Ուրի թագավորական խաղ

Ուրի թագավորական խաղ
	Ուր քաղաքի թագավորական գերեզմանատանը Սըր Լեոնարդ Վուլլիի կողմից հայտնաբերված հինգ խաղատախտակներից մեկը, որը ներկայումս պահվում է Բրիտանական թանգարանում
Տեսակ	հնագիտական գտածո, խաղեր տախտակի վրա, race game? և dice game?
Ժանր	Խաղադաշտով սեղանի խաղ, մրցավազքային խաղ, զառախաղ
Խաղացողների քանակ	2
Խաղացողների քանակ մինիմալ	2
Խաղացողների քանակ մաքսիմալ	2
Տեղադրման ժամանակ	սովորաբար մոտ 30 րոպե
Պարտիայի տևողություն	10-30 վայրկյան
Պատահականությունների ազդեցություն	միջին (զառի ընկնելը)
Անհրաժեշտ ունակություններ	ստրատեգիա, տակտիկա, հաշվում, հավանականություն
	Royal Game of Ur Վիքիպահեստում

Ուրի թագավորական խաղ, հայտնի է նաև որպես 20 քառակուսիների խաղ կամ պարզապես Ուրի խաղ, երկու հոգու համար նախատեսված ստրատեգիական, մրցավազքային, խաղադաշտով սեղանի խաղ, որն առաջին անգամ խաղացել են Միջագետքում, մ․թ․ա․ 3-րդ հազարամյակի սկզբին։ Խաղը տարածված է եղել Միջին Արևելքի բոլոր սոցիալական խավերում, և խաղատախտակները գտնվել են Միջագետքից այնքան հեռավոր վայրերում, ինչպիսիք են Կրետեն և Շրի Լանկան։ Հանրաճանաչության գագաթնակետին խաղը ձեռք բերեց հոգևոր նշանակություն, և հավատում էին, որ խաղում տեղի ունեցող իրադարձությունները արտացոլում են խաղացողի ապագան և ուղերձ են փոխանցում աստվածներից կամ այլ գերբնական էակներից։ Ուրի խաղը մնաց տարածված մինչև ուշ անտիկ ժամանակաշրջանը, երբ դադարեցին այն խաղալ՝ հավանաբար զարգացնելով կամ փոխարինելով նարդու սկզբնական տարբերակի։ Այն, ի վերջո, մոռացվեց ամենուր, բացառություն էր կազմում հնդկական Կոչի քաղաքի հրեա բնակչությունը, որը շարունակեց խաղալ մինչև 1950-ական թվականներին Իսրայել արտագաղթելը։

Արագ փաստեր Ուրի թագավորական խաղ, Տեսակ ...

Փակել

Ուրի խաղն իր անունը ստացավ այն պատճառով, որ այն առաջին անգամ հայտնաբերեց անգլիացի հնագետ Սըր Լեոնարդ Վուլլին՝ 1922-1934 թվականներին, Ուրի թագավորական գերեզմանատանը իր պեղումների ժամանակ։ Այդ ժամանակվանից խաղի պատճենները հայտնաբերվել են այլ հնագետների կողմից Միջին Արևելքում։ Քանի որ Ուրի խաղը խաղում էին մ․թ․ա․ 2-րդ դարում, նրա կանոնները պահպանվել են բաբելոնյան կավե սալիկներում՝ գրված գրագիր Իտտի-Մարդուկ-բալատուի կողմից։ Հիմնվելով այդ սալիկների և խաղատախտակի ձևի վրա՝ Բրիտանական թանգարանի համադրող Իրվինգ Ֆինկելը վերականգնեց հիմնական կանոնները, որոնցով կարող էին խաղալ։ Խաղի նպատակն է բոլոր խաղաքարերը հեռացնել խաղատախտակից հակառակորդից առաջ։ Ինչպես ժամանակակից նարդին, խաղը ներառում է և՛ ստրատեգիական, և՛ հաջողության տարրեր։

Thumb — Խաղի գրաֆիտի տարբերակը Սարգոն II-ի պալատից(Լոնդոնի բրիտանական թանգարան)^[1]^[2]

