From Wikipedia, the free encyclopedia
Գիգանոտոզավր[1] (լատին․՝ Giganotosaurus, հին հունարեն՝ γίγας- գիգանտ, հսկա νότος-հարավ, σαῦρος- հսկա մողես բառերից, բառացի հսկա հարավային մողես), խոշոր մսակեր դինոզավր՝ Վերին կավճի դարաշրջանի կարխարոդոնտոզավրերի ընտանիքի ալլազավրերի վերնաընտանիքից։ Նկարագրված է արգենտինացի պալեոնտոլոգ Ռոդոլֆո Կորիայի կողմից 1995 թվականին՝ Կանդելերոս (Ռիո Լիմա) ֆորմացիայի Սենոմական աստիճանի գրեթե ամբողջական կմախքից (99.6-93.5 մլն տարի առաջ[2]), Նեուկեն (Արգենտինա) նահանգի մերձակայքում։ Մարմնի երկարության առումով (հոլոտիպը 12,2–12,5 մ[3][4] է, ամենամեծ հայտնի նմուշը `13,2 մ[5]) պատկանում է տերոպոդների խոշորագույն ներկայացուցիչներին, որը հավանաբար չափսերով զիջում էր միայն սպինոզավրին[6]։
Գիգանոտոզավր | ||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Գիտական դասակարգում | ||||||||||||
|
||||||||||||
Լատիներեն անվանում | ||||||||||||
Giganotosaurus
| ||||||||||||
|
Ազդրոսկրը և մեծ սրունքոսկրը ունեն մոտավորապես նույն երկարությունը։ Սա նշանակում է, որ գիգանոտոզավրը հաճախ վազող կենդանի չէր։ Քանի որ նրա հիմնական որսը խոշոր զաուրոպոդներն էին, ինչպիսիք են տիտանոզավրերը, նրան որսի համար մեծ արագություն պետք չէր։ Այն կշռում էր մոտ 7-8 տոննա[7], չնայած կան հաշվարկներ, որոնք ցույց են տալիս ամենամեծ հայտնի գիգանոտոզավրի նմուշի քաշը՝ 13,8 տոննա[8]։ Գիգանոտոզավրի գանգը տարբերվում էր կարխարոդոնտոզավրի գանգից, առաջին հերթին նրա երկարությամբ։
Նախաակնակապճային խցիկը ավելի երկար էր, իսկ կողմնային քանքային խցիկները` ավելի լայն։ Գանգի զարդանախշերը նույնպես զարգացած էին` քերծվածքներ քթի ոսկորների վրա, աչքերի վերևում։ Սա մեծացրեց գանգի ուժը և նվազեցրեց նրա խոցելիությունը մենամարտում։ Գիգանոտոզավրի մարմինը փոքր-ինչ ավելի զանգվածային է, քան կարխարոդոնտոզավրինը։ Ընդհանուր առմամբ, այս կենդանիները բավականին նման են միմյանց։ Հարկ է նշել, որ ի տարբերություն տիրանոզավրի, կարխարոդոնտոզավրերը չունեին բավականաչափ զարգացած բինոկուլյար տեսողություն, նրանց ուղեղի ծավալի փոքր էր, նրանց մարմինը փոքր-ինչ թեթև էր, իսկ ատամները ավելի շատ պիտանի էին մարմնի կտորները կտրելու համար։ Այս եղանակով, տերոպոդների այս խումբերը ունեին այնպիսի հատկություններ, որոնք ենթադրում էին մի փոքր այլ ապրելակերպ` համեմատած տիրանոզավրերի հետ։
Գիգանոտոզավրերը ունեին ամենաերկար գանգերից մեկը՝ բոլոր հայտնի տերոպոդների մեջ։ Հոլոտիպի գանգի հաշվարկված չափը 1.8 մ է, երկրորդ նմուշինը` 2 մ[9], որը 30-50 սմ-ով ավելի մեծ է, քան տիրանոզավրի ամենամեծ գանգը (տիրանոզավրի հայտնի գանգերից ամենամեծը ունի մոտ 1,5 մ երկարություն, չնայած այն միևնույն ժամանակ որոշ չափով ավելի բարձր էր)։ Թեև, մյուս կողմից, կա կարծիք, որը հիմնված է այլ կարխարոդոնտոզավրերի հետ համեմատության վրա, որ իրականում գիգանոտորների գանգերը փոքր-ինչ կարճ էին` հոլոտիպում մինչև 1.6 մ[10]։
Գիգանոտոզավրերը, կարխարոնոդոնտազավրերը և տիրանոզավրերը երկրային ամենախոշոր եղջերավոր դինոզավրերն էին, որոնք գիտությանը հայտնի էին։ 1999 թվականին Հյուսիսային Կարոլինայի համալսարանում (ԱՄՆ) կատարված ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ գիգանոտոզավրերը և տիրանոզավրերը ունեցել են տաքարյուն կենդանիներին բնորոշ նյութափոխանակության ձև[11]։
