Քյոլնի տաճար

Քյոլնի տաճար (գերմ.՝ Kölner Dom), դասական գոթական ոճով կառուցված կաթոլիկ տաճար գերմանական Քյոլն քաղաքում։ Աշխարհի ամենաբարձր եկեղեցիների շարքում զբաղեցնում է երրորդ հորիզոնականը։ Այն Համաշխարհային ժառանգության օբյեկտ է հանդիսանում։

Քյոլնի տաճար գերմ.՝ Hohe Domkirche St. Petrus[1]
Հիմնական տվյալներ
Տեսակ	կաթոլիկ տաճար և տեսարժան վայր
Երկիր	Գերմանիա
Տեղագրություն	Ալտշտադտ-Նորդ[2] և Քյոլն
Դավանանք	կաթոլիկություն
Թեմ	Քյոլնի թեմ
Հիմնական ամսաթվերը	1248
Կազմված է	Choir stalls in Cologne Cathedral?, Judensau at the choir stalls of Cologne Cathedral?, Organs of Cologne Cathedral?, Stained glass windows of Cologne Cathedral?, Bells of Cologne Cathedral?, Q113958198?, Q1463219? և Q125267225?
Ժառանգության կարգավիճակ	Համաշխարհային ժառանգություն[3] և ճարտարապետության հուշարձան[4]
Նվիրված	Պետրոս առաքյալ
Անվանված	Պետրոս առաքյալ
Ճարտարապետական ոճ	Գոթական ճարտարապետություն և Գոթիկա
Հիմնադրված	1248
86,25 մետր
Երկարություն	144,5 մետր
Լայնություն	86,25 մետր
Բարձրություն	157 մետր
Մակերես	258 հեկտար
Cologne Cathedral Վիքիպահեստում
koelner-dom.de​(գերմ.)​(անգլ.)

Քյոլնի տաճար
Cologne Cathedral*
ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգություն
Երկիր	Գերմանիա
Տիպ	Մշակութային
Չափանիշներ	(i)(ii)(iv)
Ցանկ	ՅՈՒՆԵՍԿՕ֊ի ցանկ
Աշխարհամաս**	Եվրոպա և Հյուսիսային Ամերիկա
Ընդգրկման պատմություն
Ընդգրկում	1996  (20 նստաշրջան)
Համար	292
Քյոլնի տաճար (Գերմանիա)
* Անվանումը պաշտոնական անգլերեն ցանկում ** Երկրամասը ըստ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի դասակարգման
Համաշխարհային ժառանգություն

ՅՈւՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգություն , օբյեկտ № 292 ռուս.. • անգլ.. • ֆր.

Քյոլնի տաճարի կառուցումը ընդգրկել է երկու փուլ՝ 1248-1437 թվականները և 1842-1880-ական թվականները^[5]։ Կառուցումից հետո տաճարը ունեցավ 157 մետր բարձրություն և չորս տարի շարունակ եղել է աշխարհի ամենաբարձր շինությունը։

Գերմանիայի ամենաայցելվող տաճարներից մեկն է համարվում։ Ամեն օր, միջինացված տվյալներով, այցելում են շուրջ 20000 այցելուներ^[6]։

Պատմություն

Նախակարապետ եկեղեցիներ

Տաճարի ներկայիս տարածքը, ամենայն հավանականությամբ, դեռևս հռոմեական տիրապետության ժամանակ, հանդիսացել է Քյոլնում բնակվող քրիստոնյաների հոգևոր-կրոնական կենտրոնը։ Քաղաքի հյուսիսային մասում, հարյուրամյակների ընթացքում, կառուցվել են մի քանի եկեղեցիներ, որոնցից յուրաքանչյուրը նախորդին գերազանցում էր իր չափսերով։ Այդ եկեղեցիները գտնվում էին Քյոլնի վանքերի ու մենաստանների օղակում, որը և հանդիսանում էր «սուրբ Քյոլնը»։

Եկեղեցու տարածքում հայտնաբերված առավել հին տաճարի պատերը

Այդ եկեղեցիների մնացորդներն այսօր կարելի է տեսնել Քյոլնի տաճարի ստորին հատվածում, որտեղ կատարվել են հնագիտական ուսումնասիրություններ^[7]։ Այդ տարածքն ընդգրկում է ավելի քան 4000 քառակուսի կիլոմետր։ Ամենահներից շատ քիչ բան է պահպանվել։ Հայտնաբերվել են միայն հատակի և պատի որոշ հատվածներ։ Գրեթե 500-ական թվականներին կառուցված պարզունակ ավազանի տակ եղել է ութանկյուն մկրտարան, որի վրա կար բալդախին՝ վարագույր՝ գահի վրա։ 540 թվականին այստեղ հուղարկավորվել են կին և ութամյա մի տղա։ Գերեզմանից հայտնաբերված թանկարժեք իրերը վկայում են, որ մահացածները Մերովինգներ դինաստիայի Տեոդեբերտ I արքայի ընտանիքի անդամներն են։

