Իվան Տուրգենևի թանգարան (Մոսկվա)

Տուրգենևի թանգարան (Մումուի տուն) (ռուս.՝ Музе́й И. С. Турге́нева (дом Муму), Մոսկվայի հրդեհից հետո՝ 1812 թվականին կառուցված փայտե առանձնատուն Օստոժենկա փողոցի թիվ 37 հասցեում, որտեղ 1840-1850 թվականներին ապրել է Իվան Տուրգենևի մայրը՝ Վարվառա Տուրգենևան, որտեղ էլ տեղի են ունեցել «Մումու» պատմվածքի հենքը կազմող իրադարձությունները^[3]։ 2007 թվականին այդ տանը հիմնադրվել է Տուրգենևի թանգարանը։

Իվան Տուրգենևի թանգարան
Տեսակ	թանգարան, բնակելի շենք և պատմության հուշարձան
Երկիր	Ռուսաստան
Տեղագրություն	Մոսկվա, Խամովնիկի շրջան, Պրեչիստենսկայա թաղամաս[1], Լենինսկի շրջան, Ֆրունզենսկի թաղամաս, Մոսկվայի կենտրոնական վարչական շրջան և Պրեչիստենսկայա թաղամաս
Վայր	Մոսկվա
Հասցե	улица Остоженка, 37/7, строение 1Օստոժենկա փողոց
Հիմնադրվել է	1819[2]
Կայք	pushkinmuseum.ru/?q=content/muzey-turgeneva

Պատմություն

1812 թվականի Մոսկվայի հրդեհից հետո Օստոժենկայի վրա գտնվող հողամասը, որը պատկանում էր գեներալ-լեյտենանտ Կառլ Քնորինգին, ձեռք է բերվում տիտղոսակիր խորհրդական Դ. Ն. Ֆեդորովի կողմից։ 1819 թվականին^{[Նշում 1][4][5]}, հետհրդեհային շինություններին բնորոշ ամպիրային ոճով կառուցված վեց սյունանոց սյունասրահով, բազրիքավոր, բաց վերնասրահով և ճակատի երկայնքով յոթ պատուհաններով մեկ հարկանի առանձնատունը Ֆեդորովը սկսել է վարձով տալ։ 1820-ական թվականներին վարձով ապրող բնակիչների թվում են եղել Ակսակովների ընտանիքը, 1812 թվականի Հայրենական պատերազմի մասնակից Ն. Վ. Լևաշովը^[3]։

1830-ական թվականներին տունը կապված էր Ալեքսանդր Պուշկինի միջավայրի անունների հետ։ 1833 թվականին առանձնատունը ձեռք է բերել հանքարդյունաբերության գերատեսչության պաշտոնյա Նիկոլայ Վասիլևիչ Լոշակովսկին, ով այն վարձով է տվել Պուշկինի հորաքրոջ՝ Էլիզաբեթ Լվովնայի ամուսին սենեկապետ Մ. Մ. Սոնցովին։ 1830-ականների վարձակալների թվում էին բանաստեղծի լիցեյի դասընկեր, արքունի խորհրդական Ալեքսանդր Պավլովիչ Բակունինը, գնդապետ Ֆեոդոր Տոլստոյը, ով մասնակցել է բանաստեղծի Նատալյա Նիկոլաևնա Գոնչարովայի հետ խնամախոսությանը։ Օստոժենկայի վրա գտնվող տանը ապրում էր նաև 1812 թվականի պատերազմի հերոս՝ գաղտնի խորհրդական գեներալ-մայոր Ա. Վ. Բոգդանովսկին^[3]։

В одной из отдалённых улиц Москвы, в сером доме с белыми колоннами, антресолью и покривившимся балконом, жила некогда барыня, вдова, окружённая многочисленною дворней.

Իվան Տուրգենև, Մումու^[6]

1840 թվականի սեպտեմբերի 6-ին առանձնատանը բնակություն է հաստատել Վ. Պ. Տուրգենևան՝ փոխարինելով գաղտնի խորհրդականին։ Վարվառա Պետրովնան Բեռլինում գտնվող որդուն գրել է․

Ես ունեմ մի գեղեցիկ, փոքրիկ մոսկովյան տուն, որտեղ օդը միշտ մաքուր է, տաք, թեթև, չոր, հանգիստ… Il n’y manque que vous mon bien aimé[7]։

