Սարաևո

Սարաևո (բոս․՝ , խորվ.՝ , սերբ.՝ Sarajevo [sǎrajeʋo], թուրքերեն՝ Saraybosna), Բոսնիա և Հերցեգովինայի և դրա մասը կազմող Բոսնիա և Հերցեգովինայի Դաշնության մայրաքաղաք^[1]։ Սարաևոյի շրջանի վարչական կենտրոնն է։

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Սարաևո (այլ կիրառումներ)

Քաղաք
Սարաևո
բոս․՝ Sarajevo, խորվ.՝ Sarajevo, սերբ.՝ Сарајево
Դրոշ Զինանշան
Երկիր	Բոսնիա և Հերցեգովինա
Ենթարկում	Մայրաքաղաք
Համայնք	Սարաևոյի շրջան
Հիմնադրված է	1263 թ.
Մակերես	142 կմ²
ԲԾՄ	518±1 մետր
Բնակչություն	369 534 մարդ (2013)
Ագլոմերացիա	688,354
Ժամային գոտի	UTC+1, ամառը UTC+2
Հեռախոսային կոդ	+387 (33)
Փոստային ինդեքս	71000
Փոստային դասիչ	71000
Պաշտոնական կայք	sarajevo.ba
Սարաևո (Բոսնիա և Հերցեգովինա)
Սարաևո Վիքիպահեստում

Բնակչությունը 2013 թվականի դրությամբ կազմել է 369,5 հազար մարդ կամ Բոսնիա և Հերցեգովինայի բնակչության 10 %-ը^[2]։ 1992-1995 թվականների պատերազմի հետևանքով բավականին կրճատվել է քաղաքում բնակվող սերբերի թիվը։

Անվան ծագումնաբանություն

Սարաևոն իր անվանումը ստացել է 15-րդ դարի կեսերին կառուցված պալատի անունից։ Առաջին անգամ «Սարայ-օվասի» տերմինը կիրառվել է 1455 թվականի փաստաթղթում, որը կարող է թարգմանվել որպես «պալատի արևմտյան մասում գտնող դաշտ», թուրքերեն «saraj» և «ovasi» բառերից, որոնք համապատասխանաբար թարգմանվում են «պալատ» և «դաշտ»^[3][4]։ Քաղաքը նախկինում կոչվել է Բոսնա Սարայ, որը թուրքերենից թարգմանաբար նշանակում է «պալատ, վարչական բաժանում» (բառացիորեն «բոսնիական պալատ»), որը կառուցվել է Գազի Հուսրև Բեգ փաշայի կողմից XVI դարում։ Բոսնիայի Ավստրո-Հունգարիային միանալուց հետո 1878 թվականին անվանափոխվել է և դարձել Սարաևո, որը բառացիորեն թարգմանվում է «պալատական»^[5][6]։

Վարկածներից մեկի համաձայն՝ Սարաևո քաղաքը հիմնադրվել է միջնադարյան Վրխբոսնա քաղաքի վայրում (առաջին անգամ հիշատակվում է 1415 թվականին^[7])՝ «գետի վերին հոսանքը» կամ «լեռ Բոսնայի վերևում», սերբերեն «վրխ»՝ «բարձունք, լեռ» և ''Բոսնա''՝ գետ, որի մոտակայքում գտնվում էր քաղաքը^[5]։

Բոսնիացիները քաղաքն անվանել են «Շեհեր-Սարաևո», իսկ թուրքերը՝ «Նոր Դամասկոս»^[8]։ Էթնոկրոնական բազմազանության պատճառով քաղաքն անվանում էին նաև Եվրոպական կամ Բալկանյան Երուսաղեմ^[9]։

Պատմություն

Միլյացկա գետի հովիտը բնակեցվել է նեոլիթի ժամանակաշրջանում։ Գիտնականներն ենթադրում են, որ այդ տարածքով արևելքի ուղղությամբ անցնում էր հին հռոմեական ճանապարհ։ 6-8-րդ դարերում հովտում սկսեցին բնակեցվել սերբեր^[10][11][12]։

Ֆիզիկա-աշխարհագրական բնութագիր

Սարաևոյի լանդշաֆտը

Սարաևոն գտնվում է Բոսնիա և Հերցեգովինայի կենտրոնական հատվածում և Բոսնիա պատմական շրջանի տարածքում, Միլյացկա գետի ափերին, Սարաևոյի գոգահովտում։ Քաղաքը շրջապատում են անտառածածկ ժայռերը և Դինարյան բարձրավանդակի լեռները։ Դրանցից ամենաբարձրը Տրեսկավիցա լեռն է (2088 մ), այնուհետև Բելաշնիցան (2067 մ), Յախորինան (1913 մ), Տրեբևիչը (1627 մ), ամենացածրը՝ Իգման լեռն է (1502 մ)։ Վերջին չորսը հայտնի են նաև Օլիմպիական լեռներ անունով։ Քաղաքի լանդշաֆտը նույնպես բլրապատ է, ինչի մասին վկայում են քաղաքի բազմաթիվ զառիթափ փողոցները և բնակելի շենքերը, որոնք կառուցված են սարալանջերին։ Պատմական կենտրոնի բարձրությունը ծովի մակարդակից կազմում է 541 մետր^[13]։

