From Wikipedia, the free encyclopedia
Դելֆին, ջրային կաթնասունների ընդհանուր անվանումն է՝ ստորերկրյա Կետանմանների կարգում։
| Կենդանիների խումբ | |||
|---|---|---|---|
 | |||
| Անվանում | |||
| Դելֆին | |||
| Անվանման կարգավիճակ | |||
| Լատիներեն անվանում | |||
| Delphinidae | |||
| Մայր տաքսոն | |||
| Որոշված չէ Անվանումը որոշված չէ | |||
| նշված չէ | |||
| |||
Դելֆինների չափսերը հասնում են՝ 1,7 մ (5,6 ֆտ) երկարության 50 կգ-ի (110 լբ) Մաուի դելֆինը մինչև 9,5 մ (31 ֆտ) և 10 տ (11 կարճ տոննա) խոյադելֆինը։ Մի քանի տեսակներ դրսևորում են սեռական դիորֆիզմ, քանի որ արուները ավելի մեծ են, քան էգերը։ Նրանք ունեն ուղղաձիգ մարմիններ և երկու վերջույթներ, որոնք փոփոխված են լողաթևերի։ Չնայած նույնքան ճկուն չեն, որքան ծովաշներինը, որոշ դելֆիններ կարող են լողալ 55.5 կմ / ժամ արագությամբ (34,5 մղոն / ժամ)։ Դելֆինները օգտագործում են իրենց կոնաձև ատամները արագ շարժվող որսը գրավելու համար։ Նրանք ունեն լավ զարգացած լսողություն, որը հարմարեցված է ինչպես օդի, այնպես էլ ջրի համար, այնքան զարգացած, որ որոշները կարող են գոյատևել, անգամ եթե կույր են։ Որոշ տեսակներ լավ հարմարեցված են մեծ խորություններ սուզվելու համար։ Նրանք մաշկի տակ ունեն ճարպի հաստ մի շերտ, սառը ջրում տաքություն պահելու համար։
Չնայած դելֆինները տարածված են, տեսակների մեծ մասը գերադասում են ավելի տաք արևադարձային ջրեր, բայց որոշները, ինչպես, օրինակ, կետանման դելֆինները, նախընտրում են ավելի ցուրտ կլիմա։ Դելֆինները հիմնականում սնվում են ձկներով և կաղամարներով, բայց որոշները, ինչպես խոյադելֆինը, սնվում են խոշոր կաթնասուններով, ծովաշների նման։ Արական դելֆինները սովորաբար ամեն տարի զուգավորվում են բազմաթիվ էգերի հետ, բայց էգերը զուգավորվում միայն երկու-երեք տարին մեկ անգամ։ Ձագերը սովորաբար ծնվում են գարնան և ամռան ամիսներին, և էգը նրանց մեծացնելու պատասխանատվությունն է կրում։ Որոշ տեսակների մայրեր պահում և կերակրում են իրենց ձագերին համեմատաբար երկար ժամանակահատվածով։ Դելֆինները արտաբերում են մի շարք վոկալիզմներ, սովորաբար կտտոցների և սուլոցների տեսքով։
Երբեմն դելֆինները որս են դառնում օրինակ Ճապոնիայում, մի գործընթացում, որը հայտնի է թիավարումով դելֆինի որս անվանումով։ Թիավարումով որսից բացի, նրանց սպառնում են նաև բնակության վայրերի կորուստներ և ծովային աղտոտումներ։ Դելֆինները պատկերվել են աշխարհի տարբեր մշակույթներում։ Դելֆինները երբեմն հայտնվում են գրականության և կինոյի մեջ, ինչպես «Ազատ կամք» ֆիլմում։ Դելֆինները երբեմն պահվում են գերության մեջ և մարզվում են հնարքներ կատարելու համար։ Գերության մեջ դելֆինների ամենատարածված տեսակներից աֆալինա դելֆիներն են, մինչդեռ կան շուրջ 60 գերի խոյադելֆիններ։
Անունը գալիս է հունարեն δελφίς (delphís), «դելֆին» բառից[1], որը կապված էր հունական δελφίς (delphus), «արգանդ» բառի հետ[1]։ Հետևաբար կենդանու անունը կարելի է մեկնաբանել որպես «արգանդ ունեցող ձուկ»[2]։ Անունը փոխանցվել է լատիներեն դելֆինուսի միջոցով[3] (հին հունարենի ռոմանիզացիայից δελφῖνος- դելֆինոս[1]), որը միջնադարյան լատիներենում դարձել է դոլֆինուս, իսկ հին ֆրանսիական դելֆինում, որն էլ բառի,եջ մտցրել «ph» տառերը։ «Mereswine» տերմինը (այսինքն՝ «ծովա խոզ») նույնպես օգտագործվել է պատմականորեն[4]։
«Դելֆին» տերմինը կարող է օգտագործվել՝ Odontoceti կարգի ներքո, Delphinidae ընտանիքի (օվկիանոսային դելֆիններ) և Iniidae ընտանիքի (Հարավային Ամերիկայի գետի դելֆիններ), Pontoporiidae (Լա Պլատա դելֆին ), Lipotidae (Յանցզի գետի դելֆին) Platanistidae (Գանգես գետի դելֆին և Ինդուս գետի դելֆին) բոլոր տեսակների համար[5]։ Այս տերմինը հաճախ չարաշահվել է Միացյալ Նահանգներում, հիմնականում ձկնորսության արդյունաբերության մեջ, որտեղ բոլոր մանր կետանմանները (դելֆիններ և ծովային խոզեր) համարվում են ծովախոզեր[6], մինչդեռ դորադո ձկները կոչվում են դելֆին ձուկ[7]։ Ընդհանուր օգտագործման դեպքում, «Whale» տերմինը օգտագործվում է միայն խոշոր կետանմաններ տեսակների համար[8], իսկ կեռ կամ ավելի երկար քթով փոքրերը համարվում են «դելֆիններ»[9]։ «Դելֆին» անվանումը սովորաբար օգտագործվում է որպես աֆալինա դելֆինների հոմանիշ՝ դելֆինների ամենատարածված և ծանոթ տեսակը[10]։ Գոյություն ունեն դելֆինների վեց տեսակ, որոնք սովորաբար կոչվում են կետեր, հավաքականորեն հայտնի են որպես սև ձկներ ` խոյադելֆին, կլորագլուխ դելֆին, փիգմի խոյադելֆին, փոքր խոյադելֆին և գրինդայի երկու տեսակներ, որոնք բոլորն էլ դասակարգվել են Delphinidae ընտանիքում և որակվում են որպես դելֆիններ[11]։ Չնայած «դելֆին» և «ծովային խոզ» տերմինները երբեմն օգտագործվում են փոխանակելիորեն, ծովախոզորը չեն համարվում դելֆիններ և ունեն տարբեր ֆիզիկական հատկություններ, ինչպիսիք են ավելի կարճ քիթ և սրավուն ատամներ. նրանք նաև տարբերվում են իրենց պահվածքից։ Ծովային խոզերը պատկանում են Phocoenidae ընտանիքին և Delphinidae-ի հետ ընդհանուր ծագում ունեն[10]։
Դելֆինների մի խումբը կոչվում է «վտառ» կամ «խումբ»։ Արական դելֆինները կոչվում են «արու», իգականը` «էգ», իսկ փոքր դելֆինները` «ձագ»[12]։
| Անվանում | Վերաբաշխում | Նկար |
|---|---|---|
| Հեվիսայդի դելֆին | Աֆրիկա (հարավ-արևմուտք) |
.jpg) |
| Ատլանտյան սապատավոր դելֆին | Աֆրիկա (արևմուտք) |
 |
| Ատլանտյան բծավոր դելֆին | Ատլանտյան |
_NOAA.jpg) |
| Կլիմեն դելֆին | Ատլանտյան |
 |
| Երկար գրինդա դելֆին | Ատլանտյան (հյուսիս) և Հարավային օվկիանոս |
 |
| Ատլանտյան սպիտակավուն դելֆին | Ատլանտյան (հյուսիս), Հյուսիսային և Բալթիկ ծով |
 |
| Սպիտակադեմ դելֆին | Ատլանտյան (հյուսիս), Հյուսիսային և Բալթիկ ծով |
|
| Ավստրալիական դելֆին | Ավստրալիա (հյուսիս) |
 |
| Ավստրալիական սապատավոր դելֆին | Ավստրալիա (հյուսիս)և Նոր Գվինեա |
 |
| Burrunan դելֆին | Ավստրալիա (հարավ-արևելք) |
 |
| Երկարաքիթ դելֆին | կոսմոպոլիտ |
 |
| Սպիտակակող դելֆին | կոսմոպոլիտ |
 |
| Աֆալինա դելֆին | կոսմոպոլիտ |
|
| Բծավոր դելֆին | կոսմոպոլիտ |
 |
| Ատամնավոր դելֆին | կոսմոպոլիտ |
 |
| Մոխրագույն դելֆին | կոսմոպոլիտ |
 |
| Խոյադելֆին | կոսմոպոլիտ |
|
| Փոքր խոյադելֆին | կոսմոպոլիտ |
 |
| Կարճ գրինդա դելֆին | կոսմոպոլիտ |
.jpg) |
| Հնդե-խաղաղօվկիանոսյան աֆալինա դելֆին | Հնդե-խաղաղօվկիանոսյան |
|
| Հնդե-խաղաղօվկիանոսյան սապատավոր դելֆին | Հնդե-խաղաղօվկիանոսյան |
 |
| Իրավադի դելֆին | Հնդե-խաղաղօվկիանոսյան |
 |
| Դելֆին Հեկտորի | Նոր Զելանդիա (Հարավային կղզի) |
 |
| Հյուսիսային կետանման դելֆին | Խաղաղ օվկիանոս (հյուսիս) |
|
| Խաղաղօվկիանոսյան սպիտակավուն դելֆին | Խաղաղ օվկիանոս (հյուսիս) |
_NOAA.jpg) |
| Զոլավոր դելֆին | պանտրոպ |
 |
| Երկարաքիթ դելֆին | պանտրոպ |
 |
| Մալայզիական դելֆին | պանտրոպ |
 |
| Կլորագլուխ կետ | պանտրոպ |
 |
| Փիգմի խոյադելֆին | պանտրոպ |
 |
| Լա Պլատա դելֆին | Հարավային Ամերիկա (արևելք) |
 |
| Գվիանա դելֆին | Հարավային Ամերիկա (հյուսիս և արևելք) |
 |
| Կոմերսոնի դելֆին | Հարավային Ամերիկա (հարավ-արևելք) |
 |
| Հարավային սպիտակավուն դելֆին | Հարավային Ամերիկա (հարավ-արևմուտք) |
 |
| Սպիտակավուն դելֆին | Հարավային Ամերիկա (հարավ) |
 |
| Սև դելֆին | Հարավային կիսագունդ |
|
