Իսրայելա-հորդանանյան հաշտության պայմանագիր

Իսրայելա-հորդանանյան հաշտության պայմանագիր (լրիվ անվանումը ՝ Իսրայելի Պետության և Հորդանանի Հաշիմյան Թագավորության միջև հաշտության պայմանագիր) (եբրայերեն՝ הסכם השלום בין ישראל לירדן‎) (արաբ․՝ معاهدة السلام الأردنية الإسرائيلية‎‎)՝ խաղաղության պայմանագիր, որը ստորագրվել է 1994 թվականին Իսրայելի և Հորդանանի միջև։ Պայմանագիրը նախատեսված էր երկու երկրների միջև հարաբերությունների և նրանց միջև տարածքային վեճի կարգավորման համար։ Պայմանագիրը ստորագրվել է 1994 թվականի հոկտեմբերի 26-ին «Արավա» հարավային սահմանային կետի մոտ, և Հորդանանը դարձել է երկրորդ արաբական երկիրը (Եգիպտոսից հետո), որը հաշտության պայմանագիր է կնքել Իսրայելի հետ։

Ձեռքսեղմում իսրայելա-հորդանանյան հաշտության պայմանագրի կնքման ժամանակ: 1994 թվական։ Բիլ Քլինթոնը, Իցհակ Ռաբինը և Հորդանանի թագավոր Հուսեյն I-ը

Պայմանագրի պատմություն

Նախադրյալներ

Խայիմ Վեյցմանի և Տրանսհորդանանի էմիր Աբդալլահի առաջին հանդիպումը տեղի էր ունեցել Լոնդոնում 1922 թվականին։ Աբդալլահը համաձայնել էր աջակցել «Բալֆուրի հռչակագրին», եթե սիոնիստները իրեն Պաղեստինի կառավարիչ ճանաչեն։ Վեյցմանը այդ առաջարկը մերժել էր, սակայն նրանց միջև շփումները շարունակվել են։

Անկախության համար մղված պատերազմից հետո՝ 1949 թվականի ապրիլի 3-ին, Հռոդոս կղզում կնքվել է առաջին հրադադարը Իսրայելի և Տրանհորդանանի միջև, որով արձանագրվել էր մարտական գործողությունների արդյունքում ստեղծված իրավիճակը^[1]։ Նույն ամսին Հորդանան գետի արևմտյան ափին գտնվող տարածքները, որոնք վերահսկվում էին Արաբական լեգեոնի կողմից, բռնակցվեցին, իսկ թագավորությունը վերանվանվեց Հորդանանի Հաշիմյան Թագավորություն^[2]։

1967 թվականին 6-օրյա պատերազմի ժամանակ Հորդանանի բանակը, որը մասնակցել էր Իսրայելի վրա հարձակմանը, երկու օրվա ընթացքում ջախջախվել է, և Հորդանանը կորցրել է Երուսաղեմի և Հորդանան գետի Արևմտյան ափի տարածքը։

1987 թվականին Լոնդոնում, Իսրայելի վարչապետ Իցհակ Շամիրից գաղտնի, նրա արտաքին գործերի նախարար Շիմոն Պերեսը Հորդանանի թագավոր Հուսեյնի հետ ստորագրում է մի փաստաթուղթ, որը կոչ էր անում հրավիրել մերձավորարևելյան խաղաղության խորհրդաժողով և նախատեսում է Հորդանանի արևմտյան ափի վերասկողության փոխանցում Հորդանանին։ Ընդ որում, թագավոր Հուսեյնը ենթադրել է, որ Շամիրը հավանություն է տվել այդ բանակցություններին։ Պերեսը հրաժարվել է Շամիրին ցույց տալ համաձայնագրի պատճեն նաև ա՛յն բանից հետո, երբ նա բանակցությունների մասին արդեն իմացել էր ամերիկացիներից։ Իսկ վերջիններս, ի վերջո, կառավարության ղեկավարին տրամադրել են համաձայնագրի պատճեն։ Արդյունքում՝ Պերեսը պաշտոնանկ արվեց Շամիրի կողմից^[3]։ Հաջորդ տարի Հորդանանը հրաժարվել է արևմտյան ափի նկատմամբ իր հավակնություններից ի օգուտ ՊԱԿ-ի^[4]։

