Մեծ համամ (Պրիշտինա)

Մեծ համամ (ալբ․՝ Hamami i madh i Prishtinës), Կոսովոյի մայրաքաղաք Պրիշտինայում գտնվող հասարակական շինություն, որը թվագրվում է օսմանյան ժամանակաշրջանին։ Այն կառուցվել է 15-րդ դարում և եղել է Կայսերական մզկիթի կազմում։ Ամռանը և գարնանը այն օգտագործվել է որպես հանդիպման վայր։ Լինելով մշակութային և պատմական ժառանգության կարևորագույն շինություններից մեկը՝ Պրիշտինայի մեծ համամը տարիների ընթացքում վատ վիճակում էր՝ մինչև դրա վերականգնման հաստատումը։

Մեծ համամ
Տեսակ	Համամ
Երկիր	Կոսովո
Տեղագրություն	Պրիշտինա
Ճարտարապետական ոճ	օսմանյան ճարտարապետական ոճ
Անվանված է	Մուհամմեդ II
Պատվիրող	Մուհամմեդ II

Համամը ներկայումս վերականգնվում է և նախատեսվում է դառնալ թանգարան^[1][2][3][4]։ Շինությունը պատկանում է Պրիշտինայի քաղաքապետարանին և գտնվում է Կոսովոյի պաշտպանության ներքո։ 2012 թվականի հոկտեմբերից այն եղել է մշակութային ժառանգության մաս՝ համաձայն Մշակույթի, երիտասարդության և սպորտի նախարարության Մեմլի Կրասնիչիի որոշման։ 1998 թվականին Կոսովոյի պատերազմի ժամանակ Համամը համարվում էր պահպանվող հուշարձան «Հուշարձանի պաշտպանություն» թիվ 19/77 օրենքով, ըստ ճարտարապետ Նոլ Բինակայի^[5]։ Այն հին Պրիշտինայի խորհրդանիշն է՝ Ժամացույցի աշտարակի, Չարշիայի մզկիթի, ակադեմիայի շենքի և Կայսերական մզկիթի հետ միասին^[6]։

Պատմություն

Պրիշտինայի մեծ համամը կառուցվել է 15-րդ դարի երկրորդ կեսին և այն օսմանյան առաջին օբյեկտներից մեկն է, որը կառուցվել է ներկայիս Կոսովոյի Հանրապետությունում։ Այն հայտնի է որպես սուլթան Մեհմեդ Ֆաթիհ մզկիթի մի մաս, որը կրում է Մեհմեդ II սուլթանի անունը։ Համամն այցելում էին Պրիշտինայի բնակիչները՝ որպես հանդիպման և շփվելու վայր մինչև 1970-ական թվականները։ Ըստ ավանդության՝ շինությունները կառուցող անձանց սուլթան Մեհմեդ ալ-Ֆաթիհը ստիպել է օրը երկու անգամ մաքրվել համամում^[7]։

Ճարտարապետություն

Պրիշտինայի մեծ համամը համարվում է կրկնակի համամ, քանի որ այն ունի առանձին բաժիններ տղամարդկանց և կանանց համար։ Այն մոտավորապես 800 քմ է և ունի քառակուսի ձև։ Ունի տաք և սառը սրահներ։ Տաք սենյակն ունի 16 գմբեթ, որոնցից յուրաքանչյուրը պարունակում է 15 անցք։ Գմբեթներից մեկի վրա միջին անցքը կամ Դավթի աստղի կամ սովորական հնգագրամի տեսք ունի։ Անցքերն արված են լույսը ներս թողնելու և այն տաքացնելու համար։ Համամի տաք հատվածը ներառում է բաղնիքները։ Այս սրահը ջեռուցվում էր մարմարե հատակի տակ գտնվող հիպոկաուստների գոլորշիով։

Շինության պատերը քարից են, մյուս կողմից՝ գմբեթները՝ աղյուսից, և ծածկված են թիթեղներով։ Ներքին հարդարանքը պատված է ավանդական խոնավադիմացկուն նյութով։ Շինության համար հիմնականում օգտագործվել են քարեր, որոնք փորագրված են իրենց անկյուններում և կապված են կրաշաղախով։ Հաղորդվում էր, որ «սառը հատվածը» ծածկված է չորս գմբեթներով, սակայն նման շինարարության որևէ նշան չի հայտնաբերվել։ Համամն ունի նախասրահ, միջին տաք տարածք և հիմնական տաք տարածք։

Կառույցը լքվելուց հետո մի քանի անգամ վերանորոգվել է։ Այն օգտագործվում էր միայն շինանյութեր տեղադրելու համար։ 1994 թվականին կառույցի դիմաց բացվեցին երեք խանութներ, որոնք 1995 թվականին կառույցի արևելյան հատվածի հետ միասին այրվել են։ Միայն 2007 թվականի ապրիլին Պրիշտինայի քաղաքապետարանը որոշեց այն ենթարկել փուլային վերանորոգման։

