Ռուս-թուրքական պատերազմ (1768-1774)
From Wikipedia, the free encyclopedia
1768-1774 թվականների ռուս-թուրքական պատերազմ (ռուս.՝ Русско-турецкая война 1768—1774 годов, թուրքերեն՝ 1768—1774 Osmanlı-Rus Savaşı), Ռուսաստանի և Օսմանյան կայսրության միջև առանցքային պատերազմներից մեկը։ Ռուսաստանի կողմից պատերազմի հիմնական նպատակը Սև ծով մուտք ունենալն էր, Թուրքիան ակնկալում էր, որ կստանա իրեն խոստացած Պոդոլիան և Վոլհինիան, ընդարձակելով իր տարածքները Հյուսիսային Սևծովյան տարածաշրջանում և Կովկասում, և ստեղծել պրոտեկտորատ Ռեչ Պոսոպոլիտայի նկատմամբ[7]։
Թվական | 1768—1774 |
---|---|
Մասն է | Ռուս-թուրքական պատերազմներ |
Վայր | Դանուբյան իշխանությունները, Բուլղարիա, Զապորոժյե, Ղրիմ, Էգեյան ծով, Միջերկրական ծով, Լևանտ, Հյուսիսային Կովկաս, Անդրկովկաս, Սև ծով |
Արդյունք | Ռուսաստանի հաղթանակ |
Հակառակորդներ | |
* Ռուսական կայսրություն
|
|
Հրամանատարներ | |
Եկատերինա II Պյոտր Ռումյանցև-Զադունայսկի | Մուստաֆա III Աբդուլ Համիդ I |
Կողմերի ուժեր | |
125 հազ[5] | 300—600 հազ[6] |
Ռազմական կորուստներ | |
| |
Ընդհանուր կորուստներ |
Պատերազմի ընթացքում ռուսական բանակը Պյոտր Ռումյանցևի և Ալեքսանդր Սուվորովի հրամանատարությամբ հաղթեց թուրքական զորքերին Լարգայի, Կահուլի և Կոզլուժի մարտերում, իսկ ռուսական նավատորմի միջերկրածովյան ջոկատը՝ Ալեքսեյ Օրլովի և Գրիգորի Սպիրիդովի հրամանատարությամբ, ջախջախեց թուրքական նավատորմը Քիոսի ճակատամարտում և Չեշմեի մարտում։
Պատերազմին նախորդեց եվրոպական բարդ դիվանագիտական խաղը, որը վարում էին միմյանց դեմ Ռուսաստանն ու Ֆրանսիան, ինչպես նաև քաղաքական ճգնաժամը Ռեչ Պոսպոլիտայում։ Ֆրանսիական և լեհական ինտրիգների արդյունքում օսմանյան սուլթան Մուստաֆա III- ը պատերազմ հայտարարեց Ռուսաստանի դեմ՝ որպես պատրվակ օգտագործելով Կոլիայի ապստամբների գործողությունները և ռուսաստանյան բանակի ներխուժումը Ռեչ Պոսպոլիտայի սահմանամերձ տարածքներ։ Ղրիմի խանությունը, ներառյալ նեկրասովացիները, կռվում էին Թուրքիայի կողմից։ Բացի այդ, Թուրքիայի կառավարությունն ընդունեց Լեհաստանի Համադաշնության ապստամբների աջակցությունը։ Ռուսաստանի կողմից, բացի կանոնավոր բանակից և նավատորմից, կռվում էին Դոնի, Թերեքի, Մալոռասիսկի և Զապորոժիեի կազակները, այդ թվում `կազակների, ինչպես նաև Կալմիկների նավատորմերը։ 1770-ին Օսմանյան կայսրության տարածքում տեղի ունեցած պատերազմի ընթացքում, ռուսական նավատորմի աջակցությամբ, Պելոպոնեսի հույները ապստամբեցին, իսկ 1771-ին ապստամբեցին Եգիպտոսը և Սիրիան։
1774թ-ի հուլիսի 10-ին (նոր տոմարով 21-ին) Օսմանյան կայսրությունը ստիպված է եղել Ռուսաստանի հետ կնքել Կուչուկ-Կայնարջիի պայմանագիրը ։ Պատերազմի արդյունքում, որն ավարտվեց Ռուսական կայսրության անսպասելի հաղթանակով, վերջինիս կազմի մեջ մտան Ղրիմի առաջին հողերը՝ Կերչի և Ենիկալեի ամրոցները (Ղրիմի մնացած մասը բռնակցվեց Ռուսաստանին 9 տարի անց - 1783-ին), Սև ծովի հյուսիսային ափին՝ Կինբուրնը՝ հարակից տարածքներով, ինչպես նաև Ազովն ու Կաբարդան։ Ճանաչվեց Ղրիմի խանության լիակատար անկախությունը ինչպես Ռուսաստանից, այնպես էլ Թուրքիայից. «Բոլոր թաթար ժողովուրդները՝ Ղրիմի, Բուդաջի, Կուբանի, Էդիսանի, Ջամբույլուկի և Էդիչկուլի, առանց բացառության երկու կայսրություններից, պետք է ճանաչվեն որպես ազատ և լիովին անկախ ցանկացած արտաքին ուժերից»:Ռուսաստանը ստացավ Սև ծովում առևտուր կատարելու և նավատորմին տիրանալու իրավունք։