Առաջին անգամ, Տուրգենևն այցելել է Օստոժենկայի վրա գտնվող տուն 1841 թվականի մայիսին, այնուհետև նա հաճախ է այցելել մորը Սանկտ Պետերբուրգից Սպասսկոյե-Լուտովինովո գնալիս և վերադառնալիս, նա այդ տանը ապրել է երկու գարուն՝ 1844 և 1845 թվականներին^[3]։ 19-րդ դարի կեսերի արխիվային փաստաթղթերում նշված է, որ տունը «կառուցվել է քարե հիմքի վրա՝ պատված երկաթով, ճակատային մասերը ոչ թե սվաղված են, այլ պատված են եղել տաշած բարակ տախտակով»։ Հայտնի է, որ տունն ունեցել է ընդունարան, որի հետևում եղել է հանդիսասրահ, որը ծառայել է որպես ճաշասենյակ։ Երեք պատուհանով հյուրասենյակն եղել է ճաշասենյակին կից, իսկ դրան կից անկյունային սենյակը ծառայել է որպես Վարվառա Պետրովնայի ննջասենյակ և զարդասենյակ։ Գրողի սենյակները գտնվել են վերնահարկում, պատուհանները նայել են դեպի այգի^[3][7][8]։

…Вспоминаю запах Москвы. В ней всегда пахло лампадным маслом и славянской ворванью. Я до этих запахов был не охотник и всегда знал, что в Москве гнезда не совью. Но сколько же в ней пережито…

Իվան Տուրգենև^[7]

Վարվառա Պետրովնան մահացել է այդ տանը 1850 թվականի նոյեմբերին, որից հետո Իվան Սերգեևիչը երկու ամիս ապրել է այդտեղ՝ ձևակերպելով ժառանգական փաստաթղթերը։ Նրան հյուրընկալել են Տիմոֆեյ Գրանովսկին, Միխայիլ Շչեպկինը, Վասիլի Բոտկինը, Բակունին եղբայրները, Ակսակովները և այլ հայտնի դեմքեր։ 1851 թվականից հետո Տուրգենևը այլևս չի վերադարձել Օստոժենկայի վրա գտնվող տուն^[3]։

1852 թվականին այդ տանը բնակություն է հաստատել Տուրգենևների հեռավոր ազգականուհի՝ Է. Ն. Կրիվցովան, իր երեխաների հետ։ 1860-ական թվականներին առանձնատանը բնակություն է հաստատել բանաստեղծի զարմիկի՝ Ա. Ի. Բարատինսկու ընտանիքը։ Ընտանիքի բոլոր անդամները նվագել են տարբեր երաժշտական գործիքներ և տունը դարձել է դասական երաժշտության սիրահարների հավաքատեղի։ 1891 թվականից տանն ապրել է արկտիկական հետախույզ Վասիլի Յակովլևիչ Չիգանովի ժառանգորդ Լեոնիդ Միխայլովիչն իր ընտանիքի հետ, ով թողել է զինվորական ծառայությունը և դարձել վանական՝ Սերաֆիմ անունով։ 1890-ականների վերջին տանը ստեղծվել է մեծ իշխան Սերգեյ Ալեքսանդրովիչի անունով մանկատուն։ 1917 թվականի հեղափոխությունից հետո տունը վերակառուցվել է որպես կոմունալ բնակարան։ 1976 թվականին բնակիչները վերաբնակեցվել են, վերանորոգումից հետո տունը հատկացվել է սպորտային կազմակերպությանը^[3]։

Գրականության մեջ

Հիմնական հոդված՝ Մումու

«Մումու»։ Ելիզավետա Բյոմի փորագրությունը Վլադիմիր Տաբուրինի գծանկարից

Առանձնատունը, նրա բնակիչները և այնտեղ տեղի ունեցած իրադարձությունը նկարագրվել են Տուրգենևի կողմից «Մումու» (1852) պատմվածքում^[7][9][10]։ Գրողի քույրը՝ Վ. Ն. Ժիտովան, վկայել է․

Իվան Սերգեևիչի ամբողջ պատմվածքը այդ երկու դժբախտ արարածների մասին մտացածին չէ։ Այդ ամբողջ տխուր դրաման տեղի է ունեցել իմ աչքի առաջ…[9]

Տուրգենևը հերոսի ուղին նկարագրել է հետևյալ կերպ․

Հասնելով փողոցի անկյունը՝ նա կանգ առավ, կարծես մտորումների մեջ էր, և հանկարծ արագ քայլերով գնաց ուղիղ դեպի Ղրիմյան ծանծաղուտ։ Ճանապարհին նա մտավ տան բակ, որին կցված էր կողաշենքը և այնտեղից երկու աղյուս վերցնելով թևի տակ։ Ղրիմի ծանծաղուտից նա շրջվեց ափի երկայնքով, հասավ մի տեղ, որտեղ կային երկու նավակ՝ թիակներով կապած ցցերին... և Մումուի հետ միասին նետվեց դրանցից մեկի մեջ։ Մի կաղ ծերունի դուրս եկավ այգու անկյունում տեղադրված խրճիթի հետևից և բղավեց նրա վրա. Բայց Գերասիմը միայն գլխով արեց և սկսեց այնքան ուժգին թիավարել գետի հոսանքին հակառակ, որ մի ակնթարթում նա անցավ հարյուր ֆունտ։ <…>… Գերասիմը շարունակում էր թիավարել և թիավարել։ Արդեն Մոսկվան հետ էր մնացել։ Ափերի երկայնքով արդեն ձգվում էին մարգագետիններ, բանջարանոցներ, դաշտեր, պուրակներ, երևում էին խրճիթներ։ Ետևում մնացին նաև գյուղերը[6]։