Մինչև 90-ականների սկիզբը Իսրայելի և Հորդանանի միջև հարաբերությունները պաշտոնապես լարված էին։ Քաղաքական իրադրության փոփոխությունները սկսվեցին Իրաքի կողմից Քուվեյթի օկուպացիայից և Պարսից ծոցում պատերազմից հետո։ Իրաքի նկատմամբ հաղթանակից հետո ԱՄՆ-ն սկսեց ակտիվ խաղաղապահ գործունեություն Մերձավոր Արևելքում։ Մադրիդյան խորհրդաժողովում Իսրայելն առաջին անգամ բանակցություններ սկսեց արաբական երկրների հետ։

1992 թվականին Իսրայելում իշխանության եկավ «Ավոդա» կուսակցությունը՝ Իցհակ Ռաբինի ղեկավարությամբ։ Նրա նախընտրական ծրագիրը արաբների հետ խաղաղության լուրջ առաջխաղացում էր ենթադրում բոլոր ուղղություններով։ Որպես դրա հետևանք՝ 1993 թվականին Իսրայելի և ՊԱԿ-ի միջև ստորագրվեցին Նորվեգական համաձայնագրերը։

Նախնական բանակցություններ

Իսրայելի վարչապետ Իցհակ Ռաբինը և արտաքին գործերի նախարար Շիմոն Պերեսը Հուսեյն թագավորին հայտնել էին, որ ՊԱԿ-ի հետ Օսլոյի համաձայնություններից հետո Հորդանանը կարող է «խաղից դուրս մնալ»։ Հուսեյնը խորհրդակցություններ անցկացրեց Եգիպտոսի նախագահ Հոսնի Մուբարաքի և Սիրիայի նախագահ Հաֆեզ Ասադի հետ։ Մուբարաքն աջակցում էր նրան, իսկ Ասադը նրան խորհուրդ տվեց միայն «խոսել» Իսրայելի հետ, այլ ոչ թե որևէ համաձայնագիր ստորագրել։ ԱՄՆ-ը՝ ի դեմս նախագահ Բիլ Քլինթոնի, սկսեց ճնշել Հուսեյնին, որպեսզի վերջինս խաղաղ բանակցություններ սկսի և հաշտության պայմանագիր ստորագրի Իսրայելի հետ, և նրան խոստացավ, որ հորդանանյան պարտքերը կներվեն^[1]։ Համատեղ ջանքերը հաջողությամբ պսակվեցին, և Հորդանանը որոշում կայացրեց Իսրայելի հետ համաձայնագիր ստորագրել։ 1994 թվականի հուլիսի 25-ին Ռաբինը, Հուսեյնը և Քլինթոնը Վաշինգտոնում ստորագրեցին «Վաշինգտոնյան հռչակագիրը»։ Դրանում ասվում էր, որ Իսրայելն ու Հորդանանը հայտարարում են թշնամական վիճակի պաշտոնական ավարտի և բանակցությունների մեկնարկի մասին՝ «արյունահեղության և վշտի ավարտին», ինչպես նաև՝ արդար և տևական խաղաղության հասնելու նպատակով։

Վարչապետ Ի. Ռաբինն ու թագավոր Հուսեյնը հանդիսավոր ելույթ ունեցան։ Թագավոր Հուսեյնը մասնավորապես ասել է^[5]՝

Տարիներ շարունակ, իմ ամեն մի աղոթքով, ես խնդրել եմ Ամենաբարձրյալ Աստծուն՝ օգնել ինձ դառնալու աշխարհի արարիչներից մեկը։..․ Դա այն է, ինչի մասին երազում էր իմ մեծ պապը, իսկ հիմա ես եմ երազում։ Մենք զգում ենք, որ մոտ ենք այդ երազանքի իրականացմանը:..․ բնականը կգա փոխարինելու մեր կյանքում այն անբնականին, որը երկար տարիներ, ցավոք, բնական էր։

Համաձայնագրի ստորագրում

Հորդանանի թագավոր Հուսեյնն ու Իսրայելի վարչապետ Իցհակ Ռաբինը 1994 թվականի հոկտեմբերի 26-ի պայմանագրի ստորագրումից հետո։

