From Wikipedia, the free encyclopedia
Լեո Սիլարդ (հունգ.՝ Szilárd Leó, փետրվարի 11, 1898[1][2][3][…], Բուդապեշտ, Հունգարիայի թագավորություն, Ավստրո-Հունգարիա[4] - մայիսի 30, 1964[4][1][2][…], Լա Խոյա, Սան Դիեգո, Կալիֆոռնիա, ԱՄՆ)[8], հունգարա-հրեական ծագում ունեցող ամերիկացի ֆիզիկոս։
Էնրիկո Ֆերմիի հետ միասին սահմանել է Ուրան-235 կրիտիկական զանգվածը և մասնակցել է առաջին միջուկային ռեակտորի ստեղծմանը[9]։ Առաջարկել է օգտագործել գրաֆիտը որպես նեյտրոնների դանդաղեցնող։ Զբաղվել է ուրանի կրիտիկական զանգվածի հաշվարկներով և միջուկային շղթայական գործընթացի կառավարմամբ։ Առաջարկել է օգտագործել հետերոգենային համակարգեր, նշել է արագ նեյտրոնների բաժանման հնարավորությունը։
Ուսումնասիրել է բջջային նյութափոխանակության կարգավորումը, հակամարմինների ձևավորումը, կենտրոնական նյարդային համակարգի ծերացման և գործունեության գործընթացները, մարդկային հիշողության մոլեկուլային հիմքերը։ Պագուոշյան շարժման նախաձեռնողներից մեկն է։ Ֆիզիկայի նոր հայտնագործությունների, ատոմային էներգիայի խաղաղ օգտագործման, միջուկային ռումբերի արտադրության վերահսկողության հետ կապված հարցերի վերաբերյալ մի շարք հուշագրերի հեղինակ է։
Աշխատել է Գերմանիայում, Անգլիայում և ԱՄՆ-ում, միջուկային ֆիզիկայի և տեխնիկայի, թերմոդինամիկայի, ռենտգենյան բյուրեղագրության, արագացուցիչների տեսության, մոլեկուլային կենսաբանության, գենետիկայի, իմունոլոգիայի ոլորտներում։
Ծնվել է 1898 թվականին Բուդապեշտում, միջին հարստության հրեական ընտանիքում։ Նրա ծնողներն են Լայոշ Շպիցը, որը ինժեներ-շինարար էր, և Տեկլա Վիդորը[10]։ Լինելով կրթված կրոնական ավանդության մեջ, հետագայում նա դարձել է ագնոստիկ։ 1908-1916 թվականներին Լեոն իր հայրենի քաղաքում հաճախում էր իրական միջնակարգ դպրոց։ Նա ցույց է տվել վաղ հետաքրքրություն ֆիզիկայի և մաթեմատիկայի գիտելիքների ոլորտում։ 1916 թվականին արժանացել է Էթվեշի մրցանակի, որը մաթեմատիկայի բնագավառում ազգային մրցանակ է։
1916 թվականին ընդունվել է Բուդապեշտի տեխնիկական համալսարանի ինժեներական ֆակուլտետ։ Հաջորդ տարի Ավստրո-հունգարական բանակ է զորակոչվել որպես թեկնածու սպա։ Իր գունդը ճակատային գիծ ուղարկելուց քիչ առաջ Սիլարդը հիվանդացել Է իսպանական գրիպով և ուղարկվել տնային հիվանդանոց։ Ավելի ուշ նրան հայտնել են, որ նրա գրեթե ամբողջ գունդը ճակատամարտում ոչնչացվել է, այնպես որ հիվանդությունը, ամենայն հավանականությամբ, փրկել է նրա կյանքը։ Պատերազմի ավարտին նրան տեղափոխել են պահուստ։