| Հարավային կետանման դելֆիններ, | Հարավային օվկիանոս |
|
| Խաչաձև դելֆին | Հարավային օվկիանոս |
 |
| Անվանում | Վերաբաշխում | Նկար |
|---|---|---|
| Բայիջի | Յանցզի գետ |
 |
| Գետային դելֆիններ | Ասիա (հարավ) |
 |
| Ամազոն գետի դելֆին | Ամազոն ավազան |
 |
| Արագուայա գետի դելֆին | Ամազոն (արևելք) |
 |
| Բոլիվիա գետի դելֆին | Ամազոն (Բոլիվիա) |
 |
| Սպիտակ դելֆին | Ամազոն ավազան |
 |
1933 թ.-ին, երեք հիբրիդային դելֆիններ ափ դուրս եկան՝ Իռլանդիայի ծովափից, դրանք Ռիսոյի և աֆալինայի խաչասերում էին[14]։ Այս զուգավորումն ավելի ուշ կրկնվեց գերության մեջ՝ ծնելով հիբրիդային ձագ։ Գերության մեջ, աֆալինան և խոշոր ատամնավոր դելֆինը ստեղծեցին խաչասերված սերունդ[15]:Կալիֆոռնիայում, SeaWorld- ում ապրում է սովորական աֆալինա հիբրիդը:.[16] Այլ դելֆինային հիբրիդները գերության մեջ ապրում են ամբողջ աշխարհում կամ, ինչպես հաղորդվում է, վայրի բնության մեջ, ինչպիսին է աֆալինա-ատլանտյան խոշորադեմ դելֆին հիբրիդը[17]։ Ամենահայտնի հիբրիդը վոլֆինն է՝ փոքր խոյադելֆինի և աֆալինա դելֆինի խաչասերումից։ Վոլֆինը ամենա պտղաբեր հիբրիդն է։ Երկու վոլֆիններ ներկայումս ապրում են Հավայան կղզիների Sea Life Park- ում․ առաջինը ծնվել է 1985 թ.-ին, խաչասերումից`արուն՝ փոքր խոյադելֆին, էգը՝ աֆալիա։ Վոլֆիններ նկատվել են նաև վայրի բնության մեջ[18]։
Դելֆինները արդիդակտիլ կարգի ցամաքային կաթնասունների սերունդներ են (երկսմբակավորներ)։ Դրանք կապված են Ինդոհյուսի, անհետացած շեվրթեյնսի (կճղակավորների նման) հետ, որից նրանք բաժանվել են մոտ 48 միլիոն տարի առաջ[19][20]։
Առաջնային կետանմանները կամ հնագույն կետերը առաջին անգամ ծով դուրս եկան մոտավորապես 49 միլիոն տարի առաջ և 5-10 միլիոն տարի անց ամբողջովին ջրային դարձան[21]։
Archaeoceti-ը հնագույն կետերի կարգին է պատկանում։ Այս հնագույն կետերը ժամանակակից կետերի նախնիներն են, որոնք էլ ձգվում են ետ իրենց նախնիները, որոնք իրենց կյանքը անցկացրել են ջրի մոտ, (հազվադեպ) ջրի մեջ։ Նմանապես, հնագույն կետերը կարող են լինել ցանկացած վայրից՝ ամբողջովին երկրային, կիսա-ջրայինից մինչև լիովին ջրային, բայց այն, ինչը որոշում է archaeocete-ը, տեսանելի ոտքերի կամ ասիմետրիկ ատամների առկայությունն է[22][23][24][25]։ Նրանց հատկությունները հարմարեցվել են ծովային միջավայրում ապրելու համար։ Հիմնական անատոմիական փոփոխությունները ներառում են լսողական ապարատը, որը ալիքավորում է տատանումները ծնոտից մինչև ականջը, տեղի է ունեցել Ambulocetus-ի հետ 49 միլիոն տարի առաջ, մարմնի աշխուժացում և պոչի վրա տատանումների աճ, որը տեղի է ունեցել Protocetus-ի հետ մոտ 43 միլիոն տարի առաջ, քթի բացվածքների տեղափոխումը դեպի գանգի գագաթը և նախաբազուկների ձևափոխումը լողաթևերի, որոնք տեղի են ունեցել Basilosaurus-ի հետ 35 միլիոն տարի առաջ, և թիկնային վերջույթների կարճացումը և վերջնական անհետացումը, որը տեղի է ունեցել առաջին odontocetes-ի և mysticetes-ի հետ 34 միլիոն տարի առաջ[26][27][28]։ Ժամանակակից դելֆինային կմախքը ունի երկու փոքր, գավազանաձև կոնքային ոսկորներ, որոնք, կարծես, վեստիգիալ հետևի վերջույթներ են։ 2006 թ. հոկտեմբերին Ճապոնիայում գերեվարվեց անսովոր աֆալինա դելֆինը. այն իր սեռական թեքության յուրաքանչյուր կողմում ուներ փոքր ֆիններ, որոնք գիտնականները կարծում են, որ վեստիգիալ հետևի վերջույթների անսովոր արտահայտված զարգացումըն է[29]։
Այսօր կետանմանների ամենամոտ ապրող հարազատները սովորական գետաձիերն են. նրանք ունեն կիսա-ջրային նախնիք, որոնք մոտ 60 միլիոն տարի առաջ անջատվել են երկսմբակավորներից[30]։ Շուրջ 40 միլիոն տարի առաջ, նրանց ընդհանուր նախնին անջատված է կետանմանների և անթրակոտերների միջև. անթրակոտերները ոչնչացել են Pleistocene-ի ավարտին՝ երկուուկես միլիոն տարի առաջ, ի վերջո թողնելով միայն մեկ գոյատևող տոհմային տիպ՝ հիպո[31][32]։
Դելֆիններն ունեն տորպեդիաձև մարմիններ, ընդհանուր առմամբ, ոչ ճկուն պարանոցներ, վերջույթները ձևափոխված լողաթևերի, պոչի լողակ և լամպաձև գլուխներով։ Դելֆինի գանգերն ունեն փոքր աչքի ուղեծիր, երկար դնչեր և գլխի կողմերի վրա տեղակայված աչքեր. բացակայում են ականջի արտաքին փականները։ Դելֆինների չափսերն հասնում են՝ 1,7 մետր (5,6 ֆտ) երկարության և 50 կիլոգրամ (110 լբ) Մաուիի դելֆինը մինչև 9,5 մետր (31 ֆուտ) և 10 մետր տոննա (11 կարճ տոննա) խոյադելֆինը։ Ընդհանուր առմամբ, նրանք հակված են Cetartiodactyl- ներին նմանվելու։ Մի քանի տեսակներ հատկապես էգերը ունեն սեռական դիորֆիզմ, ընդ որում էգերը ավելի մեծ են, քան արուները[33][34]։
Դելֆիններն ունեն կոնաձև ատամներ՝ ի տարբերություն ծովային խոզերի ատամների։ Այս կոնաձև ատամները օգտագործվում են արագ որսը բռնելու համար, օրինակ ձուկ, կաղամար կամ խոշոր կաթնասուններ, օրինակ՝ ծովաշուն[34]։
Շնչառությունը ներառում է ոչ թարմ օդի հեռացումը իրենց շնչուղուց, որը նկատվում է ցուրտ օդում, որին հաջորդում է թարմ օդի ներթափանցումը թոքեր։ Դելֆինները բավականին փոքր, քիթ ունեն[34][35]։
Բոլոր դելֆինները ունեն ճարպի հաստ շերտ, հաստությունը կախված է կլիմայի փոփոխությամբ։ Այս ճարպը կարող է օգնել լողունակությանը, ինչ-որ չափով պաշտպանությանը, քանի որ գիշատիչները կդժվարանան ճարպի հաստ շերտը անցնել, իսկ էներգիան՝ ավելի վատ օրերի համար. ճարպի առաջնային օգտագործումը կոշտ կլիմայից մեկուսացումն է։ Ընդհանրապես, ձագերը ծնվում են ճարպի բարակ շերտով, որը տարբեր տեմպերով է զարգանում` բնակավայրից կախված[34][36]։
Դելֆիններն ունեն երկխոռոչանի ստամոքս, որը կառուցվածքային առումով նման է երկրային մսակերների։ Նրանք ունեն հիմնարար և պիլորային խոռոչներ[37]։
Դելֆինների վերարտադրողական օրգանները գտնվում են մարմնի ներսում, սեռական օրգանները փորոքի (փոր) կողմում։ Արուների մոտ երկուսն են, մեկը թաքցնում է առնանդամը, իսկ մյուսը՝ անուսը[38]։ Էգերի սեռական օրգանը մեկն է, որում հեշտոցն է և անուսը, երկու կողմերում կա կաթնագեղձեր[39][40][41]։
Դելֆիններն ունեն կրծքային լողաթևեր, որոնք պարունակում են չորս մատներ, անոսկոր թիկնային լողաթև կայունության համար և պոչը որպես շարժիչ ուժ։ Չնայած դելֆինները չունեն արտաքին հետևի վերջույթներ, որոշներն ունեն հստակ անջատ ռուդիմենտային հավելումներ, որոնք կարող են պարունակել ոտքեր և մատներ։ Դելֆինները արագ լողորդներ են `համեմատած ծովաշների, որոնք սովորաբար լողում են ժամում 9–28 կիլոմետրի վրա (5.6–17.4 մղոն / վրկ). խոյադելֆինը (orca), համեմատության մեջ, կարող է ճանապարհորդել մինչև 55,5 կմ / ժամ արագությամբ (34,5 մղոն / ժամ)։ Պարանոցի ողերը միավորված են, մինչդեռ բարձր արագությամբ լողալիս կայունությունը ճկունությունը նվազում են, ինչը նշանակում է, որ նրանք ի վիճակի չեն գլուխը շրջել[42][43]։ Գետի դելֆինները,անյուամենայնիվ, միավորված ողեր չունեն, բայց ի վիճակի են շրջել պարանոցը մինչև իննսուն աստիճանի[44]։ Դելֆինները լողում են՝ պոչի լողաթևը և մարմնի հետևը ուղղահայաց տեղափոխելով, մինչդեռ նրանց լողաթևերը հիմնականում օգտագործվում առաջնորդվելու համար։ Որոշ տեսակներ դուրս են գալիս ջրից, ինչն էլ կարող է թույլ տալ, որ ավելի արագ լողան։ Նրանց կմախքի անատոմիան թույլ է տալիս նրանց արագ լողորդներ լինել։ Բոլոր տեսակներն ունեն թիկնային լողաթևեր` որը խանգարում է նրանց ինքնակամ պտտվել ջրի մեջ[34][36]։