1994 թվականի հուլիսին Հորդանանի վարչապետ Աբդելսալամ ալ–Մաջալին հայտարարեց «պատերազմների դարաշրջանի ավարտը», իսկ Շիմոն Պերեսը հայտարարեց, որ «խաղաղության պահը եկել է»։ Ռաբինն ու թագավոր Հուսեյնը բաց նիստ անցկացրեցին Սպիտակ տանը, Քլինթոնի հետ։

1994 թվականի հոկտեմբերի 26-ին տեղի ունեցած արարողության ժամանակ Իսրայելի Արավա հովտում, Էյլաթից հյուսիս և Հորդանանի սահմանի մոտ Հորդանանը և Իսրայելը ստորագրեցին այդ պատմական հաշտության պայմանագիրը։ Վարչապետ Ռաբինը և վարչապետ Աբդելսալամ ալ–Մաջալին ստորագրեցին պայմանագիրը, և Իսրայելի նախագահ Էզեր Վայցմանը սեղմեց Հուսեյն թագավորի ձեռքը։ Դա տեղի ունեցաց ԱՄՆ պետքարտուղար Ուորեն Քրիստոֆերի ուղեկցությամբ, նախագահ Բիլ Քլինթոնի ներկայությամբ^[5]։

Եգիպտոսը ողջունեց համաձայնագիրը, Իսկ Սիրիան ամբողջությամբ անտեսեց այն։ Լիբանանյան «Հըզբոլլահի» մի խումբ զինյալներ, ի նշան պայմանագրի դեմ բողոքի, ստորագրման արարողությունից 20 րոպե առաջ Հյուսիսային Գալիլեայի բնակավայրերը գնդակոծեցին ականանետերով և հրթիռներով։ Իսրայելի բնակիչները, որոնք ստիպված էին եղել տարհանվել ապաստարաններում, իրենց հետ ռադիոընդունիչներ և շարժական հեռուստացույցներ են վերցրել, որպեսզի բաց չթողնեն Իսրայելի պատմության մեջ արաբական պետության հետ երկրորդ խաղաղ պայմանագրի ստորագրման պահը։

Պայմանագրի հիմնական սկզբունքներ

Իսրայելի և Հորդանանի միջև ստորագրված պայմանագրի առանցքային սկզբունքներն էին^[5][6][7]՝

Իսրայելի սահմանը Հորդանանի հետ՝ Հորդանան գետի հովտում

• Սահմաններ՝ որպես հաստատված սահման նշվեց Հորդանան գետը, և պայմանավորվածություն կայացավ, որ եթե դրա հունը փոխվի՝ Հորդանանի սահմանը «կհետևի» նոր հունին։ Բացի այդ, Իսրայելը Հորդանանին փոխանցեց 300 քառակուսի կիլոմետր տարածք, այդ թվում, այսպես կոչված, «աշխարհի կղզին», ինչպես նաև 2850 դուման տարածք (2.85 կմ ²) Արաբա անապատում (Muvlaat Tzofar): Էյն-Գեդիից մինչև Բեյթ Շեան սահմանի հատված չհաստատվեց, քանի որ Հորդանանը հայտարարեց, որ պաղեստինյան վարչակազմը պետք է գործընկեր լինի այդ սահմանի հաստատման համար։
• Նորմալացում՝ հարաբերությունների ամբողջական կարգավորում, դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատում և դեսպանությունների բացում, զբոսաշրջիկներին վիզաների տրամադրում, օդային հաղորդակցության բացում, ծովային նավահանգիստներ մուտք գործելու ազատություն և Արաբայում ազատ առևտրային գոտիների և արդյունաբերական այգիների ստեղծում։
• Անվտանգություն և պաշտպանություն՝ հարգանք կողմերից յուրաքանչյուրի ինքնիշխանության և տարածքային ամբողջականության հանդեպ, առանց թույլտվության սահմանները չխախտելու պահանջ։ Համագործակցություն ահաբեկչության դեմ պայքարում և ահաբեկչության դեմ պայքարի համատեղ ջանքերի ներդնում, այդ թվում՝ պաշտպանություն հարձակումներից և մաքսանենգների սահմանների խախտումից։ Յուրաքանչյուր երկիր պարտավոր էր կանխել ցանկացած թշնամական գործողություն մյուս կողմի դեմ և չհամագործակցել որևէ ահաբեկչական կազմակերպության հետ։
• Երուսաղեմ՝ Հորդանանը, որպես իսլամի և քրիստոնեության սրբավայրերի խնամակալ կամ պահապան, պաղեստինցիների հետ ապագա խաղաղության համաձայնագրերի շրջանակներում նախապատվություն կտա, երբ խոսքը վերաբերի քաղաքի մուսուլմանական և քրիստոնեական սրբավայրերի վիճակին։
• Ջուր՝ Հորդանան գետի ջրի արդարացի բաժանման և Արաբա անապատի ստորերկրյա ջրային ռեսուրսների շրջանակներում Իսրայելը համաձայնեց Հորդանանին տրամադրել տարեկան 50 մլն խմ ջուր (Հորդանանը պահանջում էր 100 մլն) և Յարմուք գետի մասնաբաժինը, որպեսզի Հորդանանը դրա 3/4-ը ունենա։ Երկու երկրներն էլ պետք է զարգացնեին նաև այլ ջրային ռեսուրսները և ջրամբարները, և օգնեին միմյանց երաշտի տարիներին։
• Պաղեստինցի փախստականներ՝ Իսրայելը և Հորդանանը պետք է համագործակցեին՝ փախստականների տառապանքները մեղմելու գործում, այդ թվում՝ քառակողմ կոմիտեում (Իսրայել, Հորդանան, Եգիպտոս և պաղեստինցիներ), որը կփորձի աշխատել խնդրի լուծման ուղղությամբ։