Խաղը տարածված է եղել ՄԻջին Արևելքում^[1]^[3], և խաղատախտակները հայտնաբերվել են Իրանում, Սիրիայում, Եգիպտոսում, Լիբանանում, Շրի Լանկայում, Կիպրոսում և Կրետեում^[1]^[3]։ Չորս խաղատախտակ, շատ մեծ նմանություն ունենալով Ուրի թագավորական խաղին, հայտնաբերվել են Թութանհամոնի դամբարանում^[4]։ Այս խաղատախտակները տուփերով էին՝ զառ և խաղակտորներ պահելու համար^[4] և շատերը ունեին սենետի տախտակ հակառակ կողմում այնպես, որ այն կարող էր օգտագործվել երկու խաղերի համար էլ, և պարզապես պետք էր շրջել^[4]։ Խաղը տարածված է եղել բոլոր սոցիալական խավերում^[1]։ Խաղի գրաֆիտի տարբերակը՝ փորագրված սուր առարկայով, հնարավոր է՝ դաշույնով, հայտնաբերվել է Խորսաբադ քաղաքում գտնվող Սարգոն II-ի պալատից՝ (մ.թ.ա. 721–705թվականներին) մարդու գլուխ ունեցող թևավոր ցլի դարպասի պաշտպաններից մեկի վրա^[1]^[2]։

Ի վերջո, Ուրի խաղը սնոտիապաշտական նշանակություն ձեռք բերեց^[1]^[5], և Իտտի-Մարդուկ-բալատուի սալիկը անորոշ կանխատեսումներ է տալիս խաղացողի ապագայի մասին, եթե նա կանգնում է խաղատախտակի որոշակի հատվածի վրա^[1]^[5], այդպիսի կանխատեսումներից են՝ «Դու ընկեր կգտնես», «Դու կդառնաս առյուծի պես ուժեղ», կամ «Դու հիանալի գարեջուր ես լցնելու»^[1]^[5]։ Մարդիկ կապ էին տեսնում խաղացողի՝ խաղում և իրական կյանքում հաջողության միջև^[1]^[5]։ Ըստ երևույթին, պատահական իրադարձությունները, ինչպիսինն է որևէ քառակուսու վրա կանգնելը, մեկնաբանվում էին որպես ուղերձ աստվածներից, մահացած նախնիների ուրվականներից կամ մարդու սեփական հոգուց^[5]։

Պարզ չէ, թե ինչն է հանգեցրել Ուրի խաղի վերջնական անկմանը ուշ անտիկ ժամանակաշրջանում^[5]։ Մի տեսության համաձայն՝ այն վերածվել է նարդու^[5], մինչդեռ մեկ այլ տեսակետ պնդում է, որ նարդու սկզբնական ձևերը ավելի մեծ տարածվածություն են ձեռք բերել և մոռացության են մատնել հին խաղը^[1]^[5]։ Ինչ-որ պահի, երբ խաղը Մերձավոր Արևելքում հանրաճանաչությունից դուրս եկավ, մի խումբ հրեա վաճառականներ, ըստ երևույթին, այն ներմուծեցին հնդկական Կոչի քաղաք^[1]^[5]։ Կոչիի հրեա բնակչության անդամները խաղում էին Ուրի խաղի ճանաչելի ձևը, որը նրանք կոչում էին Աաշա^[6], մինչ 1950-ական թվականներին, Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո Իսրայել արտագաղթելը^[1]^[5]։ Կոչիի խաղի տարբերակը ուներ քսան քառակուսի, ճիշտ ինչպես Միջագետքի սկզբնական տարբերակը, բայց յուրաքանչյուր խաղացող ուներ տասներկու կտոր՝ ի տարբերություն յոթի, և քսան քառակուսիների տեղադրումը մի փոքր այլ էր^[1]։

Բրիտանացի հնագետ Սըր Լեոնարդ Վուլլին հայտնաբերեց Ուրի խաղի հինգ խաղատախտակներ Ուրի թագավորական գերեզմանատանը իր հետազոտության ընթացքում, 1922 և 1934 թվականների միջև^[3]^[4]^[5]։ Քանի որ խաղը առաջին անգամ հայտնաբերվեց Ուրի թագավորական գերեզմանատանը, այն հայտնի դարձավ որպես «Ուրի թագավորական խաղ», բայց ավելի ուշ հնագետները հայտնաբերեցին խաղի այլ օրինակներ Միջին Արևելքի այլ վայրերից^[5]։ Վուլլիի կողմից հայտնաբերված տախտակներից յուրաքանչյուրը թվագրվում է մ.թ.ա. մոտ 3000 տարվա^[3]^[4]։ Բոլոր հինգ տախտակները նույն տեսակի են, բայց դրանք պատրաստված են տարբեր նյութերից և ունեն տարբեր ձևավորումներ^[3]^[4]։ Վուլլին վերականգնել է այս տախտակներից երկուսի պատկերները իր՝ 1949 թվականի «Առաջին փուլերը» գրքում^[3]^[4]։ Դրանցից մեկը համեմատաբար պարզ հավաքածու է, որի ֆոնը կազմված է կապույտ կամ կարմիր կենտրոններով պատյան սկավառակներից, որոնք դրված են փայտածածկ ասֆալտի մեջ^[3]^[4]։ Մյուսն ավելի բարդ է, ամբողջովին ծածկված է թաղանթապատ տախտակներով, կարմիր կրաքարով և կապույտ քարով^[3]^[4]։ Մյուս խաղատախտակների վրա փորագրված են կենդանիների պատկերներ^[1]^[3]^[4]։

