Սինգապուրի բուսաբանական այգի

Սինգապուրյան բուսաբանական այգի (անգլ.՝ Singapore Botanic Gardens), արևադարձային բուսաբանական այգի, գիտական և զբոսաշրջային հաստատություն, որը տեղակայված է Սինգապուրի կենտրոնական առևտրային շրջանի ծայրամասում։ Այն երեք այգիներից մեկն է և միակ արևադարձային այգին, որը ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի կողմից ճանաչվել է որպես Համաշխարհային ժառանգության օբյեկտ։ 2013 թվականից ի վեր Ասիայում զբաղեցնում է առաջին տեղը զբոսայգիների տեսարժան վայրերի համար սահմանված TripAdvisor («Ճանապարհորդների ընտրություն» մրցանակ) անվանակարգում (Choice Award): 2012 թվականին դարձել է պուրակային զբոսաշրջության նորաստեղծ «Garden of the Year» անվանակարգի առաջին մրցանակի դափնեկիր։ 2008 թվականից ի վեր երեք անգամ դարձել է Միշելենյան աստղերի դափնեկիր^[1][2]։

Սինգապուրի բուսաբանական այգի
Տեսակ	բուսաբանական այգի և հերբարիում
Կազմված է	Յակոբ Բալլասի անվան մանկական այգի
Երկիր	Սինգապուր
Վարչատարածք	Տանգլին
Հիմնվել է	1859
Բացվել է	1859
Մակերես	49 հեկտար և 137 հեկտար
ԲԾՄ	33 մետր
Այցելուներ	4 000 000 մարդ (2012)

Իր ներկայիս վայրում բուսաբանական այգին ստեղծվել է 1859 թվականին ագրո-այգեգործական ընկերության կողմից։ Այն կարևոր դեր է խաղացել տարածաշրջանում կաուչուկի առևտրի զարգացման գործում 20-րդ դարի սկզբին, երբ այգու առաջին գիտական ղեկավար Հենրի Նիկոլաս Ռիդլին սկսել է ուսումնասիրել բուսաբուծությունը։ Կաուչուկի արդյունահանման կատարելագործված տեխնիկան, որը կիրառվում է մինչ այժմ բարձրացնում է և կաուչուկի տնտեսական արժեքը տեղական արտադրողների համար` հանգեցնելով կաուչուկի արտադրության զգալի աճի։ Այս ճյուղի զարգացման գագաթնակետին` 1920-ական թվականներին, Մալակկա թերակղզին ապահովում էր լատեքսի համաշխարհային արտադրության կեսը։

Խոլորձների ազգային այգին, որը տեղակայված է հիմնական այգու ներսում, խոլորձների և դրանց հիբրիդների ուսումնասիրության և մշակման առաջատարներից մեկն է, և Սինգապուրը դարձրել է կտրված խոլորձների խոշոր արտահանող։ Հասարակածային կլիմայի շնորհիվ այգին ունի ծաղիկների ամենամեծ հավաքածուն, որը բաղկացած է 1200 տեսակներից և 2000 հիբրիդներից։ Անկախացումից հետո բուսաբանական այգին նպաստել է Սինգապուրին դառնալու արևադարձային քաղաք-պարտեզ, որի շնորհիվ էլ այն լայն ճանաչում է ստացել։ 1981 թվականին Վանդա Միսս Ջոակիմ հիբրիդային խոլորձն ընտրվել է որպես երկրի ազգային ծաղիկ։ Միջազգային հարաբերություններում Սինգապուրը կիրառում է «խոլորձային դիվանագիտություն» ի պատիվ պետությունների ղեկավարների, բարձրաստիճան անձանց և հայտնիների կոչում են խոլորձների լավագույն հիբրիդները, որոնք հետագայում համալրում են VIP Orchid Gardens հավաքածուն^[3][4]։