Քյոլնի տաճարը 2015 թվականի դեկտեմբերին

Արդեն մի քանի տարի անց, նույն վայրում սկսվում է նոր, ավելի մեծ եկեղեցու շինարարությունը։ Այդ եկեղեցու սուրբ սեղանի դիմաց դրված էր քարից պատրաստած գահը՝ 5,70 մետր տրամագծով։ Միջերկրածովյան ավազանի եկեղեցիներում այդպիսի կառույցները օգտագործվում էին ոչ միայն քարոզներ կարդալու համար, այլև հանդիսավոր արարողակարգեր անկացնելու, օրինակ թագադրում, աստիճանների դասում։ 8-րդ դարի վերջին եկեղեցու արևմտյան մասում կառուցվել են օղակաձև երգեցողության պատշգամբներ։ Հին տաճարը Քյոլնի ամենամեծ եկեղեցիներից մեկն էր։ Այն դարձավ քյոլնյան եպիսկոպոսության նստավայրը։ Նրա կենտրոնական նավի լայնությունը հասնում էր 12 մետրի։ Նավին կցված էին վեցմետրանոց այլ նավեր՝ կողքերից։ Կամարաշարով երեք նավերը կապվում էին միմյանց։ Արևելյան և արևմտյան նավերին հարում էին ցածր լայնակի շինություններ, որոնց արևելյան մասում գտնվում էին ոչ մեծ պատշգամբները։ Այդ պատշգամբները ավարտվում էին կիսաշրջանաձև խորանով։ Արևելյան պատշգամբները նվիրված էին Մարիամ Աստվածածնին, իսկ արևմտյանները՝ Սուրբ Պետրոսին: Դրանց կողքին կային երկու կլոր աշտարակներ։ Որոնց առջև գտնվում էր ընդարձակ ներքին բակը՝ շրջապատված ժամերգության համար նախատեսված կցակառույցներով։ Բակի կենտրոնում կար ջրհոր, որի պատերը ցայսօր պահպանվել են տաճարի դիմաց գտնվող ստորգետնյա ավտոկայանատեղիի մեջ։

13-ից 18-րդ դարեր

1248 թվականին^[8] Քյոլնի արքեպիսկոպոս Կոնրադ ֆոն Հոխշտադենը դրեց ապագա տաճարի առաջին հիմնաքարը։ Այն դարձավ եվրոպական պատմության մեջ ամենաերկարատև շինարարությունը։ Քյոլնը, Սրբազան Հռոմեական կայսրության ամենահարուստ և քաղաքականապես հզոր քաղաքը, որոշում կայացրեց ունենալ իր մայր տաճարը՝ օրինակ վերցնելով Ֆրանսիայից։ Ու պետք է կառուցվելիք տաճարի չափերը գերազանցեր մինչ այդ կառուցված բոլոր տաճաների մասշտաբներին։

Կար նաև մեկ այլ պատճառ նոր եկեղեցի կառուցելու համար։ Քյոլնի արքեպիսկոպոս Ռայնալդ ֆոն Դասելը, ով Ֆրիդրիխ I Շիկամորուս կայսեր կանցլերն ու զորապետն էր, ստացավ կայսրից Սուրբ մոգերի մասունքները, որոնք նախկինում պահվում էին Միլանի տաճարում։ 1164 թվականին^[9] Ռայնալդ ֆոն Դասելը մեծ շուքով բերեց մասունքները Քյոլն։ Դրանց համար ավելի քան տասը տարի պատրաստվեց հատուկ մասունքարան արծաթից, ոսկուց և թանկարժեք քարերից։ Այդ մասունքարանը՝ Երեք արքաների, համարվում է մոզանյան արվեստի դպրոցի գլուխգործոց։ Բարձր աստիճանը, որին հասավ Քյոլնը արևմտաեվրոպական քրիստոնեական աշխարհում այդ մասունքների հետևանքով, պետք է կառուցեր մի համապատասխան մակարդակի տաճար։

Քյոլնի տաճարը

Հիմքի ձևը, որը կառուցվեց 1248 թվականին, փոխ առնվեց այդ ժամանակ Ֆրանսիայում կառուցվող եկեղեցիների ձևից։ Շինության մեջ շատ լույս ներթափանցելու համար զանգվածային պատերի փոխարեն սկսեցին կիրառել որմնասյուներ։ Իսկ որպեսզի պատերը կարողանան պահել վիթխարի որմնասյուների ծանրությունը, կառուցվեցին հատուկ քառանկյունի հարթ որմասյուներ և կամարներ, այսպես ասած կամարաորմահեցային համակարգ։ Այս պարագայում կամարները ունեին ոչ թե կիսակլոր տեսք, այլ կենտրոնում ունեին սրվածքներ, ինչը թույլ էր տալիս հավասարակշիռ պահել ամբողջ ծանրությունը։ Այս վիթխարի շինարարական հորինվածքը պետք է մարդկանց մոտ առաջացներ երկյուղածության և ակնածանքի պահեր՝ հանդեպ Երկնային արքայության։

Տաճարի շինարարությունը սկսվեց նրա արևելյան մասից։ Շուրջ 70 տարի անց կառույցն ու պատշգամբների դրվագումն ավարտվեց։ Կառուցումը ընթացավ առաջին ճարտարապետ Գերհարդ ֆոն Ռիլեի գծագրերի հիման վրա։ Ներքին պատշգամբների հարակից մասերում, որտեղ տեղադրված է գլխավոր խորանը՝ սև մարմարից, սկսվում են ճեմասրահն ու նրան պսակաձև հարող ժամատները։ Ներքին տարածությունը զարդարված է խոյակներով, որոնց վրա ոսկեջրված բնանկարագրական տերևներ են։ Մեծ պատուհանները դրվագազարդ են։

Ժամատների շուրջը կառուցված են կոնտրֆորսներ, որոնք առաջացնում են գետնախարսխի տպավորություն։ Նրանց միջև լավ դիտվում են գլխավոր պատշգամբների պատուհանները, որոնք դրվագազարդված են ճակտոններով։

Միայն պատշգամբների և նրանց ներքին բաժանումների կառուցումից հետո՝ տաճարի հյուսիսային հատվածում ցարդ գտնվող Կարոլինգների տաճարի արևմտյան մասը քանդվեց։ XIV դարում կառուցվեցին հարավային նավերը և Հյուսային աշտարակի երկրորդ հարկը^[10]։ XV դարում ավարտվեց Հարավային աշտարակի երրորդ հարկը։ Հենց այստեղ տեղադրվեցին 1448-49 թվականներին ձուլված «Պրետիտոզա» և «Սպեցիոզա» անվանումներով զանգերը։ Միայն դրանից հետո սկսվեց կառուցվել հյուսիսային կողմնային նավը։ XVI դարի սկզբին ավարտվեց կենտրոնական նավի շինարարությունը և կապվեց ծածկը։ Այսպիսով ավարտվեց տաճարի միջնադարյան կառուցման փուլը^[11]։