Պայմանագրի համառոտ բովանդակություն

Պայմանագիրը բաղկացած է նախաբանից, երեսունից հոդվածից և դրան կից հինգ հավելվածներից, ինչպես նաև տեղագրական քարտեզներից, որտեղ նշված է երկու երկրների միջև միջազգային սահմանը և նշված են Իսրայելի կողմից օկուպացված տարածքները, որոնք վերադարձվել են Հորդանանի ինքնիշխանության տակ։

• Պայմանագրի պրեամբուլա՝ Խաղաղության ձգտող Իսրայելն ու Հորդանանը, հաշվի առնելով 1994 թվականի հուլիսի 25-ին ստորագրված վաշինգտոնյան հռչակագիրը, և հիմնվելով ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի բանաձևերի վրա, հայտարարում են միմյանց միջև պատերազմի դադարեցման և խաղաղության հաստատման մասին ՝ ըստ հաշտության պայմանագրի։
• Հոդված 1․ Հաշտության հայտարարություն

Իսրայելի Պետության և Հորդանանի Հաշիմյան Թագավորության միջև հաստատվում է խաղաղություն։

• Հոդված 2․ Փոխադարձ ճանաչում

Կողմերը ճանաչում և հարգում են միմյանց ինքնիշխանությունը, տարածքային ամբողջականությունը և քաղաքական անկախությունը։ Հորդանանի Հաշիմյան Թագավորությունը ներդաշնակ կլինի Իսրայելի Պետության հետ։

• Հոդված 3․ Սահմաններ

Իսրայելի և Հորդանանի միջև միջազգային սահմանի սահմանման ու ճանաչման հաստատում՝ ըստ բրիտանական մանդատին համապատասխան սահմանի սահմանման, սակայն, առանց վնաս հասցնելու ցանկացած տարածքների կարգավիճակին, որոնք 1967 թվականին հայտնվել էին կառավարության իսրայելական ռազմական վերահսկողության ներքո (կետ 2)։

• Հոդված 4․ Համագործակցություն անվտանգության ոլորտում

Անվտանգության ոլորտում փոխըմբռնումն ու համագործակցությունը, դրա հետ կապված հարցերը հարաբերությունների զգալի մասն են լինելու։ Կողմերը ճանաչում են Եվրոպական միության շրջանակներում Եվրոպայի անվտանգության և համագործակցության կազմակերպության (ԵԱՀԿ) զարգացման ձեռքբերումները և ստանձնում են Մերձավոր Արևելքում CSCME կազմակերպության (Մերձավոր Արևելքում անվտանգության և համագործակցության խորհրդակցություն) ստեղծման պարտավորությունները։ Կողմերը պարտավորվում են զերծ մնալ ուժային սպառնալիքներից, ուժի կիրառումից կամ ավանդական, ոչ ավանդական կամ ցանկացած այլ տեսակի զենքի կիրառումից, ինչպես նաև պայքարել բոլոր տեսակի ահաբեկչության դեմ։