Սինգապուրի բուսաբանական այգին աշխարհում միակն է, որը բաց է ամբողջ տարվա ընթացքում, ամեն օր առավոտյան 5-ից մինչ կեսգիշեր։ Այն ընդգրկում է 82 հա տարածք և ունի բուսական աշխարհի ավելի քան 10000 տեսակ։ Այն ձգվում է լանջի երկայնքով հյուսիսից հարավ և ունի 2,5 կմ առավելագույն երկարություն։ Ամեն տարի բուսաբանական այգի է այցելում շուրջ 4,5 միլիոն մարդ։

Պատմություն

Առաջին փորձարարական բուսաբանական այգին Սինգապուրում հիմնադրվել է 1822 թվականին Ֆորտ Կաննինգում գտնվող Հավմենտ-Հիլում, ժամանակակից Սինգապուրի հիմնադիր և մոլեգին բնագետ Ստեմֆորդ Ռաֆլզի կողմից։ Նոր հաստատության հիմնական խնդիրն էր գնահատել պոտենցիալ տնտեսական արժեք ունեցող տարբեր գյուղատնտեսական կուլտուրաների տեղական պայմաններում մշակման պիտանիությունը։ Դրանց թվում ընդգրկված էին մրգային և բանջարեղենային կուլտուրաներ, համեմունքներ և այլ արդյունաբերական մշակաբույսեր։ Առաջին այգին գոյատևել է մինչև 1829 թվականը և փակվել է^[5]։

Գրեթե 30 տարվա ընդմիջումից հետո «Ագրո-այգեգործական» ընկերությունը ստեղծել է ներկայիս բուսաբանական այգին։ Այն բացվել է 1859 թվականին Տանգլինում գտնվող 32 հա տարածքի վրա, որը ընկերությանն էին տրամադրել գաղութային իշխանությունները։ Հողը ձեռք էր բերվել Հու Այ Կեյ անունով վաճառականից (որը հայտնի էր Վամպո մականունով)` այն փոխանակելով նավահանգստի տարածքում գտնվող հողի հետ։

Լոուրենս Նիվենը դարձել է այգու բնատեսարանային սուպերինտենդանտը։ Նրա հիմնական խնդիրն էր գերաճած տնկարկներն ու կուսական անտառի մի հատվածը հասարակական այգի դարձնել։ Ժամանակակից այգու հատակագծի կազմումը իրականացվել է Նիվերայի նախագծի հիման վրա։ 1874 թվականին ագրո-այգեգործական ընկերության միջոցները սպառվեցին և գաղութային վարչակազմը ստանձնեց այգու կառավարումը։

Կաուչուկի առաջին տնկիները 1877 թվականին բերվել են Քյու այգուց^[6]։ Բնագետ Հենրի Նիկոլաս Ռիդլին 1888 թվականին դարձավ այգու տնօրենը և գլխավորեց կաուչուկատու բույսերի հարմարեցումը տեղական պայմաններին։ Հաջողությամբ հիմնելով փորձարարական տնկարկներ՝ Ռիդլին համոզեց Մալակկայի պլանտացիաների տերերին կիրառել իր մեթոդները։ Արդյունքները ապշեցուցիչ էին։ Մալայական թերակղզին դարձավ բնական կաուչուկի առաջատար արտադրող և արտահանող^[7]։

