Ջերոմ Կառլե

Ջերոմ Կառլե (անգլ.՝ Jerome Karle հունիսի 18, 1918(1918-06-18)^{[1][2][3][…]}, Նյու Յորք, Նյու Յորք, ԱՄՆ^[4] - հունիսի 6, 2013(2013-06-06)^{[5][6][7][…]}, Annandale, Ֆեյրֆաքսի շրջան, Վիրջինիա, ԱՄՆ^[5][8][9]), ամերիկացի ֆիզիկոքիմիկոս, 1985 թվականին եղել է Քիմիայի Նոբելյան մրցանակի դափնեկիր «նշանավոր հաջողության համար կառուցվածքի վերածանման ուղիղ մեթոդի մշակման մեջ», որտեղ նա այն կիսել է իր հին ընկերոջ` Հերբերտ Հաուպտմանի հետ։ Ավելի քան կես դար կնոջ` քիմիկոս Իզաբելլա Կառլեի հետ միասին համագործակցել է «United States Naval Research Laboratory»-ի հետ (մինչև 2009 թվականը), եղել է ԱՄՆ գիտությունների ազգային ակադեմիայի (1976 թվական)^[15] և Ամերիկյան փիլիսոփայական ընկերության անդամ (1990 թվական)։

Ջերոմ Կառլե
Ծնվել է	հունիսի 18, 1918(1918-06-18)[1][2][3][…] Նյու Յորք, Նյու Յորք, ԱՄՆ[4]
Մահացել է	հունիսի 6, 2013(2013-06-06)[5][6][7][…] (94 տարեկան) Annandale, Ֆեյրֆաքսի շրջան, Վիրջինիա, ԱՄՆ[5][8][9]
Գերեզման	Columbia Gardens Cemetery[10]
Բնակության վայր(եր)	Նյու Յորք
Քաղաքացիություն	ԱՄՆ
Մասնագիտություն	քիմիկոս, համալսարանի դասախոս և բյուրեղագիր
Հաստատություն(ներ)	Չիկագոյի համալսարան
Գործունեության ոլորտ	ֆիզիկական քիմիա
Անդամակցություն	ԱՄՆ-ի Գիտությունների ազգային ակադեմիա, Ամերիկական փիլիսոփայական ընկերություն, Արվեստների և գիտությունների ամերիկյան ակադեմիա[11] և Ամերիկյան ֆիզիկական ընկերություն[11]
Ալմա մատեր	Հարվարդի համալսարան, Միչիգանի համալսարանի գրականության, գիտության և արվեստի քոլեջ, Նյու Յորք քաղաքի քոլեջ և Աբրահամ Լինքոլնի անվան միջնակարգ դպրոց (1933)
Գիտական աստիճան	փիլիսոփայության դոկտոր
Տիրապետում է լեզուներին	անգլերեն
Գիտական ղեկավար	Լոուրենս Օլին Բրոքվեյ[12]
Եղել է գիտական ղեկավար	Հերբերտ Արոն Հաուպտման
Պարգևներ	[13][14] honorary doctor of the University of Maryland? և Յագելոնյան համալսարանի պատվավոր դոկտոր
Ամուսին(ներ)	Isabella Karle?[11]
Jerome Karle Վիքիպահեստում

Կենսագրություն

Ծնվել է Բրուքլինի Կոնի-Այլենդ թերակղզում` հրեաների ընտանիքում<sup>[16][17][18]</sup>։ Հայրը` տարագիր Լեհաստանից` Լուիզ Կարֆունկը նկարիչ էր և ձեռնարկատեր, իսկ մայրը` Սեյդի Կունը (ծագումով Բուդապեշտից) դաշնակահարուհի և երգեհոնահար (ծնողներն ամուսնացել են 1911 թվականին)։ Ջերոմը մանկության տարիներին ստացել է երաժշտական կրթություն^[19][20]։ Իր ողջ ընտանիքը սերունդներ շարունակ կապված էր արվեստի հետ (հորեղբայրներն էին՝ նկարիչ-դիմանկարիչ Իվան Օլինսկին, 1878-1962 թվական, և քանդակագործ Դավիթ Կարֆունկլը, 1880-1959 թվական)^[21][22]։