Որոշ դելֆիններ հարմարվում են մեծ խորություններին սուզվելու համար։ Բացի իրենց ռացիոնալ մարմիններից, որոշները կարող են դանդաղեցնել սրտի կծկումների հաճախությունը՝ թթվածին պահելու համար։ Որոշները կարող են նաև արյունը ուղղորդել հյուսվածքներից ջրի ճնշման ներքո դեպի սիրտ, ուղեղ և այլ օրգաններ։ Նրանց հեմոգլոբինը և միոգլոբինը պահպանում են թթվածին մարմնի հյուսվածքներում, և նրանք ունեն երկու անգամ ավելի բարձր միոգլոբինի խտացում, քան հեմոգլոբինի[45]։
Դելֆինի ականջը հատուկ հարմարություններ ունի ծովային միջավայրին։ Մարդկանց մեջ միջին ականջը գործում է որպես անշարժության հավասարեցնող միջոց արտաքին օդի ցածր դիմադրողականության և խոռոչային հեղուկի բարձր դիմադրողականության միջև։ Դելֆինների և այլ ծովային կաթնասունների արտաքին և ներքին միջավայրերի միջև մեծ տարբերություն չկա։ Արտաքին ականջից միջին ականջով անցնող ձայնի փոխարեն՝ դելֆինները ձայն են ստանում կոկորդի միջով, որից այն անցնում է ցածր դիմադրողականությամբ ճարպով լցված խոռոչով դեպի ներքին ականջը։ Դելֆինի ականջը գանգից կտրուկ անջատված է օդային սինուսային գրպաններով, ինչը թույլ է տալիս ավելի մեծ ուղղվածություն ունեցող ստորջրյա լսողություն ստանալ[46]։ Դելֆինները արձակում են բարձր հաճախականության ճիչեր այնպիսի օրգանից, որը հայտնի է որպես մելն։ Այս օրգանը բաղկացած է ճարպից, և մելն պարունակող ցանկացած նման արարածի գանգը մեծ ճնշվածություն կունենա։ Սա նպաստում է դելֆինների բիոսոնար կողմնորոշմանը:
[34][47][48][49][50] Չնայած դելֆինների մեծ մասը մազեր չունեն,սակայն ունեն մազերի ֆոլիկուլներ, որոնք կարող են կատարել որոշակի զգայական գործառույթներ[51]։ Օբյեկտը տեղորոշելուց բացի, էխոլոկացիան նաև կենդանուն տալիս է գաղափար օբյեկտի ձևի և չափի վերաբերյալ, թեև ինչպես է այն գործում դեռևս հասկանալի չէ[52]։ Ենթադրվում է, որ բոտոյի վրա գտնվող փոքրիկ մազերը շոշափելի իմաստի գործառույթ ունեն, հնարավոր է հատուցելու բոտոյի վատ տեսողությունը[53]։
Դելֆինի աչքը համեմատաբար փոքր է իր չափսով, բայց նրանք պահպանում են տեսողության բարձր աստիճան։ Ինչպես նաև, դելֆինի աչքերը տեղակայված են նրա գլխի երկու կողմերում, ուստի նրանց տեսողությունը բաղկացած է երկու դաշտից, այլ ոչ թե մարդկանց հատուկ երկդիտակ տեսադաշտի։ Երբ դելֆինները հայտնվում են մակերեսին, դրանց ոսպնյակներն ու եղջերաթաղանթը ուղղում են կարճատեսությունը, որը հանգեցնում է լույսի ճեղքմանը, դրանք պարունակում են ինչպես ձողաձև, այնպես էլ կոնաձև բջիջներ, ինչը նշանակում է, որ նրանք կարող են տեսնել ինչպես աղոտ, այնպես էլ պայծառ լույսի ներքո, բայց դրանք ունեն ավելի շատ ձողաձև, քան կոնաձև բջիջները։ Դելֆինները, այնուամենայնիվ, չունեն կարճ ալիքի երկարությամբ զգայուն տեսողական պիգմենտներ իրենց կոնաձև բջիջներում, ինչը ցույց է տալիս գունային տեսողության ավելի սահմանափակ կարողություն, քան կաթնասուների մեծ մասի մոտ[54]։ Դելֆինների մեծ մասը փոքր-ինչ հարթեցված ակնախնձորներ ունեն, ընդլայնված բիբեր (որոնք նեղանում են, երբ մակերես են ելնում, վնասը կանխելու համար), մի փոքր հարթեցված եղջերաթաղանթներից և tapetum lucidum- (թաղանթ)ից, այս հարմարվողականությունները թույլ են տալիս մեծ քանակությամբ լույս անցնել աչքից և, հետևաբար, շրջակա տարածքի շատ պարզ պատկեր ունենալ։ Դրանք ունեն նաև կոպեր և արտաքին եղջերաթաղանթի խցուկներ, որոնք գործում են որպես պաշտպանություն եղջերաթաղանթի համար[47]։
Հոտառությունը բացակայում է դելֆինների մոտ՝ նշելով, որ նրանք հոտառելու զգացողություն չունեն[47]։
Դելֆինները չունեն նաև համի լավ զգացողություն, քանի որ նրանց համային ընկալիչը քայքայված է կամ ամբողջոցին բացակայում է։ Այնուամենայնիվ, որոշները նախընտրություններ ունեն տարբեր տեսակի ձկների միջև՝ ինչ-որ կախվածություն ցուցաբերելով համի հանդեպ[47]։
Դելֆինները հաճախ համարվում են Երկրի ամենախելացի կենդանիներից մեկը։ Տեսակների հարաբերական հետախուզությունը համեմատելը բարդ է զգայական ապարատի, արձագանքման ռեժիմների և ճանաչողության բնույթի տարբերություններով։ Բացի այդ, խոշոր ջրային կենդանիների հետ փորձարարական աշխատանքի դժվարությունն ու ծախսը մինչ այժմ խոչընդոտել են որոշ փորձարկումներ կատարել՝ նմուշների սահմանափակ չափսերով և խստությամբ հանդերձ։ Շատ այլ տեսակների համեմատությամբ, դելֆինի վարքագիծը լայնորեն ուսումնասիրվել է ինչպես գերության, այնպես էլ վայրի բնության մեջ։ Լրացուցիչ մանրամասներ կգտնեք կետանմանների ինտելեկտը ուսումնասիրելով։
Դելֆինները բարձր սոցիալական կենդանիներ են, որոնք հաճախ ապրում են մինչև տասնյակ հասնող վտառներով, չնայած որ վտառներիրի չափերը և կառուցվածքը մեծապես տարբերվում են տեսակների և վայրերի միջև։ Սնունդի մեծ քանակությամբ տեղերում վտառները կարող են ժամանակավորապես միավորվել՝ ձևավորելով հսկա վտառ, այնպես որ խմբավորումները կարող են գերազանցել 1000 դելֆին։ Վտառների անդամակցությունը մշտական չէ. տեղափոխումը տարածված է։ Այնուամենայնիվ, դելֆինները կարող են հաստատել ուժեղ սոցիալական կապեր. նրանք կմնան վնասված կամ հիվանդ անհատների հետ, նույնիսկ անհրաժեշտության դեպքում կօգնեն նրանց շնչել դուրս բեչելով նրանց մակերես[55]։ Այս այլասիրությունը չի սահմանափակվում է միայն իրենց տեսակներով։
Նոր Զելանդիայում դելֆին Մոկոյի մոտ նկատվել է, թե ինչպես է պիգմի սպերմ դելֆինը իր ձագիի հետ դուրս բերել մի կնոջ մինչև ջրի մակերես, մի քանի անգամ ափ նետվելով[56]։ Նկատվել է նաև թե ինչպես են նրանք պաշտպանել լողորդներին շնաձկներից՝ լողորդների շուրջը լողալով[57][58] կամ ստիպելով շնաձկներին ուժասպառ լինել ու հեռանալ։
Դելֆինները հաղորդակցվում են՝ օգտագործելով մի շարք ճիչեր, սուլոցի նման հնչյուններ և այլ վոկալիզացիաներ։ Դելֆինները նաև օգտագործում են ոչ վերբալ հաղորդակցություն` հպման և կեցվածքի միջոցով[59]։
Դելֆինները նաև մշակույթ են դրսևորում, ինչը վաղուց յուրահատուկ բան է համարվում մարդկանց (և հավանաբար այլ պրիմատների տեսակների) համար։ 2005 թվականի մայիսին, Ավստրալիայում կատարված հայտնագործության արդյունքում գտնվեց հնդե-խաղաղօվկիանոսյան աֆալինա դելֆիններ (Tursiops aduncus), որոնք իրենց ձագերին սովորեցնում էին սնունդ հայթայթել։ Նրանք ծածկում էին իրենց դնչերը սպունգերի տակ, պաշտպանենլու դրանք կերակրելու ընթացքում։ Այս գիտելիքները հիմնականում մայրերից է փոխանցվել դուստրերին, ի տարբերություն սիմիական պրիմատների, որտոնց մոտ գիտելիքները հիմնականում փոխանցվում են երկու սեռերին։ Սպունգերը որպես բերանի պաշտպանություն օգտագործելը սովորական պահվածք է[60]։ Մեկ այլ հայտնի վարք է հայտնաբերվել Բրազիլիայի գետի դելֆինների շրջանում, որտեղ որոշ արու դելֆիններ օգտագործում են մոլախոտեր և փայտեր՝ որպես սեռական դրսեվորման մաս[61]։
Մտերիմների և նույնիսկ տարբեր տեսակների անդամների միջև խնամքի դրսեվորման ձևերը[62] (տես Մոկո (դելֆին)) նկատվում են տարբեր տեսակների մոտ, օրինակ`փորձելով փրկել թույլ ընկերներին[63] կամ էգ գրինդային՝ երկար ժամանակ թաքցնելով սատկած ձագերին։
Դելֆինները ագրեսիվ գործողություններ են կատարում միմյանց նկատմամբ։ Որքան մեծ է արու դելֆինը, այնքան ավելի հավանական է, որ նրա մարմինը ծածկվածէ խայթոցների սպիներով։ Արու դելֆինները կարող են վիճել ուղեկիցների և էգերի համար։ Ագրեսիայի գործողությունները կարող են այնքան ինտենսիվ դառնալ, որ վերոնշյալ դելֆինները երբեմն աքսորվում են կռվից հետո։