1930-ականներին այս տաղավարում ելույթ են ունեցել երաժիշտներ

Հաջորդ խոշոր ձեռքբերումը խոլորձների հիբրիդացումն էր, որը ղեկավարել է պրոֆեսոր Էրիկ Հոլտումը, որը 1925-1949 թվականներին զբաղեցրել է այգու տնօրենի պաշտոնը։ Նրա մեթոդների կիրառման շնորհիվ Սինգապուրը դարձել է այդ ծաղիկների առևտրական նպատակներով մշակման աշխարհի կենտրոններից մեկը և բուսաբանական այգին ստացել է արևադարձային բույսերի աշխարհի ամենամեծ հավաքածուն։ 1942-1945 թվականներին Սինգապուրի ճապոնական օկուպացիայի ժամանակ Տոհոկուի կայսերական համալսարանի երկրաբանության պրոֆեսոր Հիդեձո Տանակադատեն (ճապ.` 田中 館 秀 三) ստացել է Սինգապուրի բուսաբանական այգիներն ու Ռաֆլզի թանգարանը։ Նա հավաստիացրել է, որ թույլ չի տա կողոպուտ և ապահովել է ինստիտուտների գործունեությունը որպես գիտական հաստատությունների։ Հոլտումը և բուսաբան Էդրեդ Ջոն Հենրի Քորները տեղափոխվել են բուսաբանական այգի՝ բուսաբուծությունը շարունակելու առաջադրանքով։ Այգին վերանվանվել է Սյոնանյան բուսաբանական այգի (植物園): 1942 թվականի վերջին այգու տնօրեն է դարձել Կիոտոյի կայսերական համալսարանի բուսաբանության պաշտոնաթող պրոֆեսորը, որը այդ պաշտոնում մնացել է մինչև պատերազմի ավարտը։ Պատերազմից հետո այգին վերադարձվել է բրիտանացիների վերահսկողության ներքո։ Մյուրեյ Ռոս Հենդերսոնը, ով պատերազմից առաջ ծառայել է որպես հերբարիումի համակարգող, 1949-1954 թվականներին Հոլտումին փոխարինել է տնօրենի պաշտոնում։ Անկախությունից ի վեր բուսաբանական այգին կարևոր դեր է խաղացել Սինգապուրի կանաչապատման և այգի-քաղաքի վերափոխման ընթացքում։

Նկարագրություն

Խոլորձներ ազգային այգում

Սինգապուրի բուսաբանական այգին ամբողջ տարվա ընթացքում բաց է առավոտյան ժամը 5-ից երեկոյան 12-ը։ Մուտքն անվճար է, բացառությամբ խոլորձների ազգային պուրակի։ Այգու սահմանները ձևավորում են Հոլլանդ-ռոուդը և Հեյպիր-ռոուդը հարավից, Կլանի-ռոուդը արևելքից, Տիրսալ-ավենյուն և Կլանի-պարկ-ռոուդը արևմուտքից, Բուկիտ-Տիմա-ռոուդը հյուսիսից։ Հյուսիսային և հարավային սահմանների միջև հեռավորությունը կազմում է մոտ 2,5 կմ։ Այգում մի քանի մուտքեր կան, հիմնականը՝ Տանգլին Գեյթը գտնվում է հարավում՝ Հոլանդ ռոուդի վրա։

Խոլորձների ազգային պուրակ

Խոլորձների ազգային պուրակը բուսաբանական այգու հիմնական տեսարժան վայրն է։ Այն տեղակայված է արևմտյան սահմանի միջնամասում՝ 3 հա բլրային տարածքի վրա։ Հավաքածուն ներառում է խոլորձների ավելի քան 1000 տեսակ և 2000 հիբրիդ։ Խոլորձների ազգային պուրակում կան մի շարք այլ տեսարժան վայրեր`

Բուրկիլլ–Հոլլ—գաղութային ամառանոց, որը կառուցվել է 1886 թվականին։ Այնտեղ բնակվում էր այգու տնօրենը, այն կոչվում էր հայր և որդի Իսահակ և Համֆրի Բուրկիլների անունով, որոնք մի ժամանակ զբաղեցնում էին տնօրենի պաշտոնը։ Շենքի առաջին հարկն օգտագործվում է որպես ցուցահանդեսային տարածք, որտեղ տեղակայված էին ցուցափեղկեր, տարբեր հիբրիդների մասին տեղեկատվությամբ, որոնք կոչվում էին այգի այցելած բարձրաստիճան անձանց անունով։

VIP Orchid Garden գտնվում է Բուրկիլլ-Հոլլի ետևում։ Այստեղ ներկայացված են հայտնի անձանց անունով կոչված ամենատարածված սորտերի հիբրիդները։ Ներքևի մասում են Dendrobium Memoria «Արքայադուստր Դիանա», Dendrobium «Մարգարետ Թետչեր», Renantanda «Ակիհիտո», Dendrobium «Մասակո Կոտաշի Հիդենկա», Dendrobium «Ելիզավետա» և Vanda «Մարիա Մակապագալ Առոյո»։ Ավելի քան հարյուր նշանավոր, բարձրաստիճան անձինք և պետությունների ղեկավարներ իրենց անունները նվիրեցին խոլորձներին՝ Սինգապուրի «Խոլորձային դիվանագիտություն» ծրագրի շրջանակներում։