Հուղարկավորումներ տաճարում

Երեք արքաների մասունքարանը

Քյոլնի ոչ բոլոր արքեպիսկոպոսներն են հուղարկավորվել տաճարում և ոչ բոլոր գերեզմանաքարերն են տեղափոխվել այստեղ Հին տաճարից։ Տեղափոխվածների թվին է պատկանում արքեպիսկոպոս Գերոյի գերեզմանը (969-976 թվականներ)։ Արքեպիսկոպոսի սարկոֆագը դագաղով հանդերձ վերահուղարկավորվել է տաճարի Սուրբ Ստեփանոս ժամատանը։ Գերեզմանաքարն իրենից ներկայացնում է սպիտակ մարմարիոնե տախտակ՝ ագուցված կարմիր և կանաչ ծիրանաքարով։ Սարկոֆագը թվագրվում է 1265 թվականին։ Անհայտ անձի գերեզմանաքար էլ է պահպանվել Սուրբ Ագնեսի ժամատանը, որը թվագրվում է մոտավորապես 1085 թվականին։ Բոլոր սարկոֆագները տեղադրված են արևելյան հատվածում։

Խաչաձև ժամատան հյուսիսային պատին այսօր տեղադրված է արքեպիսկոպոս Էնգելբերտ I (1216-1225) պառկած ֆիգուրը^[12]։ Այն չի համարվում մահարձան, քանի որ արքեպիսկոպոսի մասունքները մինչև 1633 թվականը պահպանվել են այն սարկոֆագում, որտեղ և Գերոյի մասունքները։ Այդ իսկ պատճառով, որպեսզի պահպանվի արքեպիսկոպոսի հիշատակը, պատրաստում են այդ արձանը և տեղադրում 1665 թվականին։ Այսօրվա վայրը այն տեղափոխվել է ընդամենը XIX դարում։ Ի տարբերություն միջնադարյան այլ մահարձանների, այստեղ արքեպիսկոպոսը պատկերված է եկեղեցական հանդերձով։

Արքեպիսկոպոս Կոնրադ Հոխշդատցին (1238-1261), ով 1248 թվականին տեղադրել է գոթական եկեղեցու հիմքերը, թաղվել է Առանցքայի ժամատանը։ Իսկ երբ որոշվեց, որ գերեզմանի վրա տեղադրվելու է երեք մոգերի մասունքներով արկղը, սարկոֆագը տեղափոխվեց Սուրբ Հովհաննես ժամատուն։ 1845 թվականին տեղադրված սարկոֆագում պառկած է արքեպիսկոպոսի բրոնզաձույլ ֆիգուրը՝ պատրաստած XIII դարի գերմանացի վարպետների կողմից։ Արքեպիսկոպոսը, ով մահացել է 63 տարեկան հասակում, կտակել էր, որ իրեն պատկերեն երիտասարդ և գեղեցիկ։ Վարպետները հենց այդպես էլ անում են։

Եկեղեցու ինտերիերից մի հատված

Արտասովոր տեսք ունի Ֆիլիպ Հայնսբերգցի արքեպիսկոպոսի (1167-1191) սարկոֆագը։ Նրա պառկած ֆիգուրը փորագրված է կրաքարի վրա և պատված է ներկի շերտով։ Շրջապատված է պատերի պսակով, դարպասներով։ Կենդանության օրոք արքեպիսկոպոսը աշխատել է Քյոլնի պաշտպանական պատերի շինարարության վրա, ուստի, 1330 թվականին, նրա մահվանից 140 տարի անց, այդպիսի շքեղ գերեզման են կառուցել որպես երախտիք քյոլնեցիների կողմից։

Մյուս գերեզմաններից տարբերվում է նաև արքեպիսկոպոս Ֆրիդրիխ Սաարվերդենացու (1370-1414) սարկոֆագը։ Այն պատկերում է արքեպիսկոպոսին պառկած վիճակում, որի երկարությունը հասնում է 2,20 մետրի։ Սարկոֆագը տեղադրված է Աստվածամոր ժամատանը՝ խորանին կից։

Այստեղ է նաև կոմս Գոթֆրիդ Արսնբերգցու՝ 1371 թվականին կառուցած գերեզմանը։ Գերեզմանը ճաղավանդակներով առանձնացրած է, դա արվել է այն նկատառումով, որ մեռյալի հարազատները չվնասեն սարկոֆագը, քանի որ մեռնելուց առաջ կոմսն իր ինչքը կտակել է ոչ թե իրենց՝ հարազատներին, այլև Քյոլնի արքեպիսկոպոսին։ Մինչև այսօր էլ, ամեն տարի, Արնսբերգ քաղաքից դելեգացիա է գալիս և դրասանգ զետեղում կոմսի շիրմաքարին։

Մասունքներ և գանձեր

Հին խորանը^[13], որն այսօր Սուրբ հաղորդության ժամատունն է, օծվել է 1277 թվականին Ալբերտ Մեծի ձեռամբ։ Այն գտնվում էր տաճարի հյուսիսային հատվածում ու ուներ ևս մի կցակառույց, որտեղ XIII դարում պահպանվում էին տաճարի գանձերը։

Վեցանիստ շինությունը, որն ընկած է տաճարի հիմքերում, ծառայում է որպես պահոց՝ սուրբ մասունքների համար։ Այս «սրբությունների պալատը» որպես առանձին բաժանմունք, առանձնացված է բրոնզե ձուլածո թերթիկներով։ Տաճարի և այդ պալատի միջև գտնվում են մուտքերը և տաճարի կրպակը։ Գոթական հիմքերի հարևանությամբ գտնվող աստիճանները տանում են դեպի տաճարի ստորգետնյա հատվածը։