Վերականգնում

Երբ առաջին անգամ ՈՒրի խաղը հայտնաբերվեց, ոչ ոք չգիտեր՝ ինչպես էին այն խաղում^[3]^[4]^[5]^[7]։ Հետո, 1980-ական թվականների սկզբին, Իրվինգ Ֆինկելը՝ Բրիտանական թանգարանի մի համադրող, թարգմանեց կավե սալիկ, որը գրվել է մ.թ.ա. 177 թվականին, բաբելոնյան գրագիր Իտտի-Մարդուկ-Բալատուի կողմից, նկարագրելով, թե ինչպես են խաղացել այդ ժամանակահատվածում խաղը՝ հիմնվելով Իդդին-Բյոլ անունով մեկ այլ գրողի կանոնների ավելի վաղ նկարագրության վրա^[5]^[7]։ Այս սալիկը գրվել է բաբելոնյան քաղաքակրթության անկման օրերին^[5]՝ շատ ավելի ուշ, քան երբ առաջին անգամ խաղացին Ուրի խաղը^[4]։ Այն հայտնաբերվել էր 1880 թվականին Բաբելոնի ավերակներում և վաճառվել Բրիտանական թանգարանին^[7]։ Ֆինկելը նաև օգտագործեց կանոնների նկարագրման մեկ այլ սալիկ, որը Կոմս Այմար դե Լիեդեկերկե-Բոֆորտի անձնական հավաքածուում էր եղել, բայց ավերվել էր Առաջին համաշխարհային պատերազմի ընթացքում^[7]։ Այս երկրորդ սալիկը թվագրված չէ, բայց հնագետները հավատում են, որ այն գրվել է Իտտի-Մարդուկ-Բալատուի սալիկից մի քանի դար առաջ և ծագել է Ուրուկ քաղաքից^[7]։ Երկու սալիկների հետևի մասում ցուցադրվում են խաղատախտակի գծապատկերներ՝ հստակ նշելով, թե որ խաղն են նկարագրում^[1]^[7]։ Ելնելով այս կանոններից և խաղատախտակի ձևից՝ Ֆինկելը կարողացավ վերականգնել, թե ինչպես կարող էին խաղը խաղալ^[4]^[5]^[7]։

Հիմնական կանոններ

Հնարավոր ուղղություն, որով խաղացողները մրցում են իրենց խաղաքարերը տախտակից դուրս բերելու համար, կապույտով ցուցադրված «անվտանգ» տարածություն- ներով և կանաչով ցույց տրված «մարտական» տարածություն- ներով^[4]^[7] Ուշադրություն դարձնել, որ վերին երկու վարդազարդերը սխալ են տեղադրված և պետք է լինեն դրանց տակ գտնվող տարածություններում։

Եվս մեկ հավանական ընթացք, որի ժամանակ խաղացողները կրկնապատկում են միջին հատվածի չորս քառակուսիները ՝ այդպիսով երկարացնելով խաղը։ Նկատի ունենալ, որ ըստ այս պայմանավորվա- ծության, յուրաքանչյուր վարդազարդ հեռավորության վրա կլինի ուղիղ չորս տարածություն.