Խոլորձարիում - այստեղ վայրի տեսակները պահվում են բնականին մոտ պայմաններում։

Տան Հուն Սյանի մառախուղի տունը։ Տան Հուն Սյան-ի ծնե Տան Տոկ Սենգա, բարեգործ, Տան Տոկ Սենգ հիվանդանոցի հիմնադիր։ Մառախուղի տանը ցուցադրվում է տարբեր հիբրիդների գունագեղ հավաքածու։ Գոյություն ունեն նաև փոքր քանակությամբ անուշահոտ խոլորձներ, ինչպիսին է Vanda «Միմի Պալմեր»-ը։

Լեդի Յուն-Պեն Մանիսի բրոմելի տունը կոչվել է հովանավորի՝ Սինգապուրի քաղաքային խորհրդի առաջին նախագահի կնոջ անունով։ Այստեղ ներկայացված են Բրոմելիա ընտանիքի բույսերը, որոնց կազմում մասնավորապես, ներառված է արքայախնձորը։ Ցուցահանդեսի բրոմելիաների յուրօրինակ հավաքածուն գնվել է ամերիկյան Շելդենս տնկարանից (Shelldance Nursery) 1994 թվականին։

Սառը տունը վերստեղծում է արևադարձային լեռնային անտառը և ներկայացնում խոլորձների տեսակներ, որոնք սովորաբար հանդիպում են միայն այս տարածքներում։

Խոլորձների այգու ջրվեժը

Արևադարձային անտառ

Սինգապուրի բուսաբանական այգում պահպանվել է արևադարձային անտառի մի փոքրիկ հատված, որը զբաղեցնում է շուրջ 6 հա տարածք։ Այն տարիքով ավելի հին է, քան մնացած այգին։ Ինչպես Բուկիտ Տիմա արգելավայրը, անտառը գտնվում է քաղաքի տարածքում և Սինգապուրը դարձնում այն երկու խոշոր քաղաքներից մեկը, որոնք քաղաքի սահմաններում պահպանել են անձեռնմխելի բնական տարածք։ Նմանատիպ մեկ այլ օրինակ է Ռիո դե Ժանեյրոյի Տիժուկան։

Կոճապղպեղի այգի

Տեղակայված Խոլորձների ազգային պուրակի հարևանությամբ տեղակայված «Կոճապղպեղի այգին» զբաղեցնում է 1 հա տարածք և այցելուներին առաջարկում է բույսերի հավաքածու Zingiberaceae–ի (կոճապղպեղ) ընտանիքից։ Այգում կա ռեստորան, որտեղ մատուցվում են կոճապղպեղի ուտեստներ։ Մեկ այլ գրավչություն է ջրվեժը։ Այգին պաշտոնապես բացվել է 2003 թվականին, այն տարածքում, որը նախկինում զբաղեցված էր խոլորձներով։

Բուսաբանության կենտրոնը և Տանգլին-Գեյթ դարպաս

Կանաչ տաղավարի «կանաչ տանիքը»` առաջինը Սինգապուրում

Տանգլին-Գեյթը վերանորոգվել է և ստացվել է նոր տեսքով բույսի մոտիվներով ձևավորում` հին չուգունե ցանկապատի փոխարեն Դարպասի մոտակայքում կառուցվել է Բուսաբանության կենտրոնը և երկու նոր վարչական և կրթական շենքեր։ Այնտեղ գտնվում է`

Գրասենյակային շենք

• Բուսաբանության և այգեգործության գրադարանը (այդ թվում հասարակական տեղեկատվական կենտրոնը);
• Սինգապուրի հերբարիումը,
• Խոլորձների բուծման կենտրոնը,
• Ուսումնական դասարանները։

