Վասյուգանի ճահիճներ

Վասյուգանի ճահիճներ, աշխարհի ամենամեծ ճահիճներից են, որոնք տեղակայված են Արևմտյան Սիբիրում, Օբի և Իրտիշի Միջագետքում, Վասյուգանի հարթավայրի տարածքում, որը հիմնականում գտնվում է Տոմսկի շրջանում, իսկ փոքր մասերում՝ Նովոսիբիրսկի, Օմսկի շրջաններում, Խանտի, Մանսիյսկի ինքնավար օկրուգում և Տյումենի շրջանի հյուսիսում (Ուվատսկի շրջան և Տոբոլի շրջան)։ Այս ճահիճները տեղակայված են Ռուսաստանի Դաշնության կենտրոնական մասում, Ռուսաստանի Դաշնության կենտրոնական մասում։

Վասյուգանի ճահիճներ
Տեսակ	ճահիճ
Երկիր	Ռուսաստան[1]
Վարչատարածք	Տոմսկի մարզ և Ռուսաստան[1]
Մակերես	53 000 կմ²
Աշխարհագրական տեղադրություն	Արևմտյան Սիբիր

2007 թվականից Վասյուգանի ճահիճները ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության ցուցակում ընդգրկվելու թեկնածու են^[2]։

Նկարագրություն

Ճահիճների տարածքը 53 հազար կմ² է (ավելին, քան այնպիսի երկրների տարածքը, ինչպիսիք են Շվեյցարիան, Էստոնիան կամ Սլովակիան), երկարությունը արևմուտքից արևելք` 573 կմ, հյուսիսից հարավ` 320 կմ, կոորդինատները` 55°40'-ից 59°00' հս. լ. և 75°30'-ից 83°30' արլ. երկ.։

Վասյուգան ճահիճները առաջացել են մոտ 10 հազար տարի առաջ և այդ ժամանակից ի վեր անընդհատ աճում են՝ դրանց ժամանակակից տարածքի 75%-ը ճահճացվել է վերջին 500 տարիների ընթացքում։ Ճահիճները տարածաշրջանում քաղցրահամ ջրի հիմնական աղբյուրն են (ջրի պաշարներ` 400 կմ³), այստեղ գտնվում են մոտ 800 հազար փոքր լճեր, շատ գետեր ծագում են ճահիճներից, մասնավորապես՝ Ավա, Բակչար, մեծ Յուգան, Վասյուգան, Դեմյանկա, Իքսա, Կարգատ, Կենգա, Նյուրոլկա, փոքր Տարտաս, Տարտաս, փոքր Յուգան, Օմ, Պարաբել, Պարբիգ, Տարա, Տույ, Ույ, Չայա, Չերտալա, Չիժապկա, Չուզիկ, Չուլիմ, Շագարկա, Շիշ։

Ճահիճները պարունակում են տորֆի հսկայական պաշարներ և հակազդում են ջերմոցային էֆեկտին՝ կապելով ածխածինը։ Տորֆի հետախուզված պաշարները կազմում են ավելի քան 1 միլիարդ տոննա, տարածման միջին խորությունը` 2,4 մ, առավելագույնը 10 մ։

Վասյուգանի տունդրայի քարտեզ

Վասյուգանի ճահիճները բնակավայր են հանդիսանում բազմաթիվ տեղական կենդանական աշխարհի համար, ներառյալ հազվագյուտ։ Ճահիճներում ապրում են, մասնավորապես, հյուսիսային եղջերուները, սպիտակապոչ արծիվները, մոխրագույն շամփրուկները,սապսանները։ Զգալի քանակությամբ կան սկյուռիկներ, որմզդեղներ, սպիտակ կաքավներ, փոքր քանակությամբ ջրաքիս, ջրասամույր։ Բուսական աշխարհը ներառում է նաև հազվագյուտ և վտանգված բույսերի տեսակներ և բուսական համայնքներ։ Վայրի բույսերից լայնորեն տարածված են` լոռամիրգ, հապալաս,ամպամած։

Այժմ ճահիճների կենդանական և բուսական աշխարհը վտանգված է՝ կապված նավթի և գազի հանքավայրերի հետախուզման և շահագործման ընթացքում տարածքի զարգացման հետ։ Բացի այդ, «Բայկոնուր» տիեզերակայանից արձակվող հրթիռ-կրիչների ընկնելու երկրորդ աստիճանները տարածքը աղտոտում են չայրված հեպտիլի մնացորդներով^[3]։

Վասյուգանի արգելոց

2006 թվականին ստեղծվեց Վասյուգանսկի արգելավայրը (Տոմսկի մարզի Բակչարսկի շրջաններ)։