Մոսկվացի գավառագետների կարծիքով Գերասիմը Խիլկովի նրբանցքով գնացել է Մոսկվա գետ, իսկ Մումուն խեղդվել է Ղրիմյան կամուրջ (Մոսկվա) և Լուժնիկիի միջև՝ Նեսկուչնի այգու տարածքում^[11][12]։

Չնայած այն հանգամանքին, որ, ըստ պատմվածքի տեքստի, «Մումուն չէր գնում պարոնի տուն և երբ Գերասիմը վառելափայտ էր տանում սենյակները, նա միշտ մնում էր հետևում և անհամբեր սպասում էր նրան շքամուտքում»^[6], բանավոր քաղաքային ֆոլկլորի համաձայն, Օստոժենկայի առանձնատունը հայտնի էր որպես «Մումուի տուն»^{[8][13][14][15]}։

Թանգարան

1990-ականների սկզբից Մոսկվայի մշակութային համայնքը հանդես է եկել տանը Տուրգենևի թանգարան ստեղծելու առաջարկով։ 1992 թվականին Մոսկվայի կառավարությունը որոշել է տունը հանձնել Պետական գրական թանգարանին, սակայն այդ գաղափարը չի իրականացել վերականգնման աշխատանքների համար ֆինանսավորման բացակայության պատճառով^[8][16]։ 2007 թվականի ապրիլին, Մոսկվայի կառավարության որոշման համաձայն, տունը դարձել է Պուշկինի պետական թանգարանի մասնաճյուղ^[17]։ 2009 թվականի հոկտեմբերի 9-ին այնտեղ բացվել է Իվան Տուրգենևի թանգարանը^[3]։

Գրողի ձեռքի և մահվան դիմակի ծեփապատճեն տուն-թանգարանի էքսպոզիցիայում՝ 2022 թվական

Թանգարանի հավաքածուում ներառված են՝ Պոլինա Վիարդոյի երաժշտական ալբոմը, ջութակահար Լեոնար Յուբերի համերգի հրավերը, Տուրգենևի բնօրինակ նամակները Բելինսկուն, Նեկրասովին, Ակսակով եղբայրներին, գրողի ձեռքի և մահվան դիմակի ծեփապատճեն, ինչպես նաև աճուրդներից գնված և ռուսական տարբեր թանգարաններից փոխանցված այլ ցուցանմուշներ։ Տուրգենևյան ժամանակաշրջանի ներքին շինություններից պահպանվել է միայն գլխավոր դահլիճը^[7][18], որտեղ տեղակայված է «Մոսկվա՝ Օստոժենկա՝ Տուրգենև» էքսպոզիցիան^[19]։

Թանգարանում անցկացվում են ցուցահանդեսներ և գրական-երաժշտական երեկոներ^[13][14]։

Տեղանքում պահպանվել են պատմական այգու մի հատված և Տուրգենևի ժամանակաշրջանի կաղնի, որի տնկին է ուղարկվել է Սպասսկի-Լուտովինովոյի կալվածքի անտառապահի կողմից^[14][20][21]։ Տունը ունի դաշնային նշանակության մշակութային ժառանգության օբյեկտի կարգավիճակ^[13][22]։ 2014 թվականին Մոսկվա քաղաքի մշակութային ժառանգության վարչությունը հայտարարել է առանձնատան վերականգնման ծրագրերի մասին^[23]։ 2015 թվականի սեպտեմբերին առանձնատունը փակվել է ռեստավրացիայի աշխատանքների իրականացման նպատակով^[4][24]։

Վերակառուցված թանգարանը բացվել է Իվան Տուրգենևի 200-ամյակին՝ 2018 թվականի նոյեմբերի 10-ին, Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինի կողմից։ Նույն օրը թանգարանի մոտ հանդիսավոր կերպով բացվել է գրողի հուշարձանը, որի հեղինակն է քանդակագործ Սերգեյ Կազանցևը^[25]։ Մոտակայքում տեղակայված է Մումուի փոքրիկ արձանը։

Պատկերասրահ

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

Գրականություն

• Москва. Остоженка. Тургенев: Альбом-каталог выставки. — М., 2009.
• Кисель А., Сальникова М. Москва. Остоженка. Тургенев // Октябрь : журнал. —М., 2010. — № 2.
• Кирсанова В. Серый дом с белыми колоннами : журнал. —М., 2018. — № 4 (58). — С. 18—31.