• Հոդված 5․ Դիվանագիտական հարաբերություններ

Սահմանվում են ամբողջ ծավալով դիվանագիտական և հյուպատոսական հարաբերություններ և կատարվում է դեսպանների և ռեզիդենտների փոխանակում՝ ներառյալ տնտեսական և մշակութային կապերի կարգավորումը։

• Հոդված 6․ Ջրային ռեսուրսներ

Կողմերը ճանաչում են Հորդանան գետի և Յարմուք գետի, Արաբա անապատի ստորգետնյա ջրերի օրինական բաժանումը և նոր ջրային ռեսուրսների մշակումը։

• Հոդված 7․ Տնտեսական համագործակցություն

Տնտեսական համագործակցությունը խթանելու և խտրական արգելքները վերացնելու համար Կողմերը պայմանավորվում են դադարեցնել տնտեսական բոյկոտը։

• Հոդված 8․ Փախստականներ

Տեղահանված անձանց խնդիրը պետք է քննարկվի Եգիպտոսի և պաղեստինցիների հետ, իսկ փախստականների հարցը պետք է քննարկվի բազմակողմ հիմունքներով՝ տարածքների մշտական կարգավիճակի շուրջ բանակցությունների համադրությամբ։

• Հոդված 9․ Սրբավայրեր

Կրոնական և պատմական նշանակության վայրեր մուտք գործելու ազատություն։ Իսրայելը հաշվի կառնի Հորդանանի Հաշիմյան Թագավորության հատուկ դերը Երուսաղեմում մուսուլմանական սրբությունների պահպանման գործում։ Երբ սկսվեն մշտական կարգավիճակի շուրջ բանակցությունները, Իսրայելը առաջնահերթ ուշադրություն կդարձնի այդ սրբավայրերի նկատմամբ հորդանանյան պատմական դերին։

• Հոդված 10․ Մշակույթ և գիտություն

Մշակութային և գիտական փոխանակումների հաստատում բոլոր ոլորտներում, և նորմալ մշակութային կապերի ստեղծման վերաբերյալ պայմանագիր։

• Հոդված 11․ Փոխըմբռնում և հանդուրժողականություն

Կողմերը ձեռնպահ կմնան միմյանց նկատմամբ քարոզչությունից, թույլ չեն տա նման քարոզչություն տարածել իրենց երկրներում, կապահովեն պատշաճ իրավական ընթացակարգ երկու երկրների քաղաքացիների համար։

• Հոդված 12․ Թմրանյութեր և հանցագործություն

Կողմերը պայքարելու են հանցավորության, մաքսանենգության, թմրանյութերի ապօրինի շրջանառության դեմ և պատասխանատվության են ենթարկելու մեղավորներին։

• Հոդված 13․ Ճանապարհներ

Կողմերը ազատ տեղաշարժեր կտրամադրեն մարդկանց և տրանսպորտային միջոցներին և խտրական հարկեր ու սահմանափակումներ չեն պարտադրի։ Կբացվեն և կպահպանվեն ճանապարհները և սահմանային անցումները, ինչպես նաև պայմանավորվածություն կայացավ շարունակել բանակցությունները Էյլաթի մոտ Եգիպտոսի, Իսրայելի և Հորդանանի միջև մայրուղու կառուցման շուրջ։

• Հոդված 14․ Ծովի ազատություն

Միջազգային իրավունքի նորմերին և նավահանգիստների բնականոն հասանելիությանը համապատասխան տարածքային ջրերով անցնելու իրավունքը։ Տիրան նեղուցն ու Ակաբա ծոցը միջազգային ջրային ուղիներն են, որոնք բաց են բոլոր պետությունների համար ։