Հայտնի է, որ արու աֆալինա դելֆինները սպանում են իրենց ձագերին։ Նաև հայտնի է, որ դելֆինները սպանում են ծովային խոզերի պատճառները լիովին հասկանալի չեն, քանի որ ծովային խոզերը, ընդհանուր առմամբ, չեն կիսում նույն կերակուրը, ինչպես դելֆինները, և, հետևաբար, չեն հանդիսանում սննդի մատակարարման մրցակիցներ[64]։ Cornwall Wildlife Trust- ը տարեկան մեկ նման մահվան դեպք է արձանագրում։ Հնարավոր բացատրությունները ներառում են սխալ ուղղորդված ձագեր, սխալ ուղղորդված սեռական ագրեսիա կամ խաղային վարք[65]։
Դելֆինի զուգավորումը տեղի է ունենում փորի դիրքի վրա, չնայած շատ տեսակներ զբաղվում են երկարատև մերձեցմամբ, փաստացի ակտը սովորաբար կարճ է, բայց կարող է կրկնվել մի քանի անգամ կարճ ժամանակահատվածում[66]։ Հղիության ժամանակահատվածը տարբեր է ըստ տեսակների․ փոքր Tucuxi-ի դելֆինի մոտ այս ժամանակահատվածը շուրջ 11-ից 12 ամիս է[67], մինչդեռ orca- ի մոտ՝ հղիության ժամանակահատվածը հասնում է շուրջ 17 ամիս[68]։ Հիմնականում դելֆինները մի ձագ են ծնում, ի տարբերություն շատ այլ կաթնասունների, շատ դեպքերում պոչի հատվածով դուրս գալով[69]։ Նրանք հիմնականում սեռական ակտիվություն են ցուցաբերում են երիտասարդ տարիքում, նույնիսկ մինչև սեռական հասունության հասնելը[66]։ Սեռական հասունության տարիքը տատանվում է ըստ տեսակների և սեռի[70]։
Կան դելֆիններ, որոնք դրսևորում են ոչ վերարտադրողական սեռական վարք, ձեռնաշարժությամբ զբաղվելով, կտուցի կամ լողաթևի միջոցով այլ դելֆինների սեռական տարածքը գրգռելով, ինչպես նաև միասեռական շփում դրսևորելով[66][71][72]։
Կան դելֆինների բազմաթիվ տեսակներ, որոնք սեռական վարք են դրսևորում դելֆինների այլ տեսակների հետ զուգավորվելով։ Սեռական բախումները կարող են բռնի լինել, օրինակ արու դելֆինները երբեմն ագրեսիվ վարք են ցուցաբերում, ինչպես էգերի, այնպես էլ արուների հանդեպ[73]։ Արու դելֆինները կարող են նաև միասին գործել փորձելով հասնել էգերին էստրուսի շրջանում՝ էգերին իրենց կողքին պահելով և՛ ֆիզիկական ագրեսիայի, և՛ ահաբեկման միջոցով՝ բարձրացնելով նրանց վերարտադրողական հաջողությունների շանսերը[74]։ Ժամանակ առ ժամանակ դելֆինները սեռական վարք են դրսևորում դեպի այլ կենդանիները, ներառյալ մարդկանց[75][76]։
Կերակրման տարատեսակ մեթոդներ գոյություն ունեն տեսակների մեջ և ներսում, որոշներն ակնհայտորեն բացառիկ են միայնակ բնակչության համար։ Ձուկն ու կաղամարը հիմնական կերակուրն են, բայց փոքր խոյադելֆինը և orca- ն սնվում են նաև այլ ծովային կաթնասուներով։ Orca- ները երբեմն նաև իրենցից մեծ տեսակներ են որսում[77]։ Դելֆինների տարբեր ցեղատեսակներ մեծապես տարբերվում են իրենց ունեցած ատամների քանակից։ Orca-ն կամ խոյադելֆինը սովորաբար ունենում են 40-56 ատամ, մինչդեռ հայտնի աֆալինա դելֆինը շուրջ 72-116 կոնաձև ատամներ ունի, իսկ նրա փոքր տեսակըը՝ հասարակ դելֆինը, ունի 188-268 ատամ, այնպես որ յուրաքանչյուր ցեղատեսակի ատամի քանակը մեծապես տարբերվում է անհատների միջև։ Հասարակ և աֆալինա հիբրիդներն ունեն ատամների միջանկյալ քանակ։
Սովորական կերակրման եղանակ է խմբվելը, երբ վտառը ձկների վտառին մղում են փոքր շրջանակի մեջ, որը հայտնի է որպես խայծի գնդակ։ Անհատական անդամները այնուհետև շրջում են գնդակը թափ տալով՝ ուտելով ապշած ձկներին[77]։ Corralling- ը մի մեթոդ է, որի միջոցով դելֆինները հետապնդում են ձկներին մինչև ջրի մակերեսը`նրանց ավելի հեշտությամբ բռնելու համար[77]։ Հայտնի է, որ Orcas- ները և աֆալինա դելֆինները իրենց որսը հասցնում են լողափ, վարքագիծ, որը հայտնի է որպես լողափի կամ ցամաքային կերակրման միջոց[78][79]։ Որոշ տեսակներ ուժեղ հարվածում են ձկներին իրենց թևերով, շշմեցնելով նրանց և երբեմն ջրից դուրս շպրտելով[77]։
Մարդ-դելֆին համատեղ ձկնորսության մասին զեկույցները սկսվում են հին Հռոմից հեղինակ և բնակափիլիսոփա Պլինիոս Ավագից[80]։ Ներկայումս Բրազիլիայի Սանտա Կատարինա նահանգի Լագունա քաղաքում գործում է ժամանակակից մարդ-դելֆին համագործակցություն։ Այստեղ դելֆինները ձուկ են հետապնդելով հասցնում դեպի ափը սպասող ձկնորսներին և նշան տալիս մարդկանց՝ իրենց ցանցերը գցելու համար։ Դելֆինների պարգևը ձկներն են, որոնք ազատվում են ցանցերից[81][82]։
Դելֆինները ունակ են հնչյունների լայն տեսականի արձակել՝ օգտագործելով քթի օդային պարկերը, որոնք գտնվում են շնչուղու տակ։ Հնչյունների մոտավորապես երեք կատեգորիա կարելի է ճանաչել՝ հաճախականության մոդուլյացիայի սուլոցներ, ազդանշանային հնչյուններ և ճիչեր։ Դելֆինները հաղորդակցվում են սուլոցի նմանվող հնչյունների միջոցով, որոնք արտադրվում են թրթռող կապակցված հյուսվածքի միջոցով, նման լինելով մարդու ձայնային լարերի ֆունկցիային[83] և ազդանշանային հնչյուններ միջոցով, չնայած այդ միջոցի բնույթն ու աստիճանը հայտնի չեն։ Ճիչերը ուղղորդված են և էխոլոկացիայի համար են, հաճախ լինում են կարճ շարքով, որը կոչվում է գնացք:ի ձայն։ Ձայնի աստիճաը աճում է հետաքրքրության օբյեկտին մոտենալիս։ Դելֆինի էխոլոկացիոն ճիչերը ծովային կենդանիների կողմից հնչեցված ամենաբարձր ձայներից են[84]։
Աֆալինա դելֆինները արձակում հատուկ սուլոցներ, որը եզակի է հատուկ տեսակի համար։ Այս սուլոցներն օգտագործվում են, որպեսզի դելֆինները հաղորդակցվեն միմյանց հետ՝ ճանաչելու անհատին։ Սա կարելի է դելֆինների համար համարել որպես մարդու անվան համարժեք[85]։ Այս հատուկ սուլոցները զարգանում են դելֆինի կյանքի առաջին տարվա ընթացքում. այն շարունակում է պահպանել նույն ձայնը ողջ կյանքի ընթացքում[86]։ Որպեսզի յուրաքանչյուր սուլոցի ձայն հնչի, դելֆինները անցնում են վոկալ արտադրության ուսուցում։ Սա բաղկացած է այլ դելֆինների փորձից, որը փոփոխում է գոյություն ունեցող սուլոցի ձայնային ազդանշանային կառուցվածքը։ Լսողական փորձը ազդում է յուրաքանչյուր դելֆինի սուլոցի զարգացման վրա։ Դելֆինները կարողանում են միմյանց հետ հաղորդակցվել՝ դիմելով մեկ այլ դելֆինի՝ իրենց սուլոցը ընդօրինակելով։ Արու աֆալինա դելֆինի հատուկ սուլոցը հակված է նման լինել իր մորը, մինչդեռ էգ աֆալինա դելֆինի հատուկ սուլոցչը ավելի է շատ տարբերակում[87]։ Աֆալինա դելֆիններն ունեն ուժեղ հիշողություն, երբ խոսքը վերաբերում է այդ հատուկ սուլոցներին, քանի որ նրանք ի վիճակի են վերարտադրել այն անհատի հատուկ սուլոցը, որի հետ նրանք չեն հանդիպել ավելի քան քսան տարի[88]։ Այլ դելֆինների տեսակների հատուկ սուլոցների վերաբերյալ կատարված հետազոտությունները համեմատաբար սահմանափակ են։ Մինչ այժմ կատարված այլ տեսակների վերաբերյալ հետազոտությունը տվել է բազմազան արդյունքներ և անառարկելի արդյունքներ[89][90][91][92]։
Քանի որ դելֆինները հիմնականում կապված են խմբերի հետ, հաղորդակցությունը անհրաժեշտ է։ Ազդանշանի քողարկումն այն է, երբ այլ նման հնչյուններ (միանման հնչյուններ) խառնվում են բնօրինակ ձայնին[93]։ Ավելի մեծ խմբերում սուլոցի անհատական հնչյուններն ավելի քիչ են հանդիպում։ Դելֆինները հակված են ճանապարհորդել վտառներով, որոնց մեջ կան դելֆինների խմբեր, որոնք տատանվում են քչերից շատերի կողմն անցնել։ Չնայած նրանք ճանապարհորդում են այս վտառներով, պարտադիր չէ, որ լողան միմյանց կողքին։ Փոխարենը, նրանք լողում են նույն ընդհանուր մերձակայքով։ Որպեսզի չկորցնեն իրենց խոմբի անդամներից մեկին,սուլոցի ավելի մեծ աստիճաններ կան։ Քանի որ նրանց խմբի անդամները ցրված են, դա արվել է ճանապարհորդությունը միասին շարունակելու համար։