Նշումներ

1. Другие источники называют годом постройки 1826-й, газеты под сохранившимся слоем обоев датированы 1827-м годом․

Ծանոթագրություններ

1. Музей Ивана Сергеевича Тургенева (ռուս.) — Первый образовательный, 2014.
2. http://www.turgenev.org.ru/museum/moskva.htm
3. «Остоженка, 37». Государственный музей А. С. Пушкина. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ մարտի 16-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 27-ին.
4. «Тайны Дома Муму». Хранители Наследия. 2015 թ․ սեպտեմբերի 22. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 7-ին. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 6-ին.
5. Киселёв И. А. Бумажные обои в интерьерах России. — [S. l.]: Academia, 2014. — 840 с. — ISBN 5874443711
6. Тургенев И. С. Муму // Собрание сочинений : В 10 т. — М.: Гослитиздат, 1961. — Т. 2.
7. Кисель А., Сальникова М. Москва. Остоженка. Тургенев // Октябрь : журнал. —М., 2010. — № 2.
8. Антонова Т. Дом Муму откроет двери // Московский комсомолец : газета. —М., 2013. — В. 18 июля. — № 26283.
9. Дубовиков А. Н., Дунаева Е. Н., Назарова Л. Н. Примечания // Тургенев И. С. Полное собрание сочинений и писем : В 30 т. — 2-е изд., испр. и доп. — М.: Наука, 1980. — Т. 4. — С. 605.
10. «Музей И. С. Тургенева». Узнай Москву. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ ապրիլի 24-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 27-ին.
11. ««Дом Муму» на Остоженке отреставрируют к 200-летию Тургенева». Москва 24. 2014 թ․ նոյեմբերի 12. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 28-ին.
12. Мешков А. Где Герасим простился с Муму // Комсомольская правда : газета. — 2014. — В. 4 июля.
13. «Александр Кибовский рассказал о планах по реставрации памятников в 2014 году». Департамент культурного наследия города Москвы. 2014 թ․ հունվարի 31. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2015 թ․ ապրիլի 5-ին. «У нас не за горами юбилей писателя Тургенева и в этом году начнём реставрацию дома, который в народе называют «Домом Му-Му», — сказал Александр Кибовский»
14. «В Москве отреставрируют дом-музей Ивана Тургенева на Остоженке». Комплекс градостроительной политики и строительства города Москвы. 2014 թ․ հունիսի 4. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հունիսի 20-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 28-ին.
15. «Музей Тургенева на Остоженке («Дом Муму»)». Культурный туризм. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ մարտի 16-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 27-ին.
16. «Музей И. С. Тургенева в Москве». Turgenev.org. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ ապրիլի 18-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 27-ին.
17. «Распоряжение Правительства Москвы от 19 апреля 2007 № 714-РП «О создании музея „Дом И. С. Тургенева" по адресу: ул. Остоженка, д. 37/7, стр. 1»». bestpravo.com: Информационно-правовой портал. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ ապրիլի 25-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 28-ին.
18. «Музей И. С. Тургенева». Музеи России. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ մարտի 19-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 29-ին.
19. «Музей И. С. Тургенева». Государственный музей А. С. Пушкина. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ մարտի 14-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 27-ին.
20. «Федеральная служба по надзору за соблюдением законодательства в области охраны культурного наследия. Приказ от 24 сентября 2010 г. № 22-Р». Base.consultant.ru. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 28-ին.
21. «Дом, в котором жил Тургенев Иван Сергеевич в 1850 г.». Департамент культурного наследия города Москвы. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ ապրիլի 30-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 28-ին.
22. ««Дом Муму» на Остоженке отреставрируют к 200-летию Тургенева». Российская ассоциация реставраторов. 2014 թ․ դեկտեմբերի 11. Վերցված է 2015 թ․ ապրիլի 10-ին.(չաշխատող հղում)
23. «К 2018 году «Дом Муму» станет центром культурного кластера, посвящённого Тургеневу». NEWSru.com. 2015 թ․ նոյեմբերի 1. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ սեպտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 5-ին. «Мемориальный особняк отреставрируют в соответствии с документальными свидетельствами и историческими реалиями, там разместится новая постоянная экспозиция. Восстановленный в традициях тургеневского времени усадебный сад будет соединён с городским сквером, в котором планируется установить памятник писателю.»
24. «Реставрация Дома Муму. Часть II». Хранители Наследия. 2015 թ․ հոկտեմբերի 29. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 7-ին. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 6-ին.
25. «В Москве открыт памятник Ивану Тургеневу» (ռուսերեն). Президент России. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ հոկտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 6-ին.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Իվան Տուրգենևի թանգարան (Մոսկվա)» հոդվածին։