Գաղափարախոսություն

Գաղափարախոսություն (հուն․՝ ιδεολογία, ծագել է ιδεα - «նախատիպ», «գաղափար» և λογος - «բառ», «միտք», «ուսուցում» բառերից), գաղափարների և հայացքների համակարգ, արտացոլում է հասարակության տարբեր խավերի, խմբերի վերաբերմունքը իրականության հանդեպ, արտահայտում է նրանց արմատական շահերը, մտայնությունը և պահանջները^[1]։

Հասկացության պատմություն

Կոնդիլյակ և դե Տրասի

«Գաղափարախոսություն» տերմինն սկսել է կիրառվել Ֆրանսիայում XVIII դարի վերջում Դեստուտ դե Տրանսիի կողմից, ով Էտիեն Բոննոդը Կոնդիլյակի հետ միասին փորձում էր ստեղծել մի գիտություն՝ գաղափարների ձևավորման ընդհանուր սկզբունքների ու մարդկային գիտակցության հիմքերի մասին։ Լինելով Ջոն Լոքի սենսուալիստական իմացաբանության հետևորդ՝ դը Տրասին գործածության մեջ դրեց տերմինը՝ գաղափարների մասին ուսմունքը բնորոշելու համար, որը իր կողմից ընկալվում էր, որպես զգայական փորձից ստացված գաղափարների ծագման ընդհանուր օրինաչափությունների մասին ուսմունք։ Այս ուսմունքը պետք է հանդես գար ինչպես գիտական, այնպես էլ հասարակական կյանքում՝ որպես կողմնորոշման հիմնական սկզբունք։ Այդ պատճառով դե Տրանսին գաղափարախոսության մեջ տեսնում էր բարոյականության հիմունքների, քաղաքականության, իրավունքի մասին գիտելիքների համակարգ։

Դեստուտ դե Տրանսին ու Կոնդիլյակը փորձում էին ազդել Նապոլեոնի վարած քաղաքականության վրա, ով համարում, որ նրանք փորձում են փոխարինել քաղաքական իրականությունը վերացական պնդումներով, ու բացասաբար վերաբերվեց առաջ բերված առաջարկներին։ Պատմական մեծ դեմքի թեթև ձեռքով «գաղափարախոսություն» բառը ձեռք բերեց նվաստացնող իմաստ, որը կարծրացել է ընդհուպ մինչև մեր օրերը։ Կապված նրա հետ, որ դե Տրասիի ու Կոնդիլյակի նախագիծը մերժվել է Նապոլեոնի կողմից, գաղափարախոսության հասկացությունը որոշ ժամանակով մոռացվեց։

Գաղափարախոսության տեսակները

Ժամանակակից հիմնական գաղափարախոսությունները ձևավորվել են տասնիններորդ դարում։ Չնայած դրանց բազմազանությանն ու մեծ թվաքանակին, ընդունված է ամենաընդհանուր տեսքով առանձնացնել գաղափարախոսությունների հետևյալ տեսակները.

Հասարակական-քաղաքական

• Անարխիզմ
• Պահպանողականություն
• Լիբերալիզմ /ազատականություն/
• Ֆաշիզմ

Դասակարգային

• Սոցիալիզմ
• Կոմունիզմ
• Կապիտալիզմ

Ազգային-ազգայնական

• Ռասիզմ
• Նացիզմ
• Ազգայնականություն
• Շովինիզմ

Այլ

• Հումանիզմ
• Ֆեմինիզմ

Քսաներորդ դարի վերջերից քաղաքագետների ու կուսակցությունների գործելակերպում նկատվել է հետևյալ միտումը. գործնական նպատակներից ելնելով՝ հրաժարվել կայուն գաղափարախոսությունից, այսինքն՝ զինանոցում ունենալ և օգտագործել հակագաղափարախոսականության, երբեմն՝ նաև ժողովրդահաճության (պոպուլիզմի) ռազմավարությունը։