«Սրբությունների պալատը» վերին հարկում պատված է ապակյա առաստաղով, որից բացվում է տեսարան դեպի տաճարը։ Բաժանմունքի կենտրոնում դրված է Սուրբ Էնգելբերտի արկղիկը, որտեղ 1663 թվականին զետեղվել են 1225 թվականին մահկանացուն կնքած արքեպիսկոպոսի մասունքները։

Տաճարի վիտրաժներից մեկը

Տաճարում են պահպանվում նաև Սուրբ Պետրոսի գավազանն իր գավազանագլխիկով, որը թվագրվում է IV դարին, Սուրբ Պետրոսի մասունքարանն ու Երեք մոգերի արկղիկը։

Գանձարանի հիմնական հավաքածուն ցուցադրված է հատուկ ցուցափեղկերի վրա։ Դրանք լուսավորվում են նկուղների կամարակապ պատուհաններից։ Առաջին ցուցանմուշներից են համարվում եպիսկոպոսի ցուպն ու սուրը՝ Քյոլնի արքեպիսկոպոսության խորհրդանիշները։ Մյուս գանձերը պատկանում են միջնադարյան պատմության ժամանակաշրջանին։ Ինչպես նաև կան XVIII և XIX դարերի նմուշներ։ Առավել հետաքրքրական ցուցանմուշների շարքին են դասվում գոթական ծիսակարգային խաչն ու մասունքատուփը։ Այս հարկաբաժնում է գտնվում նաև Երեք արքաների մասունքատուփ-արկղը և առավել թանկարժեք գրքերով գրադարանը։

Մի հարկ ներքև գտնվում է վիմագիր արձանագրությունների հավաքածուն։ Այստեղ է մեկտեղված նաև եկեղեցական հանդերձների հավաքածուն։ Մի կողմում այստեղ սենյակը խորանում է դեպի հռոմեական պաշտպանական պատը։ Իսկ ձախ անկյունում այն ընդհատվում է գոթական հին տաճարի հիմքերի մոտ։ Կամարների տակ գտնվող որմնախորշերում գտնվում են երկու ցուցափեղկեր, որոնց վրա դրված են Ֆրանկոնիայի գերեզմանների պեղումներից գտնված գտածոները։ Հենց այդ գերեզմանոցում են հայտնաբերվել 540 թվականին մահացած կնոջ և տղա-երեխայի գերեզմանները Մերովինգների տոհմից։

Այս հարկում են գտնվում նաև արձաններ, Սուրբ Պետրոսի միջնադարյան շքամուտքը։ Եկեղեցական հանդերձներից աչքի է ընկնում արքեպիսկոպոս Կլեմենս Օգոստոս Բավարացու պատվերով կարված հագուստները՝ «Capella Clementina» անվանումով։ Դրանցից մեկը 1742 թվականին նա ընծայել է եղբորը՝ արքա Կառլ Ալբրեխտին։

Տաճարի աշտարակը

Երեք մոգերի մասունքներ

1164 թվականին Հոհենշտաուֆեն արքայոտոհմի կայսր Ֆրիդրիխ I Շիկամորուսը Քյոլնի արքեպիսկոպոս Ռայնալդ ֆոն Դասելին նվիրեց Երեք մոգերի՝ Մելքոնի, Գասբարի և Բաղդասարի մասունքները։ Այդ ժամանակից սկսյալ քաղաք սկսեցին այցելել մեծաթիվ ուխտավորներ ամբողջ Եվրոպայից՝ երկրպագելու սուրբ մասունքներին։ Ուխտագնացությունները դեպի Քյոլն հսկայական դեր խաղացին ինչպես կրոնական, այնպես էլ տնտեսական առումներով։ Երեք մոգերի թագերը մինչև այսօր էլ զարդարում են քաղաքի զինանշանը։

1190-ից մինչև 1220 թվականները ընկած ժամանակահատվածը Նիկոլաուս Վերդունացին՝ այդ ժամանակների ամենահայտնի ոսկերիչներից մեկը, իր արվեստանոցում ստեղծեց ոսկե արկղիկը, որտեղ պահպանվելու էին սրբագույն մասունքները։ Երեք մոգերի մասունքարանն ունի հետևյալ չափերը. բարձրություն՝ 1,53 մետր, լայնություն՝ 1,10 մետր, երկարություն՝ 2,20 մետր։ Արկղի փայտյա պատյանը պատված է ոսկեջրած պղնձյա և արծաթյա թիթեղներով։ Ֆիգուրները իրականացվել են քանդակադրոշմի (չեկանկա) եղանակով։ Միայն արկղիկի առաջին հատվածն է ամբողջությամբ պատրաստված ոսկե թերթիկներից։ Եզրազարդերը դրվագված են ոսկեջրած արծնի թերթիկներով։

Երեք մոգերի մասունքարանի դրվագներից

Հատկապես տպավորիչ են փոքրիկ սյունաշարերը՝ ոսկեջրած արծնով, որոնք նրբորեն նախշազարդված են։ Արկղիկը զարդարված է 1000 թանկարժեք քարերով ու մարգարիտներով։ Կան 300-ից ավելի անտիկ գեմմաներ ու կամեյաներ, որոնք տվյալ ժամանակահատվածում համարվում էին ամենաարժեքավոր զարդերը։ Ճիշտ է, արկղիկի պատրաստման համար օգտագործվել են բազմաթիվ թանկարժեք մետաղներ ու քարեր, բայց մեծ է նաև դրա կրոնական հորինվածքը։ Երկայնական հատվածներում պատկերված են հինկտակարանյան արքաները և մարգարեները։ վերին հատվածում գտնվում են առաքյալները։ Այստեղ նրբորեն ցուցադրվում է, որ Նոր Կտակարանը հիմնվում է Հնի վրա։ Ներքևի մասում պատկերված են Քրիստոսի խարազանման և խաչելության տեսարանները։ Իսկ դրանց վերևի հատվածում՝ սուրբ նահատակներ, Դիոկղետիանոսի զոհերը դարձած, նաբորի և Ֆելիքսի պատկերներն են ու օրհնյալ Հիսուսի առաքինությունները՝ հույսը, հավատը և սերը։

