտանիքի մյուս ավագ անդամներն իրենց խոսքում չխառնեն երկու լեզուները։
Տարաժամանակյա երկլեզվակրության դեպքում երեխայի երկրորդ լեզվի իմացությունը ձեռք է բերվում մի քիչ ավելի ուշ` խարսխվելով մասնավորապես հիմնական լեզվի իմացության վրա։
Որոշ դեպքերում երկլեզվակրությունը կարող է ունենալ բացասական ազդեցություն։ Երկլեզվակրության թերություն կարող է համարվել թերլեզվակրությունը (անգլ.՝ semilingualism)։ Սա այն դեպքն է, երբ երեխան ունենում է դժվարություններ յուրացնելու երկու լեզուներն էլ՝ տիրապետում է երկու լեզուներին էլ մասնակիորեն։ Այն առաջին անգամ նկարագրել է ամերիկացի լեզվաբան Լեոնարդ Բլումֆիլդը 1920 թվականին, ապա Հենսեգարդը՝ 1960 թվականին։
Թերլեզվակրությունից խուսափելու համար ծնողները պետք է ունենան հստակ մշակված ծրագիր, թե ինչպես երեխան պետք է յուրացնի լեզուները։ Ամենատարածված ձևն այն է, երբ ծնողներից յուրաքանչյուրը խոսում է երեխայի հետ մեկ այլ լեզվով։
«Թերլեզվակրություն» տերմինն ունի բացասական և նույնիսկ վիրավորական իմաստ։ Այս տերմինից խուսափելու համար Կումմինսը նույն երևույթի համար առաջարկել է մեկ այլ տերմին՝ «սահմանափակ երկլեզվակրություն»։
Շատ ծնողներ ունեն մտավախություն, որ անմիջապես երկու լեզվի յուրացման դեպքում մեկ (դոմինանտ) լեզվային համակարգն ազդում է երկրորդի վրա, ինչի արդյունքում տեղի է ունենում նրանց խառնում, որը հանգեցնում է մի շարք խոսքային և լեզվային դժվարությունների։ Նման դեպքերում ամենահաճախակի խնդիրներ են հնչարտաբերման խնդիրները երկու լեզվով էլ, շեշտադրության առաջացում, քերականական կառույցների սխալ գործածություն, և, որպես հետևանք, գրի և ընթերցանության տիրապետման դժվարություններ։ Նման դեպքեր իսկապես լինում են, սակայն դրանք ժամանակավոր են և անվնաս։
Կա նաև մտավախություն, որ երեխաները բիլինգվիզմի հետևանքով ուշ կսկսեն խոսել և դպրոցում առաջադիմությունը կլինի ավելի ցածր։ Իրականում այն երեխաները, ովքեր լսում են միայն մեկ լեզու, նույնպես կարող են ուշ սկսել խոսել։ Այն կապված է ուղեղի խոսքային կենտրոնների հետ։ Օրինակ Այնշտայնը սկսել է խոսել չորս տարեկանից, որը, սակայն, չի նշանակում, որ նրա մտավոր կարողությունները ավելի ցածր էին։
Երկլեզվակրությունն ունի շատ առավելություններ։ Երկլեզվակիր երեխաներն ավելի հեշտ են ընկալում երկրորդ և նույնիսկ երրորդ, չորրորդ լեզուները։ Երեխան կարող է ընկալել ոչ ավելի քան չորս լեզու, իսկ այդ չորս լեզուների ընկալումը կհաջողվի միայն երեխայի հետ ինտենսիվ աշխատելու դեպքում։ Ապացուցված է, որ երկլեզվակիր երեխաները ավելի ստեղծարար են և ավելի հեշտ են որոշումներ կայացնում և կենտրոնանում։ Մարդը գիտելիք ստանալու ընթացքում ավելի հետաքրքրաշարժ է դառնում, հետևաբար այն զարգացնում է նաև երեխաների հետաքրքրությունը։ Երկլեզվակիր երեխաներն առավել հնարավորություններ ունեն ավելի շատ մարդկանց հետ հաղորդակցվելու։
Լեզվամտածողությունը կապված է մարդու աշխարհայացքի հետ։ Քանի որ լեզուն մշակույթի ամենակարևոր տարրերից է համարվում, ավելի քան մեկ լեզու իմանալով նրանք պատկանում են ավելի քան մեկ մշակույթի, ինչն էլ նպաստում է ազատ մտածելակերպին և աշխարհի քաղաքացի լինելուն։
Դիտարկենք մի քանի օրինակներ.
Ստորև բերված օրինակներում սխալ են թարգմանված նախդիրները.
Հետևյալ օրինակներում ցույց են տրված սխալներ միաժամանակ բառային և քերականական մակարդակներում.
Սխալների շատ հաճախ կարելի է հանդիպել դարձվածքային արտահայտությունների թարգմանություններում.
Բերենք շարահյուսական սխալների մի քանի օրինակ։ Ինչպես գիտենք, հայերենի շարադասությանը առավել բնորոշ բանաձևն է` ենթակա+ուղիղ խնդիր+ստորոգյալ։ Ռուսերենին ավելի բնորոշ է ենթակա +ստորոգյալ +ուղիղ խնդիր կառույցը։
Ինչպես տեսնում ենք, ռուսալեզու երկլեզվակիր երեխաների խոսքում հանդիպող շատ սխալներ պայմանավորված են ռուսերենի քերականական կառույցների ազդեցությամբ` մասնավորապես նախդիրների և նախդրավոր արտահայտությունների սխալ թարգմանությամբ։
Ուսումնասիրելով հայկական միջավայրում ապրող ռուսալեզու երեխաների խոսքը` կարելի է եզրահանգել, որ երեխայի խոսքի ձևավորման գործընթացում շատ կարևոր է ընտանեկան և սոցիալական միջավայրի դերը։
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 3, էջ 610)։  |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