ՈՒրի խաղը մրցավազքային է^[4]^[5]^[7] և այն, հավանաբար, ուղղակի նախահայրն է սեղանի խաղերի կամ նարդու՝ խաղերի ընտանիքի, որ խաղում են մինչ օրս^[4]^[5]։ ՈՒրի խաղը խաղում են՝ օգտագործելով յոթ խաղաքարերով երկու հավաքածու^[4]։ Խաղաքարերի մի հավաքածուն սպիտակ է՝ 5 սև կետերով, իսկ մյուսը՝ սև՝ 5 սպիտակ կետերով^[3]^[4]։ Խաղատախտակը կազմված է տուփերի երկու ուղղանկյուն հավաքածուներից, որոնցից մեկը պարունակում է երեք տող չորսական տուփից և մյուսը պարունակում է երեք տող երկուական տուփից, որոնք միավորված են երկու տուփի «նեղ կամրջով»^[7]։ Խաղը ներառում է և՛ հաջողության, և՛ ստրատեգիայի տարեր^[4]։ Շարժումները որոշվում են քառանիստ զառերի պտտմամբ^[3]^[4]։ Յուրաքանչյուր զառի չորս անկյուններից երկուսը գծանշված են, իսկ մյուս երկուսը`ոչ յուրաքանչյուր զառին հավասար հնարավորություն տալով ընկնել նշված կամ չնշված անկյունով դեպի վեր^[3]^[4]։ Զառերի պտտվելուց հետո դեպի վեր ուղղված նշված ծայրերի թիվը ցույց է տալիս, թե այդ շրջադարձի ընթացքում խաղացողը քանի քառակուսի կարող է տեղափոխվել^[7]։ Մեկ խաղը կարող է տևել 30 րոպե և կարող է լինել ինտենսիվ^[4]։ Խաղերը հաճախ անկանխատեսելի են և փակ են վերջում։ Խաղացողի նպատակն է շարժել բոլոր խաղաքարերը ընթացքում (Երկու առաջարկվող տարբերակները ցուցադրված են աջ կողմում) և հեռացնել դրանք խաղատախտակից նախքան իրենց հակառակորդը^[4]։ Պահպանված բոլոր խաղատախտակների վրա երկու կողմերը միշտ նույնն են, ինչը ցույց է տալիս, որ ամեն կողմը պատկանում է յուրաքանչյուր խաղացողի^[3]։ Երբ մի խաղաքարը գտնվում է խաղացողի սեփական քառակուսիներից մեկի վրա, այն ապահով է գրավումից^[4], բայց, երբ այն գտնվում է տախտակի մեջտեղի ութ քառակուսիներից մեկում, հակառակորդի խաղաքարերը կարող են գրավել այն՝ ընկնելով նույն տարածության վրա՝ խաղաքարը հետ ուղարկելով, որպեսզի այն վերսկսի ընթացքը^[4]։ Սա նշանակում է, որ կան 6 «ապահով» և 8 «մարտական» քառակուսիներ^[4]։ Ցանկացած պահի մեկ քառակուսու վրա երբեք չի կարող լինել մեկից ավելի խաղաքար, այնպես որ տախտակի վրա միանգամից շատ խաղաքարեր ունենալը կարող է խանգարել խաղացողի շարժունակությանը^[4]։

Երբ խաղացողը զառ օգտագործելով թիվ է պտտում, նա կարող է ընտրել իր խաղաքարերից որևէ մեկը տախտակի վրա տեղափոխելու համար կամ նորը ավելացնել, եթե այն դեռ խաղ չի մտել^[4]։ Խաղացողից չի պահանջվում ամեն անգամ գրավել խաղաքարը, երբ հնարավորություն կա^[4]։ Այնուամենայնիվ, խաղացողներից պահանջվում է խաղաքարը տեղափոխել ուր հնարավոր է, եթե նույնիսկ դա անբարենպաստ արդյունքի հանգեցնի^[4]։ Պահպանված բոլոր խաղատախտակները կենտրոնական շարքի մեջտեղում ունեն գունավոր վարդազարդ^[3]^[7]։ Ըստ Ֆինկելի վերականգնման, եթե մի խաղաքարը վարդազարդով տարածության վրա է, ապա այն ապահով է գրավումից։ Ֆինկելը նաև ասում է, որ երբ մի խաղաքարը ընկնում է երեք վարդազարդերից որևէ մեկի վրա, խաղացողը պտտման ևս մեկ հնարավորություն է ստանում^[7]։ Տախտակից խաղաքար հեռացնելու համար խաղացողը պետք է գլորի ճիշտ մնացած քառակուսիների թիվը մինչև ընթացքի ավարտը գումարած մեկ^[4]։ Եթե խաղացողը գցում է այս թվից բարձր կամ ցածր թիվ, նա չի կարող հեռացնել խաղաքարը տախտակից^[4]։