Արկղիկի առջևի հատվածի կենտրոնում պատկերված են Տիրամայրն ու նրա գրկին՝ մանուկ Հիսուսը։ Նրանց ձախից խոնարհված են երեք մոգերը։ Ավելացված է նաև չորրորդ անձը՝ Գերմանիայի կայսր Օտտոն IV-ը, ով մեծ հանգանակություն է տվել տաճարին ու այդ արկղի պատրաստմանը։ Մարիամ Աստվածածնից աջ պատկերված է Հիսուսի մկրտությունը Հորդանան գետում։ Իսկ մի փոքր ավելի վերև հայտնվում է Ահեղ դատաստանի պատկերը։

Սուրբ մասունքարանն ունի հատուկ բացվող դռնակ։ Ամեն տարի հունվարի 6-ին^[14], երեք մոգերի հիշատակման տոնին, արկղիկը բացվում է ու հավատացյալներին է ցուցադրվում ներսում, ճաղերի հետևում գտնվող, սրբերի գանգերը։ Ի դեպ բոլոր երեք գանգերի վրա ամրացված են ոսկե, թանկագին քարերով թագեր։

Միլանի Տիրամայր

Միլանի Տիրամայրը

Արքեպիսկոպոս Ռայնալդ ֆոն Դասելը Միլանից Քյոլն բերեց Տիրամոր քանդակը։ Այն այսօր տեղադրված է Երեք մոգերի մասունքարանից ոչ հեռու։ Տիրամոր արձանը համարվում է հրաշագործ և խորը պաշտամունքի մաս է կազմում հավատացյալների շրջանում։ Այս արձանի նախօրինակը ըստ երևույթին այրվել է հրդեհի ժամանակ 1248 թվականին։ Իսկ արդեն 1290 թվականին ստեղծվել է նոր արձանը, որը հասել է մինչև մեր օրերը և զարդարում է Քյոլնի տաճարը։ Արձանը ժողովուրդն անվանում է «Միլանյան մադոննա»։ Նախկինում այն կանգնած էր Տիրամոր ժամատան խորանին։ Նրա վրա տարածվում էր հարուստ զարդարանքներով ամպհովանին, որի մի հատվածը այսօր էլ պահպանվում է տաճարի ստորին հարկերում գտնվող գանձարաններից մեկում։ XIX դարում Մարիամ Աստվածածնի արձանը հանվեց նախկին տեղից և տեղադրվեց նոր, հատուկ պատրաստված վայրում։ Այդ ժամանակահատվածին են պատկանում նաև արձանի վրա ագուցված գայիսոնն ու թագը։

Միլանյան Տիրամայրը համարվում է քանդակագործական արվեստի հիանալի մի նմուշ։ Այն տիպիկ դասական գոթական ոճի աշխատանք է իրենից ներկայացնում։ Նրա ստեղծողներն են համարվում նույն այն քանդակագործները, ովքեր կառուցել են տաճարում առաքյալների քարի արձանները ներքին պատշգամբներում։ Զգուշորեն և վայելչագեղորեն է Տիրամայրը գրկել նորածին Քրիստոսին։ Կազմվածքը քանդակված է նրբագեղ ու նուրբ։ Հագուստի ծալքերը ուսերից ձգվում են մինչև ոտքերը։ Արձանը ներկված է խայտաբղետ գույներով։

Գերոյի խաչ

Գերոյի խաչելությունը

Սա երկումետրանոց բարձրությամբ կաղնեփայտից պատրաստած խաչ է^[15], որը եկեղեցուն է նվիրել Քյոլնի արքեպիսկոպոս Գերոն (969-976 թվականներ)։ Վերջինս Օտտոն I Մեծ կասեր վստահելի անձն էր ու դեսպանորդը։ Խաչի ստեղծման մտահղացումը արքեպիսկոպոսի մոտ առաջացավ այն բանից հետո, երբ վերադարձավ Բյուզանդիա կատարած այցելությունից։ Այդ ժամանակ մեծադիր խաչելությունները դեռևս եվրոպական եկեղեցիներում հայտնի չէին։

Այս խաչելության յուրահատկությունը ոչ այնքան նրա հսկայական չափերով է պայմանավորված, որքան այդ ժամանակին ոչ բնորոշ պատկերների ռեալիզմով։ Խաչի վրա գտնվում է Փրկչի անկենդան մարմինը։ Նրա գլուխը փոքր-ինչ հակված է դեպի առաջ, իսկ աչքերը փակված են։ Քրիստոսի մարմնի վրա ակներև դիտվում են մկաններն իրենց մանրամասնությամբ, ջիլերն ու ոսկորները։ Քանդակագործը Հիսուսին պատկերել է ոչ իր փառքի գագաթնակետին, այլ մահվան ժամին։ Ինչպես հավատում են քրիստոնյաները, Մահը մարդկային ցեղին բերում է փրկություն։ Խաչափայտն ու լուսապսակը դրվագված են ապակե զարդերով։