Սովորել է Աբրահամ Լինքոլնի միջնակարգ դպրոցում, որը գտնվում է Կոնի-Այլենդ բրուքլինյան շրջանում։ Այնտեղ նա ապրել է մինչև տասնինը տարեկանը։ 1937 թվականին Նյու Յորքի համալսարանին կից Նյու Յորքի քաղաքային քոլեջում ստացել է բակալավրի աստիճան, որտեղ նաև ծանոթացել է Հերբերտ Հաուպտմանի հետ, իսկ 1938 թվականին Հարվարդի համալսարանում ստացել է կենսաբանության մագիստրոսի աստիճան (ուսանողներ հրեաների համար սահմանված քվոտաների պատճառով չի ընդունվել Հարվարդի բժշկական դպրոց)^[23]։ Երկու տարի շարունակ աշխատել է որպես գրագիր Նյու Յորքի առողջապահության դեպարտամենտում, իսկ 1943 թվականին Միչիգանի համալսարանում պաշտպանել է ֆիզիկական քիմիայի դիսերտացիան (որտեղ նաև ծանոթացել է ապագա կնոջ հետ, նրանք ամուսնացել են 1942 թվականին)։ Նույն տարում դարձել է Չիկագոյի համալսարանի բազայի Մանհեթենյան նախագծի աշխատակից, որտեղ զբաղվել է պլուտոնիումից իր իսկ օքսիդի հեռացման հետազոտությունների ուսումնասիորւթյամբ։

1946 թվականին Կառլեն մտել է Վաշինգտոնի գիտահետազոտական լաբորատորիայի ռազմածովային նահանգ, որտեղ նորից հանդիպել է Հաուպտմանի հետ։ 1950-ական թվականներին համագործակցել է նրա հետ ռենտգենակառուցվածքային վերլուծության օգնությամբ եռաչափ մոլեկուլային կառուցվածքի վերծանման ուղիղ մեթոդի ստեղծման վրա։ Այդ աշխատանքների համար 1985 թվականին արժանացել է Քիմիայի Նոբելյան մրցանակին։ 1981-84 թվականներին եղել է Միջազգային Բյուրեղագետների միության նախագահ։

Նա Վաշինգտոնում Ամերիկյան քիմիկների ընկերության կողմից արժանացել է Hillebrand Award (1969 թվական, Իզաբելլա Կառլեի հետ միասին) մրցանակին, ինչպես նաև արժանացել է «Navy Distinguished Civilian Service Award» (2009 թվական) մրցանակին։ Պատվավոր դոկտոր է։

Հասարակական գործունեություն

1992 թվականին ստորագրել է «Նախազգուշացում մարդկությանը»^[24]։

Անձնական կյանք

Կինը` (1942 թվականից) բյուրեղագետ Իզաբելլա Կառլեն է (1921-2017 թվական), երեք դստրերը` քիմիկոս-օրգանիկ Լուիզ Հենսոնը (Louise Isabella Karle Hanson, ծն. 1946 թվական), բյուրեղագետ Ջին Կառլեն (Jean Marianne Karle, ծն. 1950 թվական) և երկրաբան Մադլեն Տոնին (Madeleine Diane Tawney, ծն. 1955 թվական)^[25]։

Ծանոթագրություններ

1. Encyclopædia Britannica
2. Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
3. Gran Enciclopèdia Catalana (կատ.) — Grup Enciclopèdia, 1968.
4. Deutsche Nationalbibliothek Record #139486038 // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.
5. Week ending Saturday, June 8, 2013
6. http://www.nndb.com/lists/548/000358471/
7. Encyclopædia Britannica
8. Jerome Karle dies at 94; Nobel winner in chemistry // Los Angeles Times — El Segundo: 2013. — ISSN 0458-3035; 2165-1736
9. http://www.michigandaily.com/node/72936
10. Find A Grave — 1996.
11. Notable Names Database — 2002.
12. Mathematics Genealogy Project — 1997.
13. The Nobel Prize in Chemistry 1985 — Nobel Foundation.
14. Table showing prize amounts — Nobel Foundation, 2019.
15. Jerome Karle
16. The City College of New York Արխիվացված 2013-10-05 Wayback Machine
17. The International Who's Who: 2004
18. Candid Science VI: More Conversations with Famous Scientists (глава 20, стр. 423)
19. «Florida Atlantic University Libraries». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 28-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունիսի 15-ին.
20. The Brooklyn Daily Eagle: Marriage Licenses (November 23, 1911)
21. Автобиография на сайте Нобелевского комитета
22. Иван Григорьевич Олинский
23. Istvan Hargittai, Magdolna Hargittai «Candid Science VI: More Conversations with Famous Scientists» (стр. 426)
24. «World Scientists' Warning To Humanity» (անգլերեն). stanford.edu. 1992 թ․ նոյեմբերի 18. Արխիվացված է օրիգինալից 1998 թ․ դեկտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 25-ին.
25. Интервью с Изабеллой Карле

Արտաքին հղումներ

• Автобиография Джерома Карле на сайте Нобелевского комитета (անգլ.)

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ջերոմ Կառլե» հոդվածին։