Իսմայիլ I

Իսմայիլ I լրիվ անունը Աբու լ-Մուզաֆար Իսմայիլ բին Հեյդար աս-Սեֆևի նաև Իսմայիլ Բահադուր շահ կամ Իսմայիլ Սեֆևի նաև Իսմայիլ Հաթայ^[7](հուլիսի 17, 1487(1487-07-17)^{[1][2][3][…]}, Արդաբիլ, Ակ-Կոյունլուներ^[4] - մայիսի 23, 1524(1524-05-23)^[1][2][3], Թավրիզ, Սեֆյան Պարսկաստան^[4][5]), Թուրք Սեֆյան^[8] Շահը 1502 թվականից։ Սեֆյանների դինաստիայի հիմնադիրը։ Արդաբիլի շեյխ Սեֆի-էդ-Դինի սերունդներից։ Կըզլբաշ ցեղերի օժանդակությամբ գրավել է Ադրբեջանը և 1502 թվականին Թավրիզում հռչակել կըզլբաշների պետության հիմնադրումը։ 1503-1510 թվականներին իրեն է ենթարկել Հայաստանը, ամբողջ Իրանը, արաբական Իրաքը, Միջին Ասիայի մի մասը։ Շիիզմը հայտարարել է պետական կրոն և թշնամական դիրք գրավել Օսմանյան նկատմամբ։ 1514 թվականին Չալդրանի ճակատամարտում Իսմայիլի պարտությունից հետո Հայաստանի արևմտյան մասը, Քրդստանը և Իրաքը անցել են Թուրքիային:Այս ճակատամարտից հետո օսմանյան սուլթանը գերի է վերցնում Իսմայիլի երկու կանանց ինչպես նաև ամբողջ հարեմը^[9]:Իսմայիլը կոտրված էր և սկսեց ալկոհոլ օգտագործել^[10]։Նրա անպարտելիության աուրան ցնցվեց^[11],Իսմայիլը դադարեց մասնակցել պետական և ռազմական գործերին^[12],քանի որ,ըստ երևույթին,կորցրել էր ինքնավստահությունը^[13]:Հալածելով սուննի մուսուլմաններին՝ համեմատաբար մեղմ է եղել քրիստոնյա հպատակների նկատմամբ, հաստատել է հայոց եկեղեցու հողատիրական իրավունքներն ու հարկային արտոնություններ շնորհել հայ հոգևորականությանը։ Իսմայիլ հովանավորել է ներքին և արտաքին առևտրի, արհեստների զարգացումը, գիտության և արվեստի գործիչներին։ Մեզ հասել է Իսմայիլի պարսկական և ադրբեջանական բանաստեղծությունների դիվանը՝ «Խաթայի» ստորագրությամբ։

Իսմայիլ I
Ծնվել է՝	հուլիսի 17, 1487(1487-07-17)[1][2][3][…]
Ծննդավայր	Արդաբիլ, Ակ-Կոյունլուներ[4]
Մահացել է՝	մայիսի 23, 1524(1524-05-23)[1][2][3] (36 տարեկան)
Վախճանի վայր	Թավրիզ, Սեֆյան Պարսկաստան[4][5]
Շեյխ Սաֆի ալ-Դինի դամբարան
Երկիր	Սեֆյան Պարսկաստան
Տոհմ	Սեֆյաններ
Նահանգապետ, միապետ, զորավար, բանաստեղծ և գրող
Հայր	Շեյխ Հեյդար
Մայր	Halima Begum?
Երեխաներ	Թահմասպ I, Էլկաս Միրզա, Սամ Միրզա, Բահրամ Միրզա, Փարիխան սուլթան և Մահինբանու սուլթան
Հավատք	իսլամ[6] և տասներկուականներ[6]

Ծանոթագրություններ

1. Encyclopædia Britannica
2. Gran Enciclopèdia Catalana (կատ.) — Grup Enciclopèdia, 1968.
3. Proleksis enciklopedija, Opća i nacionalna enciklopedija (хорв.) — 2009.
4. Исмаил I // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
5. العاملي م. ا. أعيان الشيعة (արաբ.) — Vol. 3. — P. 321.
6. Encyclopædia Iranica / N. Sims-Williams, A. Ashraf, H. Borjian, M. Ashtiany — USA: Columbia University, 1982. — ISSN 2330-4804
7. Расул Рза. Духом непокорный. — журнал «Огонёк»: Правда, 1978. — № 38. — С. 19.
8. Bars, Mehmet Emin (30 հուլիսի, 2021 թ). ««ՔՈՒԹԲ/ՄԱՀԴԻ» ՀԱՎԱՏՈՒՄ ՇԱՀ ԻՍՄԱՅԻԼ ՀԱՏԱՅԻԻՆ». DergiPark. Վերցված է 31 հուլիսի, 2024 թ-ին. {{cite web}}: Invalid |url-status=canlı (օգնություն)
9. The Cambridge history of Iran, ed. William Bayne Fisher, Peter Jackson, Laurence Lockhart, pg. 224.
10. The Cambridge history of Islam, Part 1, ed. Peter Malcolm Holt, Ann K. S. Lambton, Bernard Lewis, pg. 401
11. The Cambridge History of Islam, Part 1, By Peter Malcolm Holt, Ann K. S. Lambton, Bernard Lewis, p. 401.
12. Elton L. Daniel, The History of Iran (ABC-CLIO, 2012) 86
13. Mikaberidze, Alexander (2015). Historical Dictionary of Georgia (2nd ed.). Rowman & Littlefield.

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 4, էջ 398)։