Դելֆինները հաճախ ցատկում են ջրի մակերևույթից վեր, ինչը կատարվում է տարբեր պատճառներով[94]։ Ճանապարհորդելիս ցատկելը կարող է խնայել դելֆինի էներգիան, քանի որ օդում ավելի քիչ բախում կա։ Ճանապարհորդության այս տեսակը հայտնի է որպես « porpoising» (սուզվել)[94]։ Այլ պատճառներ են՝ կողմնորոշումը, սոցիալական դրսևորումը, կռիվը, ոչ վերբալ հաղորդակցությունը, զվարճանքը և մակաբույծները հեռացնելու փորձը[95][96]։
Դելֆինները ցույց են տալիս զվարճալի վարքի տարբեր տեսակներ, հաճախ `ներառյալ առարկաներ, ինքնուրույն պատրաստված պղպջակների օղակներ, այլ դելֆիններ կամ այլ կենդանիներ։ .[97][98][99] Առարկաների կամ փոքր կենդանիների հետ խաղալիս, սովորական պահվածքը ներառում է մարմնի տարբեր մասերի օգտագործմամբ առարկա կամ կենդանի պանելը, այն խմբի մյուս անդամների շուրջը պտտվելը կամ այլ անդամից վերցնելը կամ ջրից դուրս շպրտելը[98]։ Նկատվել է նաև, որ կենդանիների հանդեպ դելֆինները ոտնձգություններ են կատարում այլ եղանակներով, օրինակ՝ թռչուններին ջրի տակ քաշելով՝ առանց նրանց ուտելու որևէ մտադրություն ցույց տալու[98]։ Այնուամենայնիվ, կարելի է նկատել խաղային վարք, որը ներառում է մեկ այլ կենդանատեսակ՝ մյուս կենդանու ակտիվ մասնակցությամբ։ Մարդկանց զվարճալի փոխազդեցությունը դելֆինների հետ, որն առավել ակնհայտ օրինակ է, սակայն խաղային փոխազդեցությունները վայրի բնության մեջ նկատվել են նաև մի շարք այլ տեսակների, ինչպես, օրինակ, սապատավոր կետերը ու շները[100][101]։
Արևմտյան Ավստրալիայի ափերի փոքր դելֆինների մոտ նկատվել է ինպես են հետապնդում, որսում և ուտում փափկամորթերին[102]։ Չնայած որոշ զեկույցներում նշվում է, որ ձկների մաշկի վրայի տետրոդոտոքսինից դելֆինները հարբում են[103], այլ զեկույցներում այս պահվածքը նկարագրվել է որպես նորմալ հետաքրքրասիրություն և ուսումնասիրություն այն միջավայրի, որում դելֆինները տեղակայված են[104]։
Հայտնի է որ դելֆինները սովորեցնում, սովորում, համագործակցում, նախագծում և վշտանում են[105]։ Neocortex- ի բազմաթիվ տեսակներ տեղակայված են spindle- ի ձևավորված նեյրոնների վրա, որոնք մինչ 2007 թվականը հայտնի էին միայն հոմինիդներում[106]։ Մարդկանց մոտ այս բջիջները կան սոցիալական վարքի, հույզերի, դատողության և բանականության տեսության մեջ[107]։ Կետանմանների spindle նեյրոնները հայտնաբերվում են ուղեղի այն հատվածներում, որոնք համասեռ են հայտնաբերված վայրում մարդկանց մոտ՝ ենթադրելով, որ նմանատիպ գործառույթ են կատարում[108]։
Ուղեղի չափը նախկինում համարվում էր կենդանիների ընդունակութան հիմնական ցուցիչը։ Քանի որ ուղեղի մեծ մասը օգտագործվում է մարմնի գործառույթները պահպանելու համար, ուղեղի և մարմնի զանգվածի ավելի բարձր հարաբերակցությունը կարող է մեծացնել ուղեղի զանգվածի քանակը `ավելի բարդ ճանաչողական առաջադրանքների համար։ Ալոմետրիկ վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ կաթնասուների ուղեղի չափը հասնում է մարմնի զանգվածի մոտավորապես ⅔ կամ ¾ ցուցիչի[109]։ Որոշ կենդանու ուղեղի չափի համեմատությունը նման ալոմետրիկ վերլուծության վրա հիմնված ուղեղի ակնկալվող չափի հետ, տալիս է էնցեֆալացման քանակություն, որը կարող է օգտագործվել որպես կենդանիների հետախուզության ևս մեկ ցուցիչ։ Խոյադելֆինի գլխուղեղի զանգավածը մեծությամբ երկրորդն է երկրի ցանկացած կենդանու հետ համեմատած՝ կաշալոտից հետո[110]։ Որոշների մոտ ուղեղի և մարմնի զանգվածի հարաբերակցությունը երկրորդն է մարդկանցից հետո[111]։
Ինքնաճանաչումը ոմանք համարում են բարձր զարգացած, վերացական մտածողության նշան։ Ինքնաճանաչումը, չնայած գիտականորեն լավ սահմանված չէ, սակայն համարվում է, որ նախադրյալն է առավել առաջադեմ գործընթացների, ինչպիսիք են մետա-ճանաչողական բանականությունը (մտածել մտածելոու մասին), որոնք բնորոշ են մարդկանց։ Այս բնագավառում կատարված հետազոտությունները ենթադրում են, որ կետանմանները, ի թիվս այլոց, ունեն ինքնագիտակցություն[112]։ Կենդանիների շրջանում ինքնագիտակցման ամենատարածված փորձությունը հայելիների թեստն է, որի դեպքում հայելին ներկայացվում է կենդանուն, իսկ կենդանին այնուհետև նշվում է ժամանակավոր ներկով։ Եթե նշանը դիտելու համար կենդանին մոտենում է հայելուն, ապա սա ինքնաճանաչման ուժեղ վկայությունն է[113]։
Ոմանք համաձայն չեն այս բացահայտումների հետ՝ պնդելով, որ այս թեստերի արդյունքները բաց են մարդու մեկնաբանության համար և ենթակա են «Իմաստուն Հանս» էֆեկտին։ Այս թեստը վերջնական չէ, քան պրիմատների դեպքում, քանի որ պրիմատները կարող են դիպչել նշանին կամ հայելուն, մինչդեռ կետանմանները չեն կարող՝ իրենց ենթադրյալ ինքնաճանաչման պահվածքը պակաս որոշակի դարձնելով։ Սկեպտիկները պնդում են, որ վարքագիծը, որի մասին ասվում է, որ ինքնորոշման գիտակցումն է, նման է գոյություն ունեցող սոցիալական վարքին, և, հետևաբար, հետազոտողները կարող են սխալ մեկնաբանել ինքնճանաչումը մեկ այլ մարդու սոցիալական ռեակցիաների համար։ Հետազոտողները հակափաստարկում են, որ ցույց տրված վարքագիծը ինքնաճանաչման ապացույց է, քանի որ դրանք շատ տարբերվում են մեկ այլ անհատի նորմալ պատասխաններից։ Մինչդեռ կապիկները կարող են պարզապես մատով շոշափել նշանը իրենց վրա, կետանմանները ինքնագիտակցությանը ավելի քիչ բնորոշ վարք են ցույց տալիս, նրանք կարող են միայն պտտվել և դիմել իրեն՝ նշանը դիտարկելու համար[113]։
1995-ին Մարտենը և Պսարկոսը հեռուստատեսությունն օգտագործեցին դելֆինների ինքնագիտակցությունը ստուգելու համար։ Նրանք ցույց տվեցին դելֆինների իրական ժամանակի կադրերը, արձանագրելով կադրեր մեկ այլ դելֆին[114]։ Նրանք եզրակացրին, որ իրենց ապացույցներն ենթադրում են ինքնաճանաչություն, այլ ոչ թե սոցիալական վարք։ Թեև դրանից հետո այդ հատուկ ուսումնասիրությունը ալևս չկրկնվեց, և այդ պահից դելֆիններն անցնում են հայելային թեստը[113]։
Ընդհանրապես, դելֆինները քնում են միայն ուղեղի մեկ կիսագնդով, միանգամից դանդաղ ալիքի քնում, այդպիսով պահպանելով բավարար գիտակցություն՝ շնչելու և դիտելու հնարավոր գիշատիչներին և այլ սպառնալիքները։ Քնի ավելի վաղ փուլերը կարող են տեղի ունենալ միաժամանակ երկու կիսագնդերում[115][116][117]։ Գերության մեջ դելֆինները, կարծես, անցնում են ամբողջովին քնած վիճակի, երբ երկու աչքերը փակ են, և մեղմ արտաքին խթանների վրա պատասխան չկա։ Այս դեպքում շնչառությունը ավտոմատ է, պոչի հարվածի ռեֆլեքսը անհրաժեշտության դեպքում պահում է ջշնչառությունը ջրի վերևում։ Անզգայացված դելֆինները սկզբում ցույց են տալիս պոչի հարվածի ռեֆլեքսը[118]։ Թեև նմանատիպ դեպք է նկատվել վայրի կաշալոտերի մոտ, սակայն հայտնի չէ, թե վայրի դելֆինները հասնում են այս վիճակին[119]։ Ինդուս գետի դելֆինն ունի քնի մեթոդ, որը տարբերվում է այլ դելֆինների տեսակից։ Ապրելով ուժեղ հոսանքներով և պոտենցիալ վտանգավոր լողացող բեկորներով ջրի մեջ, այն պետք է շարունակաբար լողա`վնասվածքներից խուսափելու համար։ Արդյունքում, այս տեսակը քնում է շատ կարճ տևողությամբ, որը տևում է 4-ից 60 վայրկյան[120]։