Նոր տեսարժան վայրերից էին Սարակա առվակները։

Բուսաբանության կենտրոնի միջանցքները և անցումները զարդարված են տերևային զարդանկարներով։ Դրա շուրջ կան նաև փայտե փորագրված քանդակներ, իսկ ուղղահայաց մակերեսների վրա ստեղծված են բույսերով պատեր։

Կանաչ տաղավարը Սինգապուրում «կանաչ տանիքով» շենքի առաջին օրինակն է, դրա տանիքն ամբողջությամբ ծածկված է խոտով։ Այստեղ կա այցելուների սպասարկման կենտրոն և սրճարան։

Այգու նախկին տնօրենների՝ Հոլտումի և Ռիդլիի աշխատասենյակները պահպանվել և վերածվել են Սինգապուրի բուսաբանական այգու պատմության թանգարանի և Ռիդլի Հոլլի ֆունկցիոնալ տարածքի։

Ջեյկոբ Բալլասի այգի երեխաների համար

Ավելի կրտսեր տարիքի այցելուների համար ստեղծվել է այգի, որը կոչվել է նրա հովանավոր՝ սինգապուրցի բարերար Ջեյկոբ Բալլասի անունով։ Այգին գտնվում է տարածքի հյուսիսային, ամենահանգիստ սահմանին։ Այն ունի այցելուների սպասարկման կենտրոն և սրճարան։ Դրա բացումը տեղի է ունեցել 2007 թվականի հոկտեմբերի 1-ին։ Ազգային այգու խորհուրդը պնդում է, որ դա Ասիայի առաջին բուսաբանական այգին է, որը նախատեսված է երեխաների համար։ Այն ունի խաղադաշտ, տներ ծառերի վրա, ֆոտոսինթեզի գործընթացը բացատրող ինտերակտիվ ցուցանմուշներ և մինի լաբորատորիա, որը ցուցադրվում է, թե ինչպես կարելի է բույսերը օգտագործել ներկեր, խմիչքներ կամ դեղեր պատրաստելու համար։

Սինգապուրի սիմֆոնիկ նվագախմբի համերգը Բուսաբանական այգում

Շոպենի հուշարձանը Սիմֆոնի- լեյկի հարավային ափին

Այցելուների կենտրոնում տեղադրված է իսրայելցի նկարիչ Զոդոկ Բեն-Դեյվիդ Միստրիի քանդակը։ Այն նվիրվել է Յադ վա Շեմ թանգարանի կողմից 2010 թվականին։ Քանդակը հեռվից ծառի է նման, բայց մոտ տարածության վրա այն կարելի է նմանեցնել 500 մարդու պատկերի։ Չնայած երեխաների այգին ավելի մեծ այգու մաս է կազմում, այն ունի առանձին մուտք Բուկիտ Տիմա ռոուդից։

Այլ տեսարժան վայրեր

Սարակա ոլորապտույտ առուների ափերին աճել են արևադարձային անտառներ, իսկ ջրերը հոսում են փոքրիկ բլրի վրայով։ Այստեղ մեծ հետաքրքրություն են ներկայացնում դեղին սարակա (Saraca cauliflora) և կարմիր սարակա (Saraca declinata) ծառերը։ Մյուս տեսարժան վայրերից են Արմավենիների հովիտը, համերգային հրապարակը, Արևի այգին և Արևի ժամացույցների այգին։

Էվոլյուցիայի այգում տեղակայված են հնագույն լեպիդոդենդրոնի կամ հսկա գետնամամուռի կրկնօրինակներ

Այգում կան երեք լճեր՝ Սիմֆոնի- լեյկ, Էկո- լեյկ և Սվոն- լեյկ։ Սիմֆոնիկ Լեյկի մոտ համերգային հրապարակում հանգստյան օրերին անցկացվում են անվճար համերգներ։ Բուսաբանական այգում հաճախ հանդես են գալիս հանրահայտ Սինգապուրի սիմֆոնիկ նվագախումբը և Սինգապուրի չինական նվագախումբը։ 2008 թվականի հոկտեմբերի 10-ին^[8] լճի ափին կանգնեցվեց կոմպոզիտոր Ֆրեդերիկ Շոպենի հուշարձանը։