Կլիմա

Սարաևո քաղաքի կլիման չափավոր ցամաքային է, որի վրա հարավից ազդում է միջերկրածովյան կլիման։ Ամառը տաք է։ Ամենատաք ամիսը հուլիսն է՝ 19,1 °C: Ջերմաստիճանի բացարձակ առավելագույնը դիտվել է 1946 թվականի օգոստոսի 19-ին՝ 40,0 °C: Սարաևոյում ամառը տևում է 68 օր։ Ձմեռը հով է։ Ամենացուրտ ամիսը հունվարն է՝ -1,3 °C միջին ջերմաստիճամբ։ Ձմեռը հաճախ լինում է ուժեղ մառախուղ։ Ջերմաստիճանի բացարձակ նվազագույնը դիտվել է 1942 թվականի հունվարի 24-ին՝ -26,4 °C: Ձնածածկույթը պահպանվում է 139 օր։ Ադրիատիկ ծովի մոտ գտնվելու պատճառով աշունը ավելի տաք է, քան գարունը։

Արևային ժամերի թիվը տարվա ընթացքում հասնում է 1830-ի, այդ թվում 260 ժամ՝ օգոստոսին և 46 ժամ՝ դեկտեմբերին^[14]։ Քաղաքը գտնվում է 7-րդ ցրտադիմացկունության գոտում^[15]։ Բոսնա գետի և նրա վտակների, այդ թվում նաև Միլյացկայի ափերից դուրս գալու ժամանակ քաղաքում լինում են ջրհեղեղներ^[16]։

Ջերմաստիճանի և տեղումների տարեկան միջին ցուցանիշները Սարաևոում
Ամիս	հունվ	փետ	մարտ	ապր	մայ	հուն	հուլ	օգոս	սեպ	հոկ	նոյ	դեկ	տարին
միջին առավելագույնը (°C)	2,7	5,9	10,4	15,1	20,3	23,1	25,5	25,7	22	16,5	9,7	3,5	15
միջին նվազագույնը (°C)	−4,4	−2,3	0,6	4,4	8,5	11,4	12,8	12,6	9,7	5,7	1,6	−2,8	4,8
տեղումների քանակը (մմ)	71	67	70	74	82	91	80	71	70	77	94	85	932
Աղբյուր՝ www.wetterkontor.de

Սարաևո քաղաքի համայնապատկերը

Ծանոթագրություններ

1. «Bosnia and Herzegovina: CIA World Factbook» (PDF). CIA World Factbook. 2014 թ․ հունիսի 23. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2016 թ․ մարտի 3-ին. Վերցված է 2014 թ․ նոյեմբերի 10-ին.
2. Census 2013th official data Արխիվացված 2018-11-23 Wayback Machine.
3. Behija, Zlatar. Zlatno doba Sarajeva: XVI stoljeće. — Svjetlost, 1996. — С. 96.
4. Donia, 2006, էջեր 31
5. Поспелов, Е. М. Географические названия мира: Топонимический словарь. — М.: АСТ, 2001.
6. «Istorijski nazivi: Vrhbosna, Saray». // mirjanadetelic.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ ապրիլի 2-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 21-ին.
7. Вавилов, С. И. и др. Большая советская энциклопедия, Том 38. — М.: Государственное научное издательство, 1950. — С. 94.
8. Matica: list za književnost i zabavu (Том 3). — Platonova štamparija, 1868. — С. 274.
9. Промицер, К. и др. Southeast European Studies in a Globalizing World. — LIT Verlag Münster, 2014. — С. 130.(անգլ.)
10. Раннефеодальные государства на Балканах VI—XII вв. / Литаврин Г.Г.. — Москва: Наука, 1985. — С. 198.
11. Чиркович Сима. История сербов. — М.: Весь мир, 2009. — С. 18. — ISBN 978-5-7777-0431-3
12. Листая страницы сербской истории / Е.Ю. Гуськова. — М.: Индрик, 2014. — С. 13. — ISBN 978-5-91674-301-2
13. См. стр. 7: «Kanton Sarajevo u brojkama» (PDF). // fzs.ba. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2015 թ․ ապրիլի 3-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 21-ին.
14. «Klima Sarajeva». // sarajevo.ba. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ ապրիլի 2-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 30-ին.
15. «Климатические зоны Европы». // plantsdb.gr. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 5-ին. Վերցված է 2015 թ․ մայիսի 10-ին.(անգլ.)
16. См. стр. 1: «Regulation of Bosnia River in Sarajevsko Polje — IPA 2011» (PDF). // europa.ba. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2015 թ․ մայիսի 18-ին. Վերցված է 2015 թ․ մայիսի 12-ին.(անգլ.)

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սարաևո» հոդվածին։