Հանցագործի ինքնություն
From Wikipedia, the free encyclopedia
Հանցագործի ինքնություն, անձի սոցիալ-հոգեբանական առանձնահատկությունների և հատկանիշների շարք, որոնք հանցագործությունների պատճառներն ու պայմանները են։
Հանցագործի ինքնությունը տարբերվում է օրինապահ անձի ինքնությունից և վտանգ է ներկայացնում հասարակության համար։ Ունի քրեական պահանջմունքներ և մոտիվացիա, զգացմունքային-զվարճալի դեֆորմացիաներ և բացասական սոցիալական շահեր։ Հանցագործի ինքնության որոշումը հանդիսանում է հանցագործության հետ կապված գիտությունների և առաջին հերթին քրեաբանության կարևորագույն խնդիրը։
Հասարակական վտանգը սովորաբար ձևավորվում է մինչև հանցանքը կատարելու պահը։ Այս գործընթացը բացահայտում է կարգապահական և վարչական իրավախախտում, անբարոյական գործողություններ։ Այնուամենայնիվ, քրեաբանության մեջ, սոցիալական վտանգավոր հատկանիշ ունեցող անձից անվտանգ անձի վերածելը կապված է այն անձի հետ, ով կատարում է հանցագործություն։ Որոշ քրեաբաններ պնդում են, որ հանցագործի ինքնության գոյության մասին կարելի է խոսել միայն օրենքով սահմանված ժամկետներում` դատարանի դատավճռի օրինական ուժի մեջ մտնելուց, պատիժը կրելուց և քրեական գործը հարուցելուց հետո[1]։ Մյուսները նշում են, որ ի տարբերություն քրեակատարողական համակարգի, քրեագետը պետք է հաշվի առնի ոչ միայն դատապարտվածներին, այլև փաստացի հանցագործներին, քանի որ փորձառու վտանգավոր հանցագործները հաճախ խուսափում են քրեական պատասխանատվությունից[2]։ Ամեն դեպքում, ժամանակակից գիտությունը գտնում է, որ մարդու մոտ սոցիալապես վտանգավոր հատկանիշների առկայությունը հիմք չեն համարվում նրան որպես հանցագործ որակավորելու[3]։
Քրեաբանությունը ուսումնասիրում է հանցագործի ինքնության սոցիալ-ժողովրդագրական, սոցիալ-կամայական և բարոյահոգեբանական բնութագրերը։ Բացի այդ, առանցքային է տվյալ թեման և ընդհանուր առմամբ քրեագիտությունն այն մասին է, թե ինչ բնույթ ունի մարդու հանցավոր կենսաբանական կամ սոցիալական վարքագիծը։
Հանցագործի ինքնության առանձին բնութագրերը (առաջին հերթին տարիքը, առողջական և հոգեկան վիճակը, մեղսունակության աստիճանը) միաժամանակ հանդիսանում են հանցագործության սուբյեկտի նախանշաններ, որոնց չհաստատման դեպքում անձին չի կարելի քրեական պատասխանատվության ենթարկել։ Բացի այդ, հանցագործի ինքնության բնութագրերը պետք է գնահատվեն դատարանով, երբ քրեական պատիժ է կիրառվում։ Այնուամենայնիվ, նշվում է, որ «հանցագործի ինքնություն» հասկացության բովանդակությունը շատ ավելի լայն է, այն հեռու է փոփոխված քրեական իրավունքին առնչվող նշաններից։ Հանցագործի ինքնությունը համակողմանի ուսումնասիրության և քննության առարկա է գիտելիքի տարբեր ճյուղերի մասնագետների (քրեաբանություն, հասարակագիտություն, հոգեբանություն, հոգեբուժություն և այլն) կողմից[4]։