Վերականգնում

Շինության վատ վիճակի պատճառով Պրիշտինայի քաղաքապետարանի խորհրդարանը 2006 թվականին սկսեց համագործակցել շվեդական CHWB ընկերության հետ՝ այն վերականգնելու համար։ Նրանք ձևավորեցին ծրագրի խորհուրդ, որը ներառում էր Պրիշտինայի քաղաքապետարանի անդամներին, Պրիշտինայի համալսարանի ճարտարապետներին և Կոսովոյի մշակութային ժառանգության խորհուրդի ներկայացուցիչներին։

Վերականգնումը նախատեսվում էր ունենալ երեք փուլով. առաջին փուլը վերաբերում էր աղբի մաքրմանը և ավելի վաղ շինարարությանը, ինչպես նաև նոր պատերի հեռացմանը։ Այն ավարտվեց 2008 թվականին։ Վերականգնման ծրագիրը ֆինանսավորվել է CHWB-ի կողմից, իսկ վերականգնումն իրականացվել է CHWB թիմի, պատմական հուշարձանների վերականգնման մասնագետների և Պրիշտինայի քաղաքապետարանի թիմի կամ խորհրդի կողմից։ Երկրորդ փուլն էր վերակառուցել գմբեթները, ամրացնել շինությունը մասամբ։ Այս փուլը տևեց 2009-2010 թվականներին և ֆինանսավորվեց CHWB-ի և թուրքական փորձագետների թիմի կողմից՝ Զենեփ Ահունբայի հսկողության ներքո։ 2009 թվականին Պրիշտինայի քաղաքապետարանը 300,000 եվրո է հատկացրել համամի վերականգնման համար^[8]։ Երրորդ փուլի նպատակն էր վերականգնել կառույցը և տեղադրել էլեկտրաէներգիա։ Նախագիծը վարելու համար Պրիշտինայի քաղաքապետարանի կողմից ընտրվել է ընկերություն, որն ընդունվել է ծրագրի խորհրդի կողմից։ Նրանք սկսել են աշխատել 2012 թվականին, թեև Կոսովոյի մշակութային ժառանգության խորհուրդը և CHWB-ն նշել են, որ փոփոխություններ են կատարվել ծրագրերում։

Էլեկտրական աշխատանքը ոչնչացնում էր նախնական որմնանկարը, վերականգնման համար ընտրված նյութերը անպատշաճ էին, հուշարձանը վտանգվում էր մթնոլորտային ջրերի պատճառով, որն էլ ավելի է թուլացրել հուշարձանի կառուցվածքը, հուշարձանում հայտնաբերված օսմանյան հետքերը պատշաճ կերպով չեն մշակվել։ CHWB-ն քաղաքին և Կոսովոյի մշակութային ժառանգության խորհրդին նախազգուշացրել է խզել պայմանագիրը վերականգնման համար ընտրված ընկերության հետ՝ հայտարարելով, որ եթե քաղաքը չկատարի այն, ինչ ներառված է նախագծում, նրանք կհանեն իրենց աջակցությունը Պրիշտինային։ CHWB-ի և Կոսովոյի մշակութային ժառանգության խորհրդի խնդրանքով Մշակույթի, երիտասարդության և սպորտի նախարարությունը հրամայեց դադարեցնել Պրիշտինայի Մեծ Համամի վերականգնումը 2013 թվականի փետրվարի 27-ին։ Ըստ Top Channel-ի, համամը ներկայումս վերականգնվում է Մշակույթի, երիտասարդության և սպորտի նախարարության որոշմամբ^[9]։

Տես նաև

• Մեծ համամ (Նիկոսիա)

Ծանոթագրություններ

1. «Republic of Kosovo : Minister of Culture» (PDF). Mem.rks-gov.net. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2016 թ․ մարտի 3-ին. Վերցված է 2016 թ․ մարտի 29-ին.
2. Selmani, Arbër (2013 թ․ մարտի 18). «Gjashtë Vjet Punë S'e Kthejnë Hamamin». kallxo.com (ալբաներեն). Վերցված է 2021 թ․ նոյեմբերի 8-ին.
3. «Hamami i Prishtinës po restaurohet, shumë shkelje (video)». Koha.net. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հոկտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2016 թ․ մարտի 27-ին.
4. «Republic of Kosovo : Minister of Culture, Youth and Sports» (PDF). Mkrs-ks.org. Վերցված է 2016 թ․ մարտի 29-ին.
5. Binakaj, Nol. «The Great Hammam in Prishtina: Conservation, Restoration and Re-Functionalizing Project» (PDF). Hdm.lth.se. Վերցված է 2016 թ․ մարտի 29-ին.
6. «Ottoman Pristina». inyourpocket.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ մարտի 2-ին. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 23-ին.
7. «Një e ardhme për të kaluarën e Prishtinës» (PDF). Esiweb.org (ալբաներեն). Վերցված է 2016 թ․ մարտի 29-ին.
8. «Impact Assessment - Kosovo» (PDF). Coe.int. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2016 թ․ ապրիլի 9-ին. Վերցված է 2016 թ․ մարտի 29-ին.
9. «Hamami i Prishtinës». Top Channel (ալբաներեն). 2013 թ․ օգոստոսի 6. Վերցված է 2016 թ․ մարտի 27-ին.

Արտաքին հղումներ

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մեծ համամ (Պրիշտինա)» հոդվածին։