Դարմշտադտ

Դարմշտադտ (գերմ.՝ Darmstadt), քաղաք Գերմանիայում` Հեսսենի երկրամասի հարավային մասում։ 1997 թվականին ստացել է «գիտությունների քաղաքի» պաշտոնական կարգավիճակ (գերմ.՝ Wissenschaftsstadt):

Բնակավայր
Դարմշտադտ
գերմ.՝ Darmstadt
Դրոշ Զինանշան
Երկիր	Գերմանիա
Համայնք	Դարմշտադտի վարչական շրջան
Հիմնադրված է	1330 թ.
Մակերես	122,07 կմ²
ԲԾՄ	144 մետր
Բնակչություն	▲162 243 մարդ (դեկտեմբերի 31, 2022)[1]
Ժամային գոտի	UTC+1 և UTC+2
Հեռախոսային կոդ	06151, 06150 և 06159
Փոստային դասիչ	64283–64297
Ավտոմոբիլային կոդ	DA
Պաշտոնական կայք	darmstadt.de​(գերմ.)
Դարմշտադտ (Գերմանիա)
Դարմշտադտ Վիքիպահեստում

Պատմություն

Քաղաքը Darmundestat անունով առաջին անգամ հիշատակվել է 11-րդ դարի վերջին։

Տեղի բնակիչները ենթադրում են, որ քաղաքի անվանումը ծագում է Դարմբախ (գերմ.՝ Darmbach) անվանումից, որ քաղաքի տարածքով երբեմնի հոսող գետի անվանումն է եղել^[2]։ Սակայն փաստն այն է, որ վտակն է իր անունը ստացել քաղաքից, ոչ թե հակառակը^[3]։

Դրամշտադտը քաղաքի կարգավիճակ պաշտոնապես ստացել է 1330 թվականին կայսր Լյուդվիգ IV Բավարացու օրոք` դառնալով Կատցենելբոգեն կոմսության (գերմ.՝ Grafschaft Katzenelnbogen), իսկ հետագայում` Հեսսենի կոմսության մաս (գերմ.՝ Landgrafschaft Hessen): 1806 թվականից Հեսսենի մեծ կոմսերի նստավայրն է։

Ինդուստրացման դարաշրջան

19-րդ դարի ընթացքում քաղաքի բնակչությունն արել է` 15.000-ից դառնալով 72.000: 1877 թվականին ի հայտ է գալիս տեխնիկական առաջին դպրոցը, որ հետագայում վերածվում է տեխնիկական համալսարանի։

20-րդ դարում Դարմշտադտը դառնում է գեղարվեստական մոդեռն ուղղության կենտրոն (գերմ.՝ Jugendstil): Ամենամյա տարբեր նախագծերի համար քաղաքում կառուցվեցին այդ շրջանի ճարտարապետական նշանավոր մի շարք շինություններ։ 1937 թվականին քաղաքի տարածքն ընդարձակվել է շրջակա մի շարք բնակավայրերի հաշվին։

Երրորդ ռայխ

Դարմշտադտի բնակիչներն ակտիվորեն աջակցելենն նացիստներին. այդ շրջանում քաղաքը դարձել է հիտլերյան ռեժիմի հիմնական հենարաններից մեկը։ Դարմշտադտը գերմանական առաջին քաղաքներից էր, ուր Հիտլերի` իշխանության գալուց հետո փակվեցին հրեաների խանութները։ Քաղաքի հրեա բնակիչներից մոտ 3.000 մարդ ուղարկվել են մահվան ճամբարներ<sup>[4]</sup>։ Քաղաքի կենտրոնը և նրա զգալի մասը ավերվել են 1944 թվականի սեպտեմբերի 11-ի` բրիտանացիների հրետակոծումից. դրա արդյուքում զոհվել է քաղաքի 12.300 բնակիչ, իսկ 66.000 բնակիչ զրկվել են արյունից^[5]։