Թվեր և փաստեր

Ամենամեծ զանգի ղողանջը

Ընդհանուր երկարությունը (արտաքին)	144,58 մետր
Ընդհանուր լայնքը (արտաքին)	86,25 մետր
Նավի ճակատի լայնությունը	39,95 մետր
ВՆեքին նավի լայնությունը	45,19 մետր
Արևմտյան ճակատի լայնությունը	61,54 մետր
Հյուսիսային աշտարակի բարձրությունը	157,18 մետր
Հարավային աշտարակի բարձրությունը	157,14 մետր
Աստիճաննրից մինչև ծայրաձող	509 (97,25 մետր = 152,5 մետր ծովի մակարդակից հաշված)
Զանգեր	11 (8 զանգեր հարավային աշտարակում, 3 զանգեր կենտրոնական աշտարակում), ամենամեծ զանգը՝ «Decke Pitter»[16]
Նավի ճակատի բարձրությունը	69,95 մետր
Կենտրոնական աշտարակի բարձրությունը	109,00 մետր
Կենտրոնական ներքին նավի բարձրությունը	43,35 մետր
Կողմնային նավերի բարձրությունը	19,83 մետր
Տաճարի մակերեսը (մոտավորապես)	7 914 մետր²
Պատուհանների մակերեսը (մոտավորապես)	10 000 մետր²
Տանիքի մակերեսը (մոտավորապես)	12 000 մետր²
Տաճարի ծավալը	407 000 մետր³
Օգտագործված քարերի զանգված (մոտավորապես)	300 000 տոննա
Պահպանության տարեկան ծախսեր	10 միլիոն €
Հասցե	Domkloster 4, 50667 Köln

Լեգենդներ տաճարի վերաբերյալ

• Տաճարի ճարտարապետ Գերհարդը, ում ուժերից վեր էր կատարել շինարարությունը, օգնության է դիմում Սատանային։ Վերջինս նույն պահին հայտնվում է և մի գործարք է առաջարկում. այն է՝ ճարտարապետը կարողանալու է կառուցել տաճարը, բայց ավարտից հետո վաճառելու է հոգին իրեն։ Գործարքը պիտի կատարվեր մինչև աքաղաղի առաջին կանչը։ Ճարտարապետը անել վիճակում էր գտնվում, ուստի համաձայնվեց։ Սակայն այդ զրույցին թաքուն ականջալուր է եղել ճարտարապետի կինը։ Նա որոշում է փրկել ամուսնու հոգին և ստանալ շինարարության համար անհրաժեշտ գծագրերը։ Առավոտ շուտ արթնանում է, ծուղրուղու է կանչում աքլորի փոխարեն։ Սատանան նույն պահին հայտնվում է, տալիս է սպասված գծագրերը։ Սուտը արագ բացահայտվում է, սակայն արդեն ուշ էր։
• Գոյություն ունի առաջին լեգենդի շարունակությունը։ Երբ սատանան իմանում է խաբեության մասին, ասում է. «Կգա՛ աշխարհի վերջն այն ժամանակ, երբ դրվի այս տաճարի վերջին քարը»։ Այդ օրվանից մինչև հիմա տաճարն ամբողջությամբ չի կառուցվել։
• Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ, երբ գրեթե ամբողջությամբ ռմբակոծումից ավերվել էր Քյոլնը, հրաշալի կերպով տաճարը չի տուժում։

Պատկերասրահ

• 
  Տաճարը նկարված վերևից
• 
  Ընդհանուր տեսքը հրապարակից
• 
  Տաճարի մուտքը
• 
  Գոթական աշտարակները
• 
  Ներքին ինտերիերը
• 
  Նոր երգեհոնը
• 
  Սուրբ Քրիստափորի արձանը
• 
  Տաճարի վիտրաժներից
• 
  Զանգերից մեկը
• 
  Տաճարը Երկրորդ աշխարհամարտի տարիներին
• 
  Հատակի խճանկարներից
• 
• 
  Տաճարը ձմռանը
• 
  Տաճարը 2013 թվականին
• 
  Տաճարի գանձերից
• 
  Տիրամայրը Հիսուսի հետ
• 
  Ռուսական դրոշմանիշի վրա
• 
  Տաճարի մասունքներից
• 
  Տաճարի մասունքներից
• 
  Տաճարի ցուցանմուշներից
• 

Ծանոթագրություններ

1. https://www.erzbistum-koeln.de/kirche_vor_ort/kirchengemeinden/pastoralbezirk-mitte/koeln/001-koeln-mitte/0001_hohe_domkirche_st._petrus/
2. archINFORM (գերմ.) — 1994.
3. https://whc.unesco.org/en/list/292
4. Liste der gem. § 3 DSchG in die Denkmalliste eingetragenen Baudenkmäler, Bodendenkmäler, beweglichen Denkmäler und Denkmalbereiche der Stadt Köln. / Municipality of Cologne
5. Centre, UNESCO World Heritage. «Cologne Cathedral - UNESCO World Heritage Centre». whc.unesco.org (անգլերեն). Վերցված է 2016 թ․ փետրվարի 11-ին.
6. «Cologne Cathedral». www.cologne-tourism.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ օգոստոսի 8-ին. Վերցված է 2016 թ․ փետրվարի 11-ին.
7. Baptismal font behind cathedral
8. Arnold Wolff: „Trachyt vom Drachenfels“ Արխիվացված 2010-07-06 Wayback Machine auf koelner-dom.de
9. Schelbert, S. 89–106.
10. Wim Swaan gives the latest date as 1560, but a date of 1520 is considered more probable by other scholars.
11. «Քյոլնի մայր տաճար». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ փետրվարի 5-ին. Վերցված է 2016 թ․ հունիսի 29-ին.
12. A social and religious history of the Jews, Salo Wittmayer Baron, 2nd Edition, Columbia University Press, 1965, p. 174
13. Joan Holladay, Iconography of the High Altar in Cologne Cathedral, (1989)
14. Borger, S. 33.
15. Arthistory, University of Pennsylvania
16. The World Peace Bell in Newport, Kentucky is larger, but turns around its center of mass rather than its top.