1919 թվականին նա ուսումը շարունակել է Բուդապեշտի տեխնիկական համալսարանի ինժեներական ֆակուլտետում։ Հունգարական խորհրդային հանրապետության ժամանակաշրջանում եղբայր Բելի հետ հիմնադրել է հունգարական սոցիալիստական ուսանողական ասոցիացիան, որն առաջ է քաշել Սիլարդի կողմից մշակված հարկային բարեփոխումների սխեման։ Սակայն շուտով հաղթանակ է տարել սպիտակ տեռորով և հակասեմիտիզմի սանձարձակությամբ աջ արձագանքը։ Սիլարդ եղբայրները, որպեսզի խուսափեին հակասեմական արձագանքից, պաշտոնապես փոխել են իրենց կրոնը, սակայն ուսումը շարունակելն արդեն անհնար էր։ Առաջին համաշխարհային պատերազմից հետո Հունգարիայում տիրող քաոսային քաղաքական իրավիճակի, հեղափոխության և հակահեղափոխության պատճառով Լեոն որոշել է լքել հայրենիքը։
Սիլարդը ինժեներական կրթությունը շարունակել է Բեռլին-Շառլոտենբուրգ շրջանի Բեռլինի բարձրագույն տեխնիկական դպրոցում (տեխնոլոգիական ինստիտուտ)։ Շուտով անցել է ֆիզիկայի ուսումնասիրությանը, նրա դասախոսներն էին Ալբերտ Այնշտայնը, Պլանկն ու Մաքս ֆոն Լաուեն։ Նրա ատենախոսությունը «Թերմոդինամիկայի թերմոդինամիկական տատանումների դրսևորման մասին» (Über die thermodynamischen Schwankungserscheinungen) էր, որն արժանացել է Էյնշտեյնի գովասանքին, առաջին տեղն է գրավել 1922 թվականին։ 1923 թվականին Բեռլինի Հումբոլդտի համալսարան նրան շնորհվել է ֆիզիկայի դոկտորի աստիճան։
1926 թվականին Ալբերտ Այնշտայնի հետ համատեղ առաջարկել է կլանող սառնարանի դիզայնի տարբերակը[11]։ 1929 թվականին լրացրել է ցիկլոտրոնի գաղափարի արտոնագիրը[12]։
1933 թվականի մարտին փախել Է Մեծ Բրիտանիա։
1934 թվականին առաջարկել է ինքնաֆազավորման սկզբունքը, որը ընկած է ժամանակակից արագացուցիչների տեխնոլոգիայի հիմքում[13]։ Այդ նույն 1934 թվականին հայտնաբերել է քիմիական կապի ոչնչացման ազդեցությունը նեյտրոնների ազդեցության տակ, որը ճանաչում է ստացել որպես Սիլարդ-Չալմերսի էֆեկտ։
1938 թվականին, կանխատեսելով համաշխարհային պատերազմի սկիզբը, տեղափոխվել է Նյու Յորք։
1939 թվականին հիմնավորել է ուրանում ուրանի միջուկների բաժանման ժամանակ ինքնապահպանվող միջուկային ռեակցիայի զարգացման հնարավորությունը։ Ինչպես նաև առաջիններից մեկն էր, որը ապացուցեց, որ ուրանի միջուկների բաժանման ընթացքում արտանետվում են երկրորդային նեյտրոններ։ Վ. Զիննի հետ համատեղ ստացել է երկրորդային նեյտրոնների միջին թվի արժեքը մեկ բաժանման ակտի համար։
1941 թվականին նվազագույն պետական աջակցությամբ անձամբ կազմակերպել է ռեակտորի համար անհրաժեշտ մաքուր գրաֆիտի և ուրանի արդյունաբերական արտադրությունը[14]։
1942-1946 թվականներին, որպես Չիկագոյի համալսարանի մետալուրգիական լաբորատորիայի աշխատակից, մասնակցել է Մանհեթենյան նախագծին։ 1945 թվականին ԱՄՆ-ի իշխանություններին դիմում է ստորագրել՝ խնդրելով, ճապոնական քաղաքների ատոմային ռմբակոծություններ չիրականացնել։
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.