Հետպատերազմական տարիներ

1655 թվական

Պատերազմից հետո Դարմշտադտը դանդաղ վերականգնվում էր ճարտարապետական պարզ ոճով։ Քաղաքում հաստատվեցին գիտահետազոտական, բիոտեխնոլոգիական, տպագրական արդյունաբերության, հեռակապի բնագավառի շատ ընկերություններ` Դարմշտադտին «գիտությունների քաղաքի» հռչակ հաղորդելով։ Դարմշտադտի տեխնոլոգիական համալսարանը հայտնի է ամբողջ աշխարհում։ Համալսարանի` մեծ թվով ուսանողներ բնակություն են հաստատում քաղաքում. 2004 թվականին գրանցվել է ավելի քան 33.547 ուսանող։

Բնակչություն

Տարի Թվաքանակ 1570 1220 1676 1790 1772 9800 1816 15 391 դեկտեմբերի 3 1846 26 300 դեկտեմբերի 3 1861 28 526 դեկտեմբերի 3 1864 29 225 դեկտեմբերի 1 1871 33 800 դեկտեմբերի 1 1875 37 273 դեկտեմբերի 1 1880 41 199 դեկտեմբերի 1 1885 43 146 դեկտեմբերի 1 1890 55 883 դեկտեմբերի 2 1895 63 168

Տարի Թվաքանակ դեկտեմբերի 1 1900 72 381 դեկտեմբերի 1 1905 83 123 դեկտեմբերի 1 1910 87 089 դեկտեմբերի 1 1916 71 410 հոկտեմբերի 8 1919 82 367 հունիսի 16 1925 89 465 հունիսի 16 1933 93 222 մայիսի 17 1939 115 196 դեկտեմբերի 31 1945 69 539 սեպտեմբերի 13 1950 94 788 սեպտեմբերի 25 1956 123 306 հունիսի 6 1961 136 412 դեկտեմբերի 31 1965 140 066

Տարի Թվաքանակ մայիսի 27 1970 141 224 դեկտեմբերի 31 1975 137 018 դեկտեմբերի 31 1980 138 201 դեկտեմբերի 31 1985 134 181 մայիսի 25 1987 134 272 դեկտեմբերի 31 1990 138 920 դեկտեմբերի 31 1995 138 980 դեկտեմբերի 31 2000 138 242 դեկտեմբերի 31 2005 139 103 դեկտեմբերի 31 2007 141 058[6] դեկտեմբերի 31 2011 143 276