Giganotosaurus carolinii տեսակը անվանվել է «հանածոների որսորդ» Ռուբեն Կարոլինիի անունով, ով 1993 թվականին Ռիո Լիմայի (Պատագոնիա) կազմավորման մեջ գտել է բրածոներ (նմուշը MUCPv-Ch1 ցուցիչով)։ 1995 թվականին նոր տեսակը նկարագրվեց պալեոնտոլոգներ Ռոդոլֆո Կորիայի և Լեոնարդո Սալգադոի կողմից[12]։ Կմախքի շուրջ 70% -ը պահպանվել է, ներառյալ գանգի, տազի, հետևի վերջույթների և ողերի մեծ մասերը։ Առանձնյակի գնահատված չափը՝ մոտ 12,2-12,5 մ երկարությամբ[13][14]։ Նմուշը պահվում է Նեուկեն քաղաքի Museo Carmen Funes[en] թանգարանում։
Երկրորդ նմուշի (MUCPv-95) ստորին ծնոտի մի կտոր հայտնաբերվել է պալեոնտոլոգ Խորխե Կալվոյի կողմից 1987 թվականին և նկարագրվել է 2 տարի անց[15]։ Այն 8% -ով ավելի մեծ է, քան հոլոտիպի ծնոտի մասը, և այս նմուշի ընդհանուր երկարության գնահատումը տալիս է հետևյալ թվերը՝ մոտ 13,2 մ երկարությամբ, ավելի քան 10 տոննա քաշով[16]։ Ուսումնասիրելով գիգանոտոզավրերի համեմատաբար ոչ մեծ հատուկ նմուշներին, նրանք, հավանաբար, կարող էին ավելի մեծանալ։
Գիգանոտոզավրը հայտնաբերվել է Կանդելերոս ֆորմացիայում, որը պատկանում է Նեուկեն խմբի Ռիո Լիմայի ենթախմբին։ Այդ ֆորմացիայում հայտնաբերվել են նաև օձերի, կրիաների, ձկների, երկկենցաղների, դինոզավրերի և պտերոզավրերի բրածոներ։ Զաուրոպոդների շարքում կարելի է ներառել 15 մետրանոց Andesaurus, Nopcsaspondylus, Limaysaurus որոնք, ամենայն հավանականությամբ, կեր են հանդիսացել գիգանոտոզավրերի համար, քանի որ նրանց որսը այդքան էլ դժվար չէր այդ մեծ գիշատիչի համար (այդպիսի խոցելի որսորդության գոյատևումն ապահովված էր մեծահասակ գիգանոտոզավրերի կողմից այդ տեսակների ձագերին որսալու անհնարինությամբ)։ Բացի զաուրոպոդներից, Կանդելերոսում հայտնաբերվել են Bicentenaria, Buitreraptor, Alnashetri ցելուրոզավրեր և մեծ (6.6–8,2 մ) աբելիզավր Ekrixinatosaurus: Այսպիսով, գիգանոտոզավրը խիստ արտահայտված գիշատիչ էր և գտնվում էր իր կենսամիջավայրում գտնվող սննդային շղթայի հենց գագաթում։
Բլանկոն և Մասետտան (2001) հաշվարկել են, որ գիգանոտոզավրի համար աճող անհավասարակշռության վերին սահմանը նրա վազքի արագության մեծացման հետ հասնում է 14 մ / վ (50 կմ / ժամ), որից հետո կկորցվեր նվազագույն կայունությունը[17]։
2006 թվականին Ռիո Լիմայում նկարագրվեց մեկ այլ կարխարոդոնտոզավր-մապուզավր՝ (Mapusaurus roseae), որը նկարագրվել է Huincul-ի կազմավորման ուշ սենոմում։ Հայտնաբերվել են տարբեր տարիքային խմբերի մի քանի առանձնյակների կմախքների կուտակումներ՝ 5-ից 12 մետր երկարությամբ։ Այս կենդանին շատ նման էր գիգանոտոզավրին՝ դրանից տարբերվելով ավելի բարձր և նեղ գանգով։ Երկու դինոզավրերը, ինչպես տիրանոտիտանը, մտնում են գիգանոտոզավրի խմբի կազմի մեջ։
2005 թվականին Արգենտինայի Չուբուտ նահանգի ավելի հին (ապտական) հանքավայրերից Ֆ. Նովասը և իր գործընկերները նկարագրեցին տիրանոտիտանին (Tyrannotitan chubutensis)՝ պրիմիտիվ կարխարոդոնտոզավրիդ, որը ուներ մոտ 12 մետր երկարության։ Այն իր հարազատներից տարբերվում է գանգի կառուցվածքի ավելի զանգվածային մասով և գանգի կառուցավծքի մանրամասներով։
Ստորև բերված կլադոգրամման արտացոլում է գիգանոտոզավրի դիրքը այլ Carcharodontosauria-ների մեջ.
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.