2017-ի սեպտեմբերին Վասյուգանսկու արգելոցը ստեղծվել է Տոմսկի և Նովոսիբիրսկի մարզերի արգելավայրի և հարակից ճահիճների հիման վրա (Բնական ենթահամակարգեր Բակչարսկոյե ճահիճ, Իքսիսնսկի ճահիճ)^[4], տոմսկի շրջանի Բակչարսկի շրջանի տարածքում` Նովոսիբիրսկի շրջանի Ուբինսկի, Կոլիվանսկի և հյուսիսային շրջանների հյուսիս մուտքով։

2018-ի հունիսին Ալեքսեյ Վասիլչենկոն, ով այդ ժամանակ զբաղեցնում էր Կուզնեցկի Ալատաու արգելոցի տնօրենի պաշտոնը, նշանակվել է Վասյուգանի արգելոցի ղեկավար, որն այդ պահից դարձել է դաշնային պետական բյուջետային հաստատության ղեկավար, որը ստեղծվել է Կուզնեցկի Ալատաուի և Վասյուգանսկու արգելոցները կառավարելու համար։ Այս կառավարման ընկերության մասնաճյուղը, որը պատասխանատու էր Վասյուգանի արգելոցի համար, նախատեսվում էր տեղակայել Տոմսկում^[5][6], այնուամենայնիվ, 2020 թվականի հունվարին Տոմսկի շրջանի վարչակազմի մամուլի ծառայությունը հաղորդել է Տոմսկում «Վասյուգանսկի պետական բնական արգելոց» դաշնային պետական բյուջետային հիմնարկի անկախ գրասենյակի բացման մասին, որի տնօրեն է նշանակվել Օլգա Անտոշկինան^[7]։

Վասյուգանսկի արգելոցի տարածքը 614,8 հազար հեկտար է^[6]։

Ծանոթագրություններ

1. GEOnet Names Server — 2018.
2. UNESCO World Heritage Centre. «The Great Vasyugan Mire - UNESCO World Heritage Centre» (անգլերեն). whc.unesco.org. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 30-ին. Վերցված է 2016 թ․ մարտի 17-ին.
3. Земцов А. А., Савченко Н. В. «Современное геоэкологическое состояние Васюганского болотного массива» (PDF). // e-lib.gasu.ru. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2013 թ․ հուլիսի 9-ին. Վերցված է 2013 թ․ հուլիսի 8-ին.
4. «Постановление правительства РФ». government.ru (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հունվարի 22-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 14-ին.
5. «Информация на сайте Заповедника Кузнецкий Алатау». Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 21-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 31-ին.
6. «ТАСС: Созданный в Сибири Васюганский заповедник объединили с заповедником «Кузнецкий Алатау»». tass.ru (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ դեկտեմբերի 3-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 14-ին.
7. «РИАТомск: Офис управления заповедником «Васюганский» открылся в Томске». www.riatomsk.ru (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հունվարի 14-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 14-ին.

Գրականություն

• Васюганское болото (природные условия, структура и функционирование) / Под ред. Л. И. Инишевой. — Томск: ЦНТИ, 2000. — 136 с.
• Инишева Л. И., Земцов А. А., Инишев Н. Г. Васюганское болото: изученность, структура, направления использования // География и природные ресурсы. 2002. № 2. С. 84—89.
• «Большое Васюганское болото: Современное состояние и процессы развития / Под общ. ред. М. В. Кабанова. — Томск: Изд-во Института оптики атмосферы СО РАН, 2002. — 230 с.». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ ապրիլի 7-ին. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 2-ին.
• Езупенок А. Э. К вопросу о заповедании части Васюганского болота // Болота и биосфера: материалы первой Научной школы (23—26 сент. 2002 г.). — Томск, 2003. — С. 104—107.
• Ипполитов И. И., Кабанов М. В., Катаев С. Г. и др. О влиянии Васюганского болота на температуру окружающей среды // Болота и биосфера: материалы первой Научной школы (23—26 сент. 2002 г.). — Томск, 2003. — С. 123—135.
• «Здвижков М. А. Гидрогеохимия Васюганского болотного массива. — Томск, 2005» (PDF). www.lib.tpu.ru (ռուսերեն). Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 14-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link)

Արտաքին հղումներ

• ФГБУ "Государственный природный заповедник «Васюганский»
• «Комплексный мониторинг Большого Васюганского болота: современное состояние и процессы развития под воздействием природных и антропогенных факторов». www-sbras.nsc.ru (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ օգոստոսի 20-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 14-ին.
• «Семь чудес России: Васюганское болото». Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ փետրվարի 24-ին.
• «Материалы обследования территории Васюганского заповедника» (PDF). dproos.nso.ru (ռուսերեն). Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 14-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link)