Կրթություն և մշակույթ

Դարմշտադտի համայնապատկեր, 2003

Կիրառական գիտությունների համալսարան

ESOC-ի շենքը

• Դարմշտադտի տեխնիկական համալսարան (գերմ.՝ Technische Universität Darmstadt, TU Darmstadt), մեծ հռչակ վայելող տեխնիկական համալսարան է, համարվում է Գերմանիայի լավագույն ինը համալսարանների (TU9) անդամ^[7]։ Աշխարհում առաջին բարձրագույն դպրոցն է եղել, որ 1882-1883 ուստարում առաջարկել է կուրսեր էլեկտրատեխնիկայի բնագավառում։ Հիմնադրման տարեթիվը համարվում է 1877 թվականի հոկտեմբերի 10-ը։
• Կիրառական գիտությունների համալսարան (գերմ.՝ Fachhochschule Darmstadt, University of Applied Sciences), Հեսսենի խոշորագույն համալսարաններից է, հայտնի է ինժեներության և ինֆորմատիկայի բնագավառում ունեցած իր ձեռքբերումներով։ Համալսարանը հիմնադրվել է 1971 թվականին, ունի մոտ 11.000 ուսանող^[8]։
• Լեզվի և գրականության գերմանական ակադեմիա (գերմ.՝ Deutsche Akademie für Sprache und Dichtung), նախատեսված է գերմաներեն սովորող գիտնականների, լեզվաբանների համար^[9]։
• Դարմշտադտի ջազի ինստիտուտ (գերմ.՝ Jazz-Institut Darmstadt), հաստատություն, ուր գտնվում է ջազին նվիրված մեծագույն հավաքածուներից մեկը Եվրոպայում^[10]։
• Դարմշտադտի երաժշտության ինստիտուտ (գերմ.՝ Internationales Musikinstitut Darmstadt), ունի հետպատերազմյան երաժշտության ամենամեծ հավաքածուն^[11]։ Ինստիտուտի կամի մեջ է մտնում Նոր երաժշտության ամառային դպրոցը (գերմ.՝ Ferienkurse für Neue Musik): Ավանգարդիզմի շատ կոմպոզիտորներ, այդ թվում` Շառլ Մեսսիանը, Դյորդ Լիգետին, Կառլհայնց Շտոքհաուզենը, Լուչանո Բեիոն, Ջոն Քեյջը, Մաուրիսիո Կագելը այնտեղ դասախոսություն են կարդացել։ 1946 թվականից Ամառային դպրոցը Դարմշտադտում կազմակերպում է ժամանակակից երաժշտության միջազգային երաժշտական փառատոն։
• Ծանր իոնների հետազոտման կենտրոն (գերմ.՝ Gesellschaft fur Schwerionenforschung, GSI): Այստեղ առաջին անգամ սինթեզվել է քիմիական տարր, որ 110 համարի ներքո մտել է քիմիական տարրերի պարբերական աղյուսակի մեջ` ստանալով դարմշտադտիում անունը։ Այդպիսով, Դարմշտադտը Գերմանիայի միակ և աշխարհում վեց քաղաքներից մեկն է, որի անունով պարբերական աղյուսակում տարր է անվանվել։
• Տիեզերական թռիչքների կառավարման եվրոպական կենտրոն (ESOC), ղեկավարում է արբանյակներ։

Սպորտ

Բունդեսլիգայում հանդես է գալիս «Դարմշտադտ 98» թիմը։

Տեսարժան վայրեր

Վարդերի այգի

• Դարմշտադտի պալատ, գտնվում է քաղաքի կենտրոնում։ Եղել է Հեսսենի հերցոգների նստավայրը։ Քաղաքի հարավային մասում վեր է խոյանում Ֆրանկենշտեյն (գերմ.՝ Frankenstein) ամրոցը, որ Հեսսենի տունը ձեռք է բերել 1662 թվականին։ Հավանաբար Մերի Շելլին իր «Ֆրանկենշտեյն» վեպի անունը վերցրել է հենց այս դղյակից. վեպը գրելուց առաջ նա ճանապարհորդել է այս վայրերով։
• Սուրբ Մարիամ Մագթաղինացու ռուսական ուղղափառ եկեղեցի
• «Նկարիչների գաղութ» - գերմանական մոդեռնի ոճով ճարտարապետական համալիր, որի մեծ մասը նախագծել է Յոզեֆ Օլբրիխը։
• Վարդերի այգի (գերմ.՝ Rosenhöhe), 19-րդ դարի անգլիական զբոսայգի, քաղաքացիների հանգստի սիրելի վայրը։
• «Անտառային պարույր», ավստրիացի ճարտարապետ Ֆրիդենսրայխ Հունդերտվասերի նախագծով կառուցված բնակելի համալիր (1998-2000), որ պարույրի տեսք ունի։
• Վասերտուրմ, նախկինում ջրաճնշումային աշտարակ, ուր ներկայումս պատկերասրահ է և ռեստորան։
• Լուիզայի հրապարակ, ձևավորում է քաղաքի կենտրոնը։

Իրադարձություններ

Ամեն տարի` հուլիսի սկզբին, Հերցոգի պալատի շրջակայքում կազմակերպվում է Հայներֆեստ (գերմ.՝ Heinerfest) փառատոնը։ Նույն տեղում մայիսիսն կազմակերպվում է Շլոսգրաբենֆեստ (գերմ.՝ Schloßgrabenfest) փառատոնը։ Այս երկու փառատոները համապատասխանաբար գրավում են ավելի քան 700.000 և 400.000 այցելուներ։