Դելֆինները ծովային թշնամիներ քիչ ունեն։ Որոշակի տեսակներ կամ առանձնահատուկ տեսակներ չկան, գիշատիչ չեն դառնում։ Դելֆինների փոքր տեսակների մեծ մասի համար մեծ շնաձկներից միայն մի քանիսն են հավանական ռիսկ ներկայացնում, ինչպիսիք են՝ ցուլ շնաձուկը, մուգ շնաձուկը, վագրային շնաձուկը և մեծ սպիտակ շնաձուկը, հատկապես ձագերի համար[121]։ Դելֆինների ավելի խոշոր տեսակների մի մասը, հատկապես orcas- ը (խոյադելֆին), կարող են նաև որսալ փոքր դելֆիններին, բայց դա, կարծես, հազվադեպ է[122]։ Դելֆինները նույնպես տառապում են բազում հիվանդություններով և մակաբույծներով[123][124]։ Հատկապես հայտնի է, կետանմանների մորբիլիվիրուսը որը առաջացնում է տարածաշրջանային էպիզոուտիկա, որից հաճախ տարբեր տեսակների հարյուրավոր կենդանիներ են սատկում[125][126]։ Վարակման ախտանիշները հաճախ թոքաբորբի, գլխուղեղի բորբոքումի և իմունային համակարգի վնասման սուր համակցություն են, ինչը մեծապես խանգարում է կետանմաններին լողալու և շարժուն մնալու ունակությանը[127][128]։ ԱՄՆ Ազգային ծովային կաթնասուների հիմնադրամում կատարված ուսումնասիրության արդյունքում պարզվել է, որ դելֆինները, ինչպես և մարդիկ, զարգացնում են երկու տիպի շաքարային դիաբետի բնական ձև, որը կարող է հանգեցնել հիվանդության ավելի լավ պատկերացման և նոր բուժումների ինչպես մարդու, այնպես էլ դելֆինների համար[129]։
Դելֆինները կարող են դիմանալ և վերականգնվել ծայրահեղ վնասվածքներից, ինչպիսիք են շնաձկների խայթոցները, չնայած դրան հասնելու ճշգրիտ մեթոդները հայտնի չեն։ Բուժման գործընթացը արագ է, և նույնիսկ շատ խորը վերքերը, արյունահոսությունը չեն հանգեցնում դելֆինների մահվան։ Ավելին, նույնիսկ ճեղքված վերքերը վերականգնվում են այնպես, որ կենդանու մարմնի ձևը վերականգնվի, և այդպիսի մեծ վերքերի վարակը հազվադեպ է թվում[130]։
Marine Mammal Science ամսագրում հրապարակված ուսումնասիրության համաձայն, մի քանի դելֆիններ փրկվում են շնաձկների հարձակումներից՝ օգտագործելով ամեն ինչ՝ բարդ մարտական քայլերից մինչև հավաքաքական լինելով շնաձկների դեմ պայքարելու համար[131][132][133]։
Դելֆինների որոշ տեսակներ ոչնչացման վտանգի տակ են, հատկապես գետերի դելֆինների որոշ տեսակներ, ինչպիսիք են Ամազոն գետի դելֆինը և Գանգեսի և Յանցզի գետի դելֆինը, որոնք խստորեն և լրջորեն վտանգված են։ 2006 թ.-ին անցկացված հարցման արդյունքում Յանցզի գետի ոչ մի դելֆին չի հայտնաբերվել, որն այժմ կարծես թե ոչնչացված է[134]։
Պեստիցիդները, ծանր մետաղները, պլաստմասսաները և արդյունաբերական և գյուղատնտեսական այլ թափոնները, որոնք շրջակա միջավայրում արագ չեն քայքայվում, կենտրոնանում են գիշատիչների նման, ինչպիսիք են դելֆինները[135]։ Վնասվածքներ կամ մահեր՝ նավակների հետ բախման հետևանքով, հատկապես նրանց շարժիչներից, նույնպես տարածված են։
Ձկնորսության տարբեր եղանակներ, առավելապես թունաների ցանցային ձկնորսությունը և ցանցերի օգտագործումը, ակամայից սպանում են շատ դելֆինների[136]։ Պատահական ձկների բռնումն ու ծովային ձկների պաշտպանող ցանցերի վնասը տարածված է և վտանգ է ներկայացնում հիմնականում տեղական դելֆինների խմբերի համար[137][138]։ Աշխարհի որոշ մասերում, ինչպիսիք են Ճապոնիայում գտնվող Թայիջին և Ֆարերյան կղզիները, դելֆինները ավանդաբար սնունդ են համարվում և սպանվում են հարպունով կամ նավարկելով որսալիս։ Դելֆինի միսը հարուստ է սնդիկով և, հետևաբար, սպառվելիս կարող է վնասակար լինել մարդու առողջության համար[139][140]։
Քվինսլենդի շնաձկների ոչնչացման ծրագիրը, որը 1962 թվականից ի վեր սպանել է մոտ 50,000 շնաձկներ, ինչպես նաև սպանել է նաև հազարավոր դելֆինների[141][142]։ «Շնաձկների հսկողություն» ծրագրերը ինչպես Քվինսլենդում, այնպես էլ Նոր Հարավային Ուելսում օգտագործում են շնաձկների ցանցեր և շղթաներ, որոնք խճճվելով սպանում են դելֆիններին[143]։ Քվինսլենդի «շնաձկների հսկողություն» ծրագրում վերջին տարիներին սպանվել է ավելի քան 1000 դելֆին[142], իսկ 2014 թվականից ի վեր Քվինսլենդում սպանվել է առնվազն 32 դելֆին[144]:Նատալում շնաձկներին ոչնչացնող ծրագրով սպանվել է առնվազն 2310 դելֆին[145]։
Դելֆինի անվտանգ պիտակները փորձում են վստահեցնել սպառողներին, որ ձկները և այլ ծովային մթերքները դելֆինի համար անվնաս եղանակով են բռնվել։ «Դելֆինի անվտանգ» պիտակների հետ կապված ամենավաղ արշավները սկսվել են դեռևս 1980-ական թվականներին ծովային ակտիվիստների և խոշոր թունա ընկերությունների միջև համագործակցության արդյունքում, և ներգրավված էր պատահական դելֆինի սպանությունների նվազումը մինչև 50%-ով՝ փոխելով թունա բռնելու համար օգտագործվող ցանցերի տեսակը։ Դելֆինները ցանցն են ընկնում միայն այն ժամանակ, երբ ձկնորսները հետապնդում են ավելի փոքր թունայի։ Albacore- ը այս կերպ չի բռնվում՝ դարձնելով albacore- ը միակ իսկապես դելֆինային անվտանգ թունան[146]։ Ստորջրյա բարձր աղմուկները, ինչպիսիք են՝ ռազմածովային նավատորմի օգտագործումը, կենդանի կրակոցները և որոշ օֆշորային շինարարական նախագծերը, ինչպիսիք են հողմաէլեկտրակայանները, կարող են վնասակար լինել դելֆինների համար, սթրեսի բարձրացում, լսողությունը վնասող և կեսոնային հիվանդություն առաջացնելով՝ դրդելով նրանց շատ արագ մակերևույթ բարձրանալ աղմուկից խուսափելու համար[147][148]։
Դելֆինները և ավելի փոքր կետանմանները նույնպես որսվում են, մի գործունեության շրջանակում, որը հայտնի է նավարկելիս դելֆինի որս։ Դա արվում է վտառը նավարկելով մինչև ափը մղելու միջոցով, սովորաբար, մի ծովածոց կամ լողափ։ Նրանց փախուստը կանխվում է `այլ նավերով կամ ցանցերով օվկիանոս տանող ճանապարհը փակելով։ Դելֆինները այս կերպ որսվում են աշխարհի մի քանի վայրերում, ներառյալ Սողոմոնյան Կղզիներ,ը Ֆարերյան կղզիները, Պերուն և Ճապոնիան, այս մեթոդի ամենահայտնի պրակտիկ կիրառողը։ Ըստ թվերի, դելֆինները հիմնականում որսվում են իրենց մսի համար, չնայած որոշները տեղ են գտնում դելֆինարիումներում։ Չնայած որսի հակասական բնույթին, որը հանգեցնում է միջազգային քննադատության և առողջության հնարավոր ռիսկի, որը հիմնականում աղտոտված մսի վտանգն է, հազարավոր դելֆիններ են ամեն տարի բռնվում որսի ժամանակ։
Դելֆինները վաղուց դեր են ունեցել մարդկային մշակույթում։ Դելֆինները երբեմն օգտագործվում են որպես խորհրդանիշ, օրինակ՝ հերալդրիայում։
Հունական դիցաբանության մեջ դելֆինները անընդհատ դիտվում էին որպես մարդկության օգնականներ։ Դելֆինները, կարծես, կարևոր էին մինոների համար՝ դատելով Կնոսոսի ավերված պալատից և ըստ գեղարվեստական վկայության։ 2009-ին պեղումների ժամանակ,Միկենյա խոշոր քաղաքում հայտնաբերվեց որմնանկարների զարմանալի բեկոր, որում պատկերված էր մի նավ, երեք մարդկային կերպարանք և դելֆիններ[149]։ Դելֆինները տարածված են հունական դիցաբանության մեջ, և հայտնաբերվել են հին Հունաստանի բազմաթիվ մետաղադրամներ, որոնցում պատկերված է մի տղամարդ, տղա կամ աստված, դելֆինի հետևի մասում նստած[150]։ Ինչպես հին, այնպես էլ հետագա արվեստում, Cupid- ը հաճախ ցուցադրվում է դելֆին հեծնելիս։ Մի դելֆին փրկեց բանաստեղծ Արիոնին խեղդվելուց և նրան ապահով ափ հասցնելով՝ Քեյփ Մատապան քաղաքում, գմբեթը, որը կազմավորում է Պելոպոնեսի հարավային կետը։ Պոսեյդոնի տաճար կար և Արիոնի արձանը, որը ձիավարում էր դելֆինին[151]։