• Հոդված 15․ Ավիաթռիչքներ

Բազմակողմանի ավիացիոն համաձայնագրի, մասնավորապես՝ 1944 թվականի միջազգային քաղաքացիական ավիացիայի մասին կոնվենցիայի (Չիկագոյի կոնվենցիա) շրջանակներում նախատեսված իրավունքների, արտոնությունների և պարտավորությունների և 1944 թվականի միջազգային օդային տարանցիկ փոխադրումների մասին համաձայնագրի ճանաչում։

• Հոդված 16․ Կապի միջոցներ

Կողմերը կունենան ուղիղ հեռախոսային և ֆաքսիմիլային գծեր, փոստային կապ։

• Հոդված 17․ Տուրիզմ

Կողմերը կնպաստեն զբոսաշրջության ոլորտում համագործակցությանը։

• Հոդված 18․ Շրջակա միջավայր

Կողմերը կհամագործակցեն շրջակա միջավայրի պահպանության, բնապահպանության և աղտոտման կանխարգելման ոլորտներում։

• Հոդված 19․ Էներգետիկա

Կողմերը կզարգացնեն էներգետիկ ռեսուրսների յուրացումը և կներկայացնեն նախագծեր, ինչպիսիք են արևային էներգիայի օգտագործումը, ինչպես նաև Էյլաթ — Ակաբա շրջանում էլեկտրական ցանցերի միջև փոխգործակցությունը։

• Հոդված 20․ Հորդանանի հովիտ

Հորդանանի հովտի զարգացում, այդ թվում՝ համատեղ նախագծեր տնտեսական, բնապահպանական, էներգետիկ և զբոսաշրջության ոլորտներում.

• Հոդված 21․ Առողջապահություն

Համագործակցություն առողջապահության ոլորտում։

• Հոդված 22․ Գյուղատնտեսություն

Համագործակցություն գյուղատնտեսության ոլորտում, ներառյալ անասնաբուժական ծառայությունները, բույսերի պաշտպանությունը, կենսատեխնոլոգիաները և մարքեթինգը։

• Հոդված 23․ Ակաբա-Էյլաթ

Կստեղծվեն մեխանիզմներ Ակաբա և Էյլաթ քաղաքների համատեղ զարգացման համար, ինչպիսիք են զբոսաշրջության զարգացումը, մաքսատները, ազատ առևտրի գոտին, ավիացիան, շրջակա միջավայրի աղտոտման կանխումը, համագործակցությունը ծովային, ոստիկանական և մաքսային հարցերի, ինչպես նաև առողջապահության հարցերի շուրջ։

Պայմանագրի հետևանքներ

ԱՄՆ-ի նախագահ Բիլ Քլինթոնը (կենտրոնում) հետևում է, թե ինչպես են Հորդանանի թագավոր Հուսեյնը (ձախից) և Իսրայելի վարչապետ Իցհակ Ռաբինը (աջից) Սպիտակ տան մարգագետնում ստորագրում վաշինգտոնյան հռչակագիրը, որը վերջ դրեց երկու երկրների միջև պաշտոնական թշնամանքի վիճակին։ 1994 թվականի հուլիս

Իսրայելի և Հորդանանի միջև ստորագրված հաշտության պայմանագիրը երկու պետությունների միջև բարեկամական հարաբերությունների զարգացման գործընթացի վերջնական ակորդն էր, որը սկսվել էր դեռևս 1967 թվականին Վեցօրյա պատերազմի ավարտից հետո, երբ Հորդանանը որոշել էր այլևս թշնամական գործողություններ չդրսևորել Իսրայելի նկատմամբ^[8]։

Պայմանագրի ստորագրման հետևանքը եղավ Իսրայելի և Հորդանանի միջև տնտեսական կապերի զգալի ավելացումը։ 1996 թվականից մինչև 2003 թվականը առևտրի ծավալն աճեց 10 անգամ։ Հատուկ տնտեսական իսրայելա-հորդանանյան արդյունաբերական գոտիների շնորհիվ, որոնցում իսրայելական տեքստիլ ձեռնարկությունները բացեցին իրենց մասնաճյուղերը, կտրուկ աճեց հորդանանյան արտադրանքի արտահանումը ԱՄՆ (մոտ 50 անգամ՝ մինչև 2003 թվականը)^[7]։