Մոլախաղ

Մի հնագիտական պեղման ժամանակ Ուրի խաղի հավաքածուում հայտնաբերվեց 21 սպիտակ գնդակ^[4]։ Ենթադրվում է, որ այս գնդակները օգտագործվել են խաղադրույքներ կատարելու համար^[4]։ Ըստ Իտտի-Մարդուկ-բալատու-ի սալիկի՝ ամեն անգամ, երբ խաղացողը բաց է թողնում վարդազարդով նշված քառակուսիներից մեկը, նա պետք է նշան դնի ամանի մեջ^[7]։ Եթե խաղացողը կանգնում է վարդազարդի վրա, նա պետք է նշան վերցնի ամանից^[7]։

[1]
Green, William (2008 թ․ հունիսի 19). «Big Game Hunter». Time (ամերիկյան անգլերեն). London. ISSN 0040-781X.
[2]
Collon, Dominique (2011 թ․ հուլիսի 1). «Assyrian guardian figure». BBC History (բրիտանական անգլերեն). BBC. Վերցված է 2019 թ․ սեպտեմբերի 23-ին.
[3]
Bell, Robert Charles (1979) [1960]. Board and table games from many civilizations (Revised ed.). New York: Dover Publications. էջեր 16, 17, 21, 25. ISBN 1306356377. OCLC 868966489.
[4]
Botermans, Jack (2008). The book of games : strategy, tactics & history. Fankbonner, Edgar Loy. New York: Sterling. էջեր 712–20. ISBN 9781402742217. OCLC 86069181.
[5]
Donovan, Tristan (2017). It's all a game : the history of board games from Monopoly to Settlers of Catan (First ed.). New York: Thomas Dunne Books. էջեր 13–16. ISBN 9781250082725. OCLC 960239246.
[6]
S, Priyadershini (2015 թ․ հոկտեմբերի 1). «Traditional board games: From Kochi to Iraq». The Hindu – via www.thehindu.com.
[7]
Becker, Andrea (2007). «The Royal Game of Ur». In Finkel, Irving (ed.). Ancient Board Games in Perspective: Papers from the 1990 British Museum Colloquium, with Additional Contributions. London, England: British Museum Press. էջեր 16. ISBN 9780714111537. OCLC 150371733.

Botermans, Jack (1988). Le Monde des jeux. Paris: Le Chêne. 978-2851085122.
Finkel, Irving (2007), “On the Royal Game of Ur,” in Ancient Board Games in Perspective, ed. Irving Finkel. London: British Museum Press, pp. 16–32.
Finkel, Irving (1991). La tablette des régles du jeu royal d'Ur. Jouer dans l'Antiquité, Catalogue de l'Exposition. Marseille: Musée d'Archéologie Méditerranéenne.
Finkel, Irving (2005) [1995]. Games: Discover and Play Five Famous Ancient Games (3rd ed.). London: British Museum Press. 978-0714131122
Lhôte, Jean-Marie (1993). Histoire des jeux de société. Paris: Flammarion. 978-2080109293.

[:1-1] [1]
Green, William (2008 թ․ հունիսի 19). «Big Game Hunter». Time (ամերիկյան անգլերեն). London. ISSN 0040-781X.

[:5-2] [2]
Collon, Dominique (2011 թ․ հուլիսի 1). «Assyrian guardian figure». BBC History (բրիտանական անգլերեն). BBC. Վերցված է 2019 թ․ սեպտեմբերի 23-ին.

[:0-3] [3]
Bell, Robert Charles (1979) [1960]. Board and table games from many civilizations (Revised ed.). New York: Dover Publications. էջեր 16, 17, 21, 25. ISBN 1306356377. OCLC 868966489.

[:2-4] [4]
Botermans, Jack (2008). The book of games : strategy, tactics & history. Fankbonner, Edgar Loy. New York: Sterling. էջեր 712–20. ISBN 9781402742217. OCLC 86069181.

[:3-5] [5]
Donovan, Tristan (2017). It's all a game : the history of board games from Monopoly to Settlers of Catan (First ed.). New York: Thomas Dunne Books. էջեր 13–16. ISBN 9781250082725. OCLC 960239246.

[6] [6]
S, Priyadershini (2015 թ․ հոկտեմբերի 1). «Traditional board games: From Kochi to Iraq». The Hindu – via www.thehindu.com.

[:4-7] [7]
Becker, Andrea (2007). «The Royal Game of Ur». In Finkel, Irving (ed.). Ancient Board Games in Perspective: Papers from the 1990 British Museum Colloquium, with Additional Contributions. London, England: British Museum Press. էջեր 16. ISBN 9780714111537. OCLC 150371733.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]