Հույները վերաիմաստավորեցին Փյունիկիայի աստված Մելքարտին որպես Melikertês (Melicertes) և նա դարձավ Ատամի և Ինոյի որդի։ Նա խեղդվեց, բայց փոխակերպվեց որպես ծովային աստվածություն Պալաեմոնի, մինչդեռ նրա մայրը դարձավ Լեյկոտիան։ Կորնթոսում, նա այնքան սերտորեն կապված էր Պոսեյդոնի պաշտամունքի հետ, որ Իստմյան խաղերը, որոնք ի սկզբանե հիմնադրվել էին Պոսեյդոնի պատվին, դիտարկվել են որպես Մելիսերտեսի հուղարկավորության խաղեր։ Ըստ Պավսանիասի՝ Ֆալանթուսը ևս մեկ լեգենդար կերպար էր, որը ապահով կերպով ափ դուրս եկավ (Իտալիայում) դելֆինի պոչին նստած։
Դիոնիսոսը ժամանակին գերեվարվեց Էտրուսկների ծովահենների կողմից, ովքեր նրան հարուստ արքայազնի հետ էին շփոթել, ում համար փրկագին կտային։ Նավը նավարկելուց հետո Դիոնիսոսը կանչեց իր աստվածային զորությունները՝ թափելով որթատունկները նավի վրա, որտեղ էլ կայմ ու առագաստներն էին։ Նա կաղնիները վերածեց օձերի, այնպես սարսափեցնելով նավաստիներին, որ նրանք ցատկվեցին, բայց Դիոնիսոսը խղճաց նրանց և վերածեց դելֆինների, որպեսզի նրանք իրենց կյանքն անցկացնեն՝ օգնություն տրամադրելով կարիքավորներին։ Դելֆինները նաև Պոսեյդոնի առաքյալներն էին, և երբեմն նաև հանձնարարություն էին կատարում նրա համար։ Դելֆինները սրբություն էին ինչպես Աֆրոդիտեի, այնպես էլ Ապոլլոնի համար։
Երբ հերալդրիան զարգացավ միջնադարում, դելֆինի կենսաբանության մասին շատ բան հայտնի չէր, և այն հաճախ պատկերվում էր որպես մի տեսակ ձուկ։
Դելֆիններ կան Անգիլիայի զինանշանի և Ռումինիայի զինանշանի[152] իսկ Բարբադոսի զինանշանը դելֆինների խորհրդանիշ ունի[153][154]։
Հերալդրիայում դելֆինի հայտնի պատմական օրինակը զենքն էր Ֆրանսիայի հարավում գտնվող Dauphiné նախկին նահանգի համար, որից ծագել է Ֆրանսիայի նախկին գահի ժառանգորդ Ֆրանսիայի Դուֆինի զենքն ու կոչումը ( անունը բառացի նշանակում է «Ֆրանսիայի Դելֆին»)։
«Դոլֆինը» Վենետիկի հանրապետությունում արիստոկրատական ընտանիքի անուն էր, որի ամենաառաջատար անդամը 13-րդ դարի Դոժ Ջովաննի Դոլֆինն էր։
Հինդու դիցաբանության մեջ Գանգես գետի դելֆինը կապված է Գանգեսի գետի աստվածության հետ Գանգայի հետ։ Ասում են, որ դելֆինը գտնվում է այն արարածների շարքում, որոնք երկնքից կանխագուշակել են աստվածուհու ծագումը, իսկ նրա լեռը՝ Մակարա, երբեմն պատկերված է որպես դելֆին[155]։
Բոտոն, որը գետային դելֆինի տեսակ է, բնակվում է Ամազոն գետի ափին, ենթադրվում է, որ ձևափոխված են, որոնք ունակ են ծնել մարդուց։
Պոլինեզիական մշակույթներում պահպանվում են դելֆինների մասին համեմատաբար քիչ առասպելներ՝ չնայած նրանց ծովային ավանդույթներին և այլ ծովային կենդանիների նշանակությանը, ինչպիսիք են՝ շնաձկները և ծովային թռչունները, ի տարբերություն նրանց, նրանք ավելի հաճախ ընկալվում են որպես սնունդ, քան որպես տոտեմիկ խորհրդանիշներ։ Դելֆինները առավել հստակ ներկայացված են Ռապա Նուի Ռոնգորոնգոյում, իսկ Կարոլինյան կղզիներում ավանդույթները նման են նաև Բոտոյին՝ սեռական ակտիվության վերափոխողներով[156]։
1960-ականներին դելֆինների նոր ժողովրդականությունը հանգեցրեց բազմաթիվ դելֆինարիաների հայտնվելուն ամբողջ աշխարհում՝ դելֆիններին հասանելի դարձնելով հանրությանը։ Քննադատությունը և կենդանիների բարօրության մասին օրենքները ստիպեցին շատերին փակել, չնայած հարյուրավորները դեռ գոյություն ունեն ամբողջ աշխարհում։ Միացյալ Նահանգներում առավել հայտնի է SeaWorld ծովային կաթնասուների պարկը։ Մերձավոր Արևելքում առավել հայտնի են Ատլանտիսում գտնվող Դելֆինի ծովածոցը[157] և Դուբայի դելֆինարիումը[158]։
Դելֆինների բազմաաթիվ տեսակներ պահվում են գերության մեջ։ Այս փոքր կետանման կենդանիները ավելի հաճախ պահվում են զվարճանքի զբոսայգիներում, ինչպիսին է SeaWorld- ը, որը հայտնի դելֆինարիում է։ Աֆալինա դելֆինները ամենատարածված տեսակն են, որոնք պահվում են դելֆինարիումներում, քանի որ դրանք համեմատաբար հեշտ են մարզվում, երկար կյանքի տևողություն ունեն և ընկերական են։ Հարյուրավոր եթե ոչ հազարավոր աֆալինա դելֆիններ ապրում են գերության մեջ ամբողջ աշխարհում, չնայած ճշգրիտ թվերը դժվար է որոշել։ Գերության մեջ պահվող այլ տեսակներ են՝ խայտաբղետ դելֆինները, փոքր խոյադելֆինները, հասարակ դելֆինները, կոմերսոնի դելֆինները, ինչպես նաև ատամնավոր դելֆինները, բայց բոլորը շատ ավելի քիչ թվով, քան աֆալինա դելֆինը։ Գերության մեջ կան նաև ավելի քան տասը գրինդա, Ամազոն գետի, Risso տեսակի դելֆիններ, երկարաքիթ կամ tucuxi- ի դելֆինները։
.jpg)
[159] Անսովոր և շատ հազվադեպ հիբրիդային դելֆին, որը հայտնի է wolphin անունով, պահվում է Հավայան կղզիների Sea Life Park- ում, որը աֆալինա դելֆինի և փոքր խոյադելֆինի հիբրիդ է[160]։
Գերության մեջ պահվող խոյադելֆինի քանակը շատ փոքր է, հատկապես` աֆալինա դելֆինների քանակի համեմատ, իսկ 2017-ի դրությամբ 60 գերի խոյադելֆին էր պահվում էին ակվարիումներում[161]։ Խոյադելֆինի ընդունակությունը, սովորելու ունակությունը, լավ տեսքը, խաղասիրությունը և հսկայական չափսերը գերության մեջ, նրան ակվարիումների և զվարճանքի զբոսայգիների ցուցադրություններում հայտնի դարձրին։ 1976 թվականից մինչև 1997 թվականը Իսլանդիայում վայրի բնությունից վերցվել է 55 կետ, 19-ը՝ Ճապոնիայից և երեքը՝ Արգենտինայից։ Այս թվերը բացառում են կենդանիներին, որոնք սատկել են բռնելու ընթացքում։ Կենդանի գրավումները կտրուկ ընկան 1990-ականներին, իսկ 1999-ի դրությամբ աշխարհում ցուցադրվող 48 կենդանիների մոտ 40%-ը գերեվարված էին[36]։
Կազմակերպություններ, ինչպիսիք են Mote Marine Laboratory-ին, փրկում և վերականգնում են հիվանդ, վիրավոր, ափ նետված կամ որբացած դելֆիններին, իսկ մյուսները, ինչպիսիք են Whale and Dolphin Conservation- ը և Hong Kong Dolphin Conservation Society-ին, աշխատում են դելֆինի պահպանման և բարեկեցության համար։ Հնդկաստանը հռչակեց դելֆինին որպես իր ազգային ջրային կենդանին՝ փորձելով պաշտպանել Գանգես գետի վտանգված դելֆիններին։ Վիկրամշիլ Գանգա Դելֆինի արգելոցը ստեղծվել է Գանգես գետի վրա՝ կենդանիներին պաշտպանելու համար[162]։
Կան բանտարկյալների բարեկեցության շուրջ բանավեճեր, հաճախ բարեկեցությունը կարող է շատ տարբեր լինել `կախված որոշակի հաստատությունում խնամքի մակարդակից։ Միացյալ Նահանգներում հաստատությունները կանոնավոր կերպով ստուգվում են դաշնային գերատեսչությունների կողմից `ապահովելու համար բարեկեցության բարձր մակարդակը։ Բացի այդ, հաստատությունները կարող են դիմել `Կենդանաբանական այգիների և ջրային տնտեսությունների ասոցիացիայի (ԱՀԱ) հավատարմագրվելու համար, ինչը (կամ հավատարմագրում) պահանջում է « աշխարհում կենդանիների խնամքի և բարեկեցության բարձրագույն ստանդարտներ »։ Այնպիսի հարմարություններ, ինչպիսիք են SeaWorld- ը և Georgia Aquarium- ը, հավատարմագրված են AZA- ի կողմից։ Այնպիսի կազմակերպություններ, ինչպիսիք են World Animal Protection-ը (կենդանիների միջազգային պաշտպանություն), Whale and Dolphin Conservation-ը դեմ են նրանց գերության մեջ պահելուն[163]։ Գերության մեջ նրանց մոտ հաճախ պաթոլոգիաներ են զարգանում, ինչպիսին թիկնային թևը, որը նկատվում է արու խոյադելֆիններիի 60–90% –ի մոտ։ Գերիների կյանքի տևողությունը զգալիորեն կրճատվել է, միջին հաշվով ապրում են 20 տարի, չնայած կան խոյադելֆիններ, որոնք ավելի երկար են ապրում`ավելի քան 30 տարի, և երկու գերեվարված orcas- ը` Corky II- ը և Lolita- ն մինչև 40 տարի։ Վայրի բնության մեջ էգերը, միջին հաշվով ապրում են 46 տարի, իսկ հազվադեպ դեպքերում `70-80 տարի։ Վայրի արուները, միջին հաշվով ապրում են 31 տարի և երբեմն մինչև 50-60 տարի։ Քննադատները պնդում են, որ գերիների կյանքը սթրեսային է այս գործոնների պատճառով և կրկեսային հնարքներ կատարելու պահանջով, որը խոյադելֆինի վարքի մաս չեն կազմում։ Վայրի խոյադելֆինները կարող են մեկ օրվա ընթացքում լողալ 160 կիլոմետր (100 մղոն), և քննադատները ասում են, որ կենդանիները չափազանց մեծ և խելացի են, գերությանը հարմարվելու համար[164]։ Գերիները ժամանակ առ ժամանակ ագրեսիվ են գործում իրենց, իրենց ընկերների կամ մարդկանց նկատմամբ, ինչը, ըստ քննադատների, սթրեսի արդյունք է[165]։