Համաձայնագրից հետո Իսրայելն ու Հորդանանը բացեցին իրենց սահմանները զբոսաշրջիկների համար։ Ամբողջ սահմանին տեղադրվեցին մի քանի սահմանային անցակետեր, ինչը հեշտացրեց երկու երկրների միջև զբոսաշրջային, առևտրային և աշխատանքային ուղևորությունները։ Իսրայելցի զբոսաշրջիկները սկսեցին այցելել Հորդանան, նրանցից շատերը մեկնում էին, օրինակ, տեսնելու Պետրայի «Հա-Ադոմ գյուղերը» («Կարմիր քար»)՝ քարից փորված Նաբաթեական Թագավորության ժամանակների քաղաքը, որը իսրայելցիներին հիացրել էր դեռևս 50–ական և 60-ական թվականների ընթացքում, երբ նրանք գաղտնի ներթափանցում էին Հորդանան՝ տեսնելու դրանք։

1996 թվականին ստորագրվեց նաև լրացուցիչ առևտրային պայմանագիր, որի համաձայն Իսրայելը զգալի օգնություն է տրամադրում Ամմանում ժամանակակից բժշկական կենտրոնի ստեղծման համար։

2000 թվականին ստորագրվեց Էյլաթի և Ակաբայի շրջանում տնտեսական համագործակցության մասին պայմանագիր։ Զբոսաշրջության և տրանսպորտի ոլորտում համագործակցությունից բացի, Ակաբայի ծոցի երկայնքով ճանապարհի կառուցման և Հորդանան գետի վրայով կամուրջների արդիականացման ծրագրեր կան^[9]։

2018 թվականի հոկտեմբերին Հորդանանը հայտարարեց, որ մտադիր չէ երկարացնել հորդանանյան հողերի վարձակալության պայմանագրի կետերից մեկը, և պատրաստվում է դրանք վերադարձնել իր ինքնիշխանության տակ^[10]։

Պայմանագրի քննադատություն

Ըստ շատ աղբյուրների, Իսրայելում դժգոհ են այս պայմանագրում պարունակվող «խաղաղություն ջրի դիմաց» ձևակերպումից։ Ենթադրվում է, որ Իսրայելը չի կարող իրեն թույլ տալ Հորդանանից ջուր տրամադրել այն դեպքում, երբ դրա պակասը սուր է զգացվում հենց Իսրայելում^[11]։

Տես նաև

• Արաբա–իսրայելական հակամարտություն
• Բիլ Քլինթոն
• Հուսեյն Իբն Թալալ
• Շիմոն Պերես
• Իցհակ Ռաբին

Ծանոթագրություններ

1. «Израиль и Иордания: долгий путь к миру». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ ապրիլի 4-ին. Վերցված է 2009 թ․ հուլիսի 28-ին.
2. «Иордания». Վերցված է 2009 թ․ հուլիսի 28-ին.
3. Красная черта для политика, 27.02.2011 Արխիվացված 2011-03-01 Wayback Machine, Сара Хониг^[en], Jerusalem Post, 21.02.2011
4. Address to the Nation King Hussein July 31, 1988
5. «В.П. Панкратьев. Иордано-израильский мирный договор». Центр исследования общих проблем современного Востока ИВ РАН. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հունիսի 15-ին. Վերցված է 2014 թ․ հունիսի 14-ին.
6. «Main Points of Israel-Jordan Peace Treaty». Министерство иностранных дел Израиля. Վերցված է 2014 թ․ հունիսի 14-ին.(անգլ.)
7. Иордания՝ հոդվածը Հրեական էլեկտրոնային հանրագիտարանում
8. «Мирный договор с Иорданией, 1994». Еврейское агентство. Վերցված է 2014 թ․ հունիսի 14-ին.(չաշխատող հղում)
9. «Ближний Восток». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ սեպտեմբերի 30-ին. Վերցված է 2009 թ․ հուլիսի 28-ին.
10. «Ход конем: Иордания отменила часть мирного договора с Израилем (9 канал, Израиль)». 2018 թ․ հոկտեմբերի 21.
11. «Иордания: уроки мира». 2008 թ․ ապրիլի 29. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ ապրիլի 4-ին. Վերցված է 2009 թ․ հուլիսի 28-ին.

Աղբյուրներ

• TREATY OF PEACE BETWEEN THE STATE OF ISRAEL AND THE HASHEMITE KINGDOM OF