Տնտեսություն

• Դարմշտադտում զարգացած է քիմիական և դեղագործական արտադրությունը, մասնավորապես գործում են Merck KGaA ընկերության գործարանները, որոն ունեն մոտ 8.000 աշխատակից և գրասենյակ քաղաքում։ Գործարանը Դարմշտադտի ամենախոշոր գործատուն է։

Քաղաքականություն

Դարմշտադտի քաղաքապետներ

Տարի	Անուն
1945—1950	Լյուդվիգ Մետցգեր¹
1951—1971	Լյուդվիգ Էնգել¹
1971—1981	Հայն Վինֆրեդ Սաբայս¹
1981—1993	Գյունտեր Մետցգեր¹
1993—2005	Պետեր Բենց¹
2005—2011	Վալտեր Հոֆման¹
2011 թվականից	Յոհան Պարչ²

¹ սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցություն ² կանաչների կուսակցություն

Դավանանք

Դավանանք	Թվաքանակ	Տոկոսայաի հարաբերություն¹
Ավետարանական քրիստոնյաներ	49.762	35,7 %
Կաթոլիկներ	27.591	19,8 %
Այլ	61.786	44,4 %

¹ 2006 թվականի 31.12.2006 աղբյուր (գերմ.՝ Darmstadt Datenreport 2006)

Քույր քաղաքներ

• Ալկմար
• Բրեշիա
• Բուրսա
• Գրաց
• Դյոնկ
• Զանեն
• Լիեպայա
• Լոգրոնյո
• Պլոցկ
• Սեգեդ
• Թրոնհեյմ
• Ուժգորոդ
• Ֆրայբերգ
• Չեստերֆիլդ

Պատկերասրահ

• 
  Լուիզայի կենտրոնական հրապարակը
• 
  «Նկարիչների գաղութը»
• 
  Ռուսական եկեղեցի
• 
  Գլխավոր կայարան
• 
  Հեսսենի երկրամասի թանգարան
• 
  Վարդերի այգու դարպասը
• 
  Ծաղկաջերմոց, հարավային ճակատ
• 
  Շլոսպլաց, Հերցոգի պալատի գլխավոր հրապարակը, 1900
• 
  Սպիտակ աշտարակ
• 
  Վասերտուրմի աշտարակը
• 
  Քաղաքային արխիվ
• 
  Ավետարանական եկեղեցի
• 
  CinemaxX կինոթատրոն

Ծանոթագրություններ

1. Alle politisch selbständigen Gemeinden mit ausgewählten Merkmalen am 31.12.2022 (գերմ.) — DESTATIS, 2023.
2. DarmStadtBach (renaturation project website of the city authorities, in German)
3. Wo kommt er her, wo will er hin? Արխիվացված 2009-02-14 Wayback Machine — Darmstaedter Echo, 2007-12-03, in German. Retrieved 2008-01-05.)
4. Darmstädter Stadtgeschichte 20. Jahrhundert Արխիվացված 2007-04-10 Wayback Machine (from the official city website, in German, less detailed also in English)
5. Darmstadt history Արխիվացված 2007-06-10 Wayback Machine (from the website of the Technical University of Darmstadt)
6. http://redaktion.dafacto.com/imperia/md/content/pdf/wirtschaft/statistik/12.pdf(չաշխատող+հղում)
7. TU9 Official Site Արխիվացված 2017-01-05 Wayback Machine (in German)
8. Website of the department of Electrical Engineering (http://www.etit.tu-darmstadt.de)
9. Deutsche Akademie für Sprache und Dichtung (official academy website, in German)
10. Jazz-Institut Darmstadt Արխիվացված 2007-04-27 Wayback Machine (official institute website)
11. Internationales Musikinstitut Darmstadt (official institute website, in German)

Արտաքին հղումներ

• Պաշտոնակայ կայք
• Դարմշտադտի տրանսպորտը

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Դարմշտադտ» հոդվածին։