Տես նաև

• Պանթյուրքիզմ
• Միլիտարիզմ

Գրականություն

• Althusser, Louis (1971) 'Ideology and Ideological State Apparatuses' Lenin and Philosophy and Other Essays Monthly Review Press 1-58367-039-4
• Belloni, Claudio, Per la critica dell’ideologia. Filosofia e storia in Marx, Mimesis, Milano-Udine 2013.
• Duncker, Christian (Hg.) Ideologiekritik Aktuell – Ideologies Today. Bd. 1. London 2008,. 978-1-84790-015-9
• Christian Duncker: Kritische Reflexionen Des Ideologiebegriffes, 2006, 1-903343-88-7
• Eagleton, Terry (1991) Ideology. An introduction, Verso, 0-86091-319-8
• Ellul, Jacques. Propaganda: The Formation of Men's Attitudes. Trans. Konrad Kellen & Jean Lerner. New York: Knopf, 1965. New York: Random House/ Vintage 1973
• Freeden, Michael. 1996. Ideologies and Political Theory: A Conceptual Approach. Oxford: Oxford University Press. 978-0-19-829414-6
• Feuer, Lewis S. (2010) Ideology and Ideologists. Piscataway, New Jersey: Transaction Publishers.
• Gries, Peter Hays. The Politics of American Foreign Policy: How Ideology Divides Liberals and Conservatives over Foreign Affairs (Stanford University Press, 2014)
• Haas, Mark L. (2005) The Ideological Origins of Great Power Politics, 1789–1989. Cornell University Press, 0-8014-7407-8
• Hawkes, David (2003) Ideology (2nd ed.), Routledge, 0-415-29012-0
• James, Paul; Steger, Manfred (2010). Globalization and Culture, Vol. 4: Ideologies of Globalism. London: Sage Publications.
• Lukács, Georg (1919–23) History and Class Consciousness
• Malesevic, Sinisa and Iain Mackenzie (ed). Ideology after Poststructuralism. London: Pluto Press.
• Mannheim, Karl (1936) Ideology and Utopia Routledge
• Marx, Karl ([1845–46] 1932) The German Ideology * Minogue, Kenneth (1985) Alien Powers: The Pure Theory of Ideology, Palgrave Macmillan, 0-312-01860-6
• Minar, David M. (1961) "Ideology and Political Behavior", Midwest Journal of Political Science. Midwest Political Science Association.
• Mullins, Willard A. (1972) "On the Concept of Ideology in Political Science." The American Political Science Review. American Political Science Association.
• Owen, John (2011) "The Clash of Ideas in World Politics: Transnational Networks, States, and Regime Change, 1510-2010", Princeton University Press, 0-691-14239-4
• Н. Бобровников. Идеология // Большая советская энциклопедия: В 65 томах / гл. ред. Шмидт, Отто Юльевич. — 1-е изд. — М.: Большая Российская энциклопедия (издательство), 1933. — Т. 27 (Зерновые — Империализм). — С. 452—463. — 960 с. — 45 500 экз.
• Идеология // Большая советская энциклопедия: в 51 томе / Введенский, Борис Алексеевич. — 2-е изд. — М.: Большая Российская энциклопедия (издательство), 1952. — Т. 17 (Земля — Индейцы). — С. 333—337. — 632 с.
• Антонович, Иван Иванович Социодинамика идеологий. — Минск, 1995.
• Жижек, Славой. Возвышенный Объект Идеологии. — М.: «Художественный журнал», 1999. — ISBN 5-901116-01-1
• Келле В. Ж. Идеология // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
• Логинов Алексей Валерьевич. Идеология как проблема социальной онтологии Արխիվացված 2019-02-27 Wayback Machine : Дис. … канд. филос. наук : 09.00.11 : Екатеринбург, 2004 136 c. РГБ ОД, 61:04-9/557
• Макаренко В. П. Главные идеологии современности. Ростов н/Д.: Феникс. — 2000.
• Манхейм Карл Идеология и утопия // Избранное. Диагноз нашего времени. — М.: Юристъ, 1994. — 704 с. — С. 7—276.
• О. О. Савельева Формирование новой российской идеологии // Свободная мысль (журнал). — 2000. — № 3.
• Россия в поисках идеологий: трансформация ценностных регуляторов современных обществ / под ред. В. С. Мартьянова, Л. Г. Фишмана. – М. : Политическая энциклопедия, 2016.
• Хабермас, Юрген|Habermas J. Technik und Wissenshaft als Ideologie. 11. Aufl.. — Fr./M., 1981.
• Липсет, Сеймур Мартин Political man: the social bases of politics. 2nd ed.. — L., 1983.
• Owen, John (2011) «The Clash of Ideas in World Politics: Transnational Networks, States, and Regime Change, 1510—2010», Princeton University Press, ISBN 0-691-14239-4
• Mullins, Willard Arnold. «Thuth and Ideology: Reflections on Mannheim's Paradox» (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հուլիսի 1-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունիսի 27-ին.
• Идеологии и генезис ценностей современного общества: коллективная монография. СПб.: РХГА, 2016. – 352 с.

Ծանոթագրություններ

1. Նիկոլայ Հարությունյան, Գուրգեն Գեղամյան, Նորագույն պատմություն, Երևան, ««Զանգակ 97» ՍՊԸ», 2001 — 156, էջեր 156 — 156 էջ. — 69000 հատ։

Արտաքին հղումներ

Վիքիքաղվածքն ունի քաղվածքների հավաքածու, որոնք վերաբերում են

Գաղափարախոսություն հոդվածին

Տես՝ գաղափարախոսություն Վիքիբառարան, բառարան և թեզաուրուս

• The Pervert's Guide to Ideology: How Ideology Seduces Us—and How We Can (Try to) Escape It
• Ideology Study Guide
• Louis Althusser's "Ideology and Ideological State Apparatuses"
• Ideology and Symbolic Power: Between Althusser and Bourdieu
• Антология истории идей и идеологий
• Хорина Г. П. Идеология как элемент системы культуры Արխիվացված 2017-08-19 Wayback Machine
• Трансформация политических идеологий в постбиполярном мире

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Գաղափարախոսություն» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 2, էջ 665)։