Ազգային այգիների վարչության կենտրոնակայանը տեղակայված է Սինգապուրի բուսաբանական այգում։ Կենսաբազմազանության ազգային կենտրոնը նույնպես տեղակայված է այգու տարածքում։

Համաշխարհային ժառանգություն

2015 թվականի հուլիսի 4-ին Բոննում Համաշխարհային ժառանգության կոմիտեի 39-րդ նստաշրջանում Սինգապուրի բուսաբանական այգին միաձայն ընդգրկվեց Համաշխարհային ժառանգության ցուցակում^[9][10]։ Այն դարձավ աշխարհում առաջին արևադարձային և միայն երրորդ այգին, որը նման ճանաչում ստացավ^[11]։

Ծանոթագրություններ

1. «Singapore Botanic Gardens clinches prestigious Unesco World Heritage site status», The Straits Times, 2015 թ․ հուլիսի 4
2. «Botanic Gardens top park in Asia on Tripadvisor». The Straits Times. 2014 թ․ հունիսի 20. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ նոյեմբերի 26-ին. Վերցված է 2020 թ․ սեպտեմբերի 15-ին. «TripAdvisor Travellers' Choice Awards»
3. «Urban Haven». The Straits Times. 2015 թ․ հուլիսի 5.
4. «Orchid diplomacy». Tabla. 2011 թ․ նոյեմբերի 11. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ նոյեմբերի 17-ին. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 17-ին.
5. «SINGAPORE FIRST BOTANICAL GARDENS». 1914 թ․ հունվարի 19. էջ 1. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 6-ին.
6. «Singapore Botanical Gardens - UNESCO World Heritage Centre» (անգլերեն). Վերցված է 2015 թ․ դեկտեմբերի 21-ին.
7. Cornelius-Takahama, Vernon (2001 թ․ մարտի 29), Sir Henry Nicholas Ridley, Singapore: National Library Board Singapore
8. The Unveiling Ceremony of a Monument to Frederic Chopin & Inaugural Concert by NAFA Orchestra, The Embassy of the Republic of Poland in Singapore, 2008 թ․ հոկտեմբերի 5, Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ հունիսի 26-ին, Վերցված է 2010 թ․ հունիսի 4-ինԱրխիվացված է Հունիս 26, 2010 Wayback Machine-ի միջոցով:
9. Melody Zaccheus (2015 թ․ հուլիսի 4), «Singapore Botanic Gardens clinches prestigious Unesco World Heritage site status», The Straits Times
10. «Singapore Botanic Gardens declared UNESCO World Heritage Site». 2015 թ․ հուլիսի 4.
11. «UNESCO nomination dossier a labour of love since 2010 - Channel NewsAsia». 2015 թ․ հուլիսի 6. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ նոյեմբերի 17-ին. Վերցված է 2020 թ․ սեպտեմբերի 15-ին. «null»

Գրականություն

• Zumbroich; Thomas; Yue Wah Chay Singapore's First Spice Plantation and Botanic Garden 1819–1859(անգլ.) // The Gardens' Bulletin Singapore : journal. — 2004. — Т. 56. — № 1 & 2. — С. 1—28.(չաշխատող հղում)
• National Heritage Board (2002), Singapore’s 100 Historic Places, Archipelago Press, ISBN 981-4068-23-3.
• Singapore Botanic Gardens (1989), Visions of Delight: The Singapore Botanic Gardens through the ages, by Bonnie Tinsley, Tien Wah Press, Singapore, ISBN 9971882035.

Արտաքին հղումներ

• Singapore Botanic Gardens – Official site
• Jacob Ballas Children's Garden
• National Parks Board website Արխիվացված 2014-03-12 Wayback Machine

Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սինգապուրի բուսաբանական այգի» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սինգապուրի բուսաբանական այգի» հոդվածին։