Չնայած դելֆինները, ընդհանուր առմամբ, լավ են հաղորդակցվում մարդկանց հետ, որոշ հարձակումներ են տեղի ունեցել, որոնց մեծ մասը փոքր վնասվածքներ են պատճառել[166]։ Orcas- ը՝ դելֆինի ամենամեծ տեսակը, գերության մեջ մարդու վրա մահացու հարձակում է գործել։ Փաստագրված է orca- ի ճակատագրական գրոհների ռեկորդակիր լինելը, Տիլիկում անունով մի արու[167][168][169], որը 1992 թ.-ից SeaWorld- ում էր, մինչև իր մահը `2017 թվականը[170]։ «Տիլիկումը» երեք մարդու մահվան պատճառ է դաձել երեք տարբեր միջադեպերում (1991, 1999 և 2010 թվականներին)[171]։ Վայրի բնության մեջ կան նաև գրանցված միջադեպեր, բայց դրանցից ոչ մեկը ճակատագրական չէ[172]։
Այլ տեսակների մահացու հարձակումները ավելի քիչ տարածված են, բայց կա գրանցված դեպք Բրազիլիայի ափերից 1994-ին, երբ Թիան անունով աֆալինա դելֆինի հարձակման արդյունքում մի տղամարդ մահացավ[173][174]։ Ոչ մահացու դեպքերը ավելի հաճախ են պատահում ինչպես վայրի, այնպես էլ գերության մեջ[175]։
Թեև դելֆինի հարձակումները շատ ավելի քիչ են տեղի ունենում, քան այլ ծովային կենդանիների հարձակումները, ինչպիսիք են շնաձկները, որոշ գիտնականներ անհանգստացած են մարդ-դելֆին փոխազդեցության անզգույշ ծրագրերով։ Դոկի համալսարանի ծովային լաբորատորիայի կենսաբան, դոկտոր Էնդրյու Քարդը, ով ուսումնասիրում է դելֆինների գրոհները, նշում է, որ դելֆինները մեծ և վայրի գիշատիչներ են, ուստի մարդիկ պետք է ավելի զգույշ լինեն իրենց հետ շփվելիս[166]։
Մի քանի գիտնականներ, որոնք ուսումնասիրել են դելֆինի պահվածքը, առաջարկել են, որ դելֆինների անսովոր բարձր հետախուզությունը համեմատած այլ կենդանիների հետ, նշանակում է, որ դելֆիններին պետք է դիտարկել որպես ոչ մարդկային արարածներ, ովքեր պետք է ունենան իրենց հատուկ իրավունքները, և որ բարոյապես անընդունելի է նրանց գերի պահելը զվարճանալու նպատակով կամ սպանել նրանց կամ սպառման համար, կամ էլ ակամայից ` որսի միջոց[176][177]։ Չորս երկիր՝ Չիլի, Կոստա Ռիկա, Հունգարիա և Հնդկաստան, հայտարարել են, որ դելֆինները «ոչ մարդկային արարածներ » են և արգելել են կենդանի դելֆինների բռնումը ու ներգրավումը զվարճանալու նպատակով[178][179][180]։
Ռազմական դելֆինը `դելֆին է, որը մարզվում է ռազմական օգտագործման համար։ Մի շարք զինված ուժեր տարբեր նպատակներով դելֆիններ են օգտագործել՝ ականներ գտնելով մինչև կորած կամ թակարդում հայտված մարդկանց փրկելու համար։ Դելֆինների ռազմական օգտագործումը, այնուամենայնիվ, ուսումնաիրվել է Վիետնամի պատերազմի ժամանակ, երբ լուրեր էին պտտվում, որ Միացյալ Նահանգների ռազմածովային ուժերը դելֆիններ են մարզում՝ վիետնամցի ջրասուզակներին սպանելու համար[181]։ Միացյալ Նահանգների ռազմածովային ուժերը հերքում են, դելֆինների պատրաստումը մարտական գործողությունների համար։ Դելֆինները Միացյալ Նահանգների նավատորմի կողմից դեռ վերապատրաստվում են այլ առաջադրանքների համար՝ որպես ԱՄՆ ծովային կաթնասուներ ծրագրի մի մաս։ Ենթադրվում է, որ ռուս զինվորականները փակել են ծովային կաթնասուների ծրագիրը 1990-ականների սկզբին։ 2000-ին մամուլը հայտնում էր, որ Խորհրդային նավատորմի կողմից սպանելու պատրաստված դելֆինները վաճառվել են Իրանին[182]։
Դելֆինները հոգեբանական խնդիրների և զարգացման խանգարումների բուժման հարցում այլ կենդանիների մեջ ավելի ու ավելի տարածված ընտրություն են հանդիասում։ Օրինակ, 2005 թ. Ուսումնասիրությունը գտել է, որ դելֆինները արդյունավետ բուժում են մեղմ և միջին դեպրեսիայի համար[183]։ Այնուամենայնիվ, այս ուսումնասիրությունը քննադատվեց մի քանի հիմքերով։ Օրինակ՝ հայտնի չէ՝ դելֆիններն ավելի արդյունավետ են, քան սովորական կենդանիները[184]։ Դելֆինի օժանդակ թերապիայի (DAT) այս և այլ հրապարակված ուսումնասիրությունների ակնարկները գտել են կարևոր մեթոդական թերություններ և եզրակացրել են, որ չկա որևէ համոզիչ գիտական ապացույց այն մասին, որ DAT- ը օրինական թերապիա է, կամ այն թույլ է տալիս ավելին, քան թռիչքային տրամադրության բարելավումը[185]։
Աշխարհի որոշ մասերում, ինչպիսիք են Տայիջին, Ճապոնիան և Ֆարերյան կղզիները, դելֆինները ավանդաբար համարվում են սնունդ և սպանվում են հարպունով կամ որսի արդյունքում[139]։ Դելֆինի միսը սպառվում է աշխարհի մի շարք երկրներում, որոնք ներառում են Ճապոնիան[186] և Պերուն (որտեղ այն անվանում են «չանչո մարինո» կամ «ծովային խոզի միս»)[187]։ Թեև Ճապոնիան կարող է լինել ամենահայտնի և վիճահարույց օրինակը, միայն շատ փոքր փոքրամասնություններում, երբևէ փորձել են դա։
Դելֆինի միսը խիտ է և կարմիրի մուգ երանգ ունի, սև հասնող։ Ճարպը տեղակայված է միս և մաշկի միջև ընկղմված շերտի մեջ։ Ճապոնիայում դելֆինի միս է ուտելիս, այն հաճախ կտրվում է բարակ շերտերով և հում վիճակում մատուցվում`սաշիմի հետ, զարդարված սոխով և կամ ծովաբողկով կամ քերած սխտորով, նույնքան, ինչպես կետի կամ ձիու մսի (բազաշի) հետ։ Պատրաստելիս դելֆինի միսը կտրվում է խորանարդաձև, այնուհետև տապակի մեջ ավելացվում են համեմված շոգեխաշած բանջարեղենի խառնուրդը միսո սոուսի հետ։ Եփած դելֆինի միսը շատ նման է տավարի լյարդի համին[188]։
Ճապոնիայում մարդու առողջության հետ կապված խնդիրներ են եղել, դելֆինի մսի սպառման պատճառով, որից հետո թեստերը ցույց են տվել, որ դելֆինի միսը պարունակում է բարձր սնդիկ[189]։ Դելֆինի միս սպառելու հետևանքով սնդիկի թունավորման այլ հայտնի դեպքեր հայտնի չեն, չնայած կառավարությունը շարունակում է մարդկանց հսկողություն իրականացնել այն վայրերում, որտեղ դելֆինի մսի սպառումը մեծ է։ Ճապոնիայի կառավարությունը խորհուրդ է տալիս երեխաներին և հղի կանանց խուսափել կանոնավոր կերպով դելֆինի միս ուտելուց[190]։
Նմանատիպ խնդիրներ կան Դելֆինի մսի սպառման համար Ֆարերյան կղզիներում, որտեղ մետիլիզմերի և PCB- ներին ներթափանցիկ ազդեցությունը, հիմնականում գրինդայի մսի սպառման արդյունքում, հանգեցրել է երեխաների շրջանում նյարդահոգեբանական անբավարարության[189]։
Ֆարերյան կղզիների բնակչությունը ենթարկվում էր հիմնականում մետիլիկուրային վնասվածքների գրինդայի միսից, որը պարունակում էր շատ բարձր մակարդակ՝ մոտ 2 մգ մեթիլ 1 / կգ-ում։ Այնուամենայնիվ, Ֆարերյան կղզիների բնակչությունը նույնպես սպառում է զգալի քանակությամբ ձուկ։ Ֆարերյան կղզիներից շուրջ 900 երեխաների ուսումնասիրությունը ցույց է տվել, որ մետիլիզմին ենթարկվելը հանգեցնում է 7 տարեկանում նյարդահոգեբանական անբավարարության՝ Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպություն[189]։}}
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