Գրականություն

• Wim Swaan, The Gothic Cathedral, Omega Books (1969), ISBN 0-907853-48-X
• Banister Fletcher, A History of Architecture on the Comparative Method.
• Howard Hubbard, Masterpieces of Western Sculpture, Thames and Hudson, ISBN 0-500-23278-4
• Wolff, Arnold, Cologne Cathedral. Its History – Its Works of Arts, Verlag (editor) Kölner Dom, Cologne: 2nd edition 2003, ISBN 978-3-7743-0342-3
• Arnold Wolff: Der Dom zu Köln, bearbeitet und ergänzt von Barbara Schock-Werner, Greven, Köln 2015, ISBN 978-3-7743-0658-5.
• Klaus Gereon Beuckers: Der Kölner Dom. Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt 2004, ISBN 3-534-15737-0.
• Paul Clemen (Hrsg.): Der Dom zu Köln. Reprint der 2., vermehrten Auflage, Düsseldorf, 1938. Düsseldorf Schwann 1980, ISBN 3-590-32101-6 (= Die Kunstdenkmäler der Rheinprovinz. Band 6, Teil III; archive.org).
• Paul Mikat: 750 Jahre Gotischer Dom zu Köln: Zeiten des Domes. Droste, Düsseldorf 1999, ISBN 3-7700-1123-6.
• Marcus Reckewitz, Jörn Sackermann (Fotos): Der Dom – Die Kölner und ihr Wahrzeichen. Edition Lempertz, Bonn 2005, ISBN 3-933070-69-4.
• Kölner Dom. Ein virtueller Rundgang durch 2000 Jahre Kunst, Kultur und Geschichte. Videofilm. München/Berlin, Verlag Kölner Dom e. V. / Deutscher Kunstverlag, in Zusammenarbeit mit dem Westdeutschen Rundfunk, 1998 (sehr vereinfacht mit einigen Elementen auch unter koelner-dom.de).
• Das Kölner Dom Jubiläumsbuch 1980. Köln 1980.
• Taschenbuch zur Geschichte, Architektur und Ausstattung des Kölner Doms. Köln 1980.
• Max Hasak: Der Dom zu Köln. Berlin 1911, Commons.
• Carolin Wirtz: „Dass die ganze Umgebung des Domes eine würdige Gestaltung erhalte“. Der Zentral-Dombau-Verein und die Freilegung des Kölner Domes (1882–1902). (Forschungen zum Kölner Dom; Band 2). Verlag Kölner Dom, Köln 2009, ISBN 978-3-922442-64-6.
• Niklas Möring: Der Kölner Dom im Zweiten Weltkrieg. Verlag Kölner Dom, Köln 2011, ISBN 978-3-922442-72-1.
• App für iPhone und iPad: Marc Steinmann: Audioguide – Kölner Dom. Pausanio, Köln 2009.
• Ulrich Back, Thomas Höltken: Die Baugeschichte des Kölner Domes nach archäologischen Quellen. Befunde und Funde aus der gotischen Bauzeit. (Studien zum Kölner Dom Band 10). Verlag Kölner Dom, Köln 2008, ISBN 978-3-922442-56-1.
• Leonie Becks, Matthias Deml, Klaus Hardering: Caspar Melchior Balthasar. 850 Jahre Verehrung der Heiligen Drei Könige im Kölner Dom. Verlag Kölner Dom, Köln 2014, ISBN 978-3-922442-84-4.
• Franz Johann Joseph Bock: Der Kunst- und Reliquienschatz des Kölner Doms. Hrsg. von dem Vorstande des christlichen Kunst-Vereins zu Köln, Köln 1870.
• Dieter Breuers: Fenster, Pfeiler und Gewölbe: die Geschichte des Kölner Doms. Bastei-Lübbe, Bergisch Gladbach 1999, ISBN 3-404-14252-7.
• Emanuel Gebauer: Fritz Schaller. Der Architekt und sein Beitrag zum Sakralbau im 20. Jahrhundert (= Stadtspuren. 28). Köln 2000, ISBN 3-7616-1355-5. (Druckfassung von: Emanuel Gebauer: Das „Thing“ und der Kirchenbau. Fritz Schaller und die Moderne 1933–74. Phil. Diss. Mainz 1995.)
• Ulrich Krings, Rainer Will (Hrsg.): Das Baptisterium am Dom. Kölns erster Taufort. Greven, Köln 2009, ISBN 978-3-7743-0423-9.
• Alexander Lasch: Fensterweihe und Fensterstreit. Die Katholische Kirche und der mediale Diskurs. In: Ekkehard Felder, Marcus Müller (Hrsg.): Wissen durch Sprache. Theorie, Praxis und Erkenntnisinteresse des Forschungsnetzwerk Sprache und Wissen). Walter de Gruyter, Berlin, New York 2009, ISBN 978-3-11-020743-9, S. 337–369.
• Rolf Lauer: Der Schrein der Heilige Drei Könige|Heiligen Drei Könige. (Meisterwerke des Kölner Domes, Band 9.) Verlag Kölner Dom, Köln 2006, ISBN 3-922442-53-6.
• Clemens Hillebrand: Domskizzen. 48 Zeichnungen und 7 Radierungen zum Kölner Dom. Einführung und Kommentare zu den Bildern von Arnold Wolff. Ferger Verlag, Bergisch Gladbach 1998, ISBN 3-931219-05-4.
• Sebastian Ristow]]: Die frühen Kirchen unter dem Kölner Dom: Befunde und Funde vom 4. Jahrhundert bis zur Bauzeit des alten Domes. Verlag Kölner Dom, Köln 2002, ISBN 3-922442-43-9.
• Herbert Rode: Der Kölner Dom, Glasmalereien in Deutschlands größter Kathedrale. Verlag Josef Hannesschläger, Augsburg, 1968.
• Georg Schelbert: Die Chorgrundrisse der Kathedralen von Köln und Amiens, in: Kölner Domblatt, 62 (1997), S. 85–110, pdf auf ArtDok.
• Christa Schulze-Senger, Wilfried Hansmann: Der Clarenaltar im Kölner Dom. Dokumentation der Untersuchung, Konservierung und Restaurierung. (Arbeitsheft der rheinischen Denkmalpflege Band 64.) Wernersche Verlagsgesellschaft, Worms 2005, ISBN 3-88462-211-0.
• Regina E. G. Schymiczek: Über deine Mauern, Jerusalem, habe ich Wächter bestellt … Zur Entwicklung der Wasserspeierformen am Kölner Dom. (Europ. Hochschulschriften: Reihe 28, Kunstgeschichte, 402). Europ. Verlag der Wissenschaften, Frankfurt am Main, Berlin, Bern, Bruxelles, New York, Oxford, Wien 2004. Zugl. Diss. Bochum 2003, ISBN 3-631-52060-3.
• Regina E. G. Schymiczek, Heribert Schulmeyer: Willibrord der Wasserspeier. Verlag Kölner Dom, Köln 2002, ISBN 3-922442-46-3.
• Marc Steinmann: Die Westfassade des Kölner Domes. Der mittelalterliche Fassadenplan F. Verlag Kölner Dom, Köln 2003, ISBN 3-922442-50-1.
• Arnold Wolff: Das Chormosaik im Kölner Dom (= Meisterwerke des Kölner Domes Band 11). Verlag Kölner Dom, Köln 2012, ISBN 978-3-922442-74-5, (auch in englischer Sprache, ISBN 978-3-922442-75-2).
• Klaus Maximilian Gierden; Matthias Dell; Klaus Hardering: Wasserspeier des Kölner Domes. Verlag Kölner Dom, 2016, ISBN 978-3-922442-88-2.^[1]
• Die Schönste von allen. Mariendarstellungen und marianische Gesänge aus dem Kölner Dom, mit Audio-CD, Verlag Kölner Dom in Kooperation mit der Kölner Dommusik (zum 80. Geburtstags von Erzbischof Joachim Kardinal Meisner), Köln 2013, ISBN 978-3-922442-81-3. (englische Ausgabe, ISBN 978-3-922442-82-0)
• Hugo Borger (Hrsg.): Der Kölner Dom im Jahrhundert seiner Vollendung. Katalog zur Ausstellung der Historischen Museen in der Josef-Haubrich-Kunsthalle Köln vom 16. Oktober 1980 bis 11. Januar 1981, 3 Bde., Köln 1980.
• Christoph Driessen: Menschen im Kölner Dom. Greven-Verlag, Köln 2009, ISBN 978-3-7743-0425-3.
• Goswin Frenken: Die Kölner Domschule im Mittelalter. In: Veröffentlichungen des Kölnischen Geschichtsvereins. 5. Köln 1930, S. 235–256, online-Text Արխիվացված 2007-06-06 Wayback Machine in: ceec.uni-koeln.de.
• Johann Wilhelm Frenken: Das Schicksal der im Jahre 1794 über den Rhein geflüchteten Werthgegenstände des Cölner Domes, insbesondere die Zurückführung der Manuscripten-Bibliothek. Aktenmäßige Denkschrift, Schwann, Cöln 1868.
• Wolfgang Hartmann: „Historische Wahrheit – Künstlerische Weihe“ – Der historische Festzug zur Einweihung des Kölner Domes 1880 und die Wandbilder im Gürzenich. In: Wallraf-Richartz-Jahrbuch. Band XLI, Köln 1980, S. 223–244.
• Werner Jacobson: Die Vorgängerbauten des Kölner Domes: ein Forschungsbericht über fast 70 Jahre Grabungsgeschichte. In: [Kunstchronik. 2014, Nr. 8, S. 423–435, Teil 1.
• Joachim M. Plotzek: Zur Geschichte der Kölner Dombibliothek. In: Glaube und Wissen im Mittelalter. Katalogbuch zur Ausstellung. München 1998, S. 15–64, online-Text Արխիվացված 2009-02-20 Wayback Machine in: dombibliothek-koeln.de.
• Wolf Schneider: Der Kölner Dom – Wie die Deutschen zu ihrem Weltwunder kamen. Gruner und Jahr, Hamburg 1991, ISBN 3-570-09259-3.
• Franz Johann Joseph Bock: Der Kunst- und Reliquienschatz des Kölner Doms. Hrsg. von dem Vorstande des christlichen Kunst-Vereins zu Köln, Köln 1870.

Արտաքին հղումներ

• «Տաճարի հատակագիծը, գծագրերը» Արխիվացված 2012-10-23 Wayback Machine
• Պաշտոնական կայք
• Deutsche Welle
• gcatholic.org կայքում(անգլ.)
• dom-fuer-kinder.de Արխիվացված 2016-07-08 Wayback Machine
• Artikel über den Kölner Dom in koeln-magazin.info Արխիվացված 2016-03-17 Wayback Machine
• Publikationen der Diözesanbibliothek Köln Արխիվացված 2016-03-04 Wayback Machine
• Die Bauphasen des Kölner Domes und seiner Vorgängerbauten (YouTube-Video, 9:59 min)
• Dokumentation zum Dom (YouTube-Video, 43:45 min)
• Digitalisierte Archivbestände Արխիվացված 2016-07-15 Wayback Machine zum Domstift im digitalen Historischen Archiv Köln
• Foto der Domfassade Anfang der 50er jahre (digit.wdr.de) Արխիվացված 2016-03-04 Wayback Machine
• Das Geläut des Domes auf wdr.de.Glockenpforte

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Քյոլնի տաճար» հոդվածին։

1. Fotos: Wasserspeier des Kölner Domes: 151 Schwarz-Weiß-Fotografien und Texten zur Geschichte der Wasserspeier und ihrer Funktion. Արխիվացված 2016-12-10 Wayback Machine In: lambertundlambert.de, abgerufen am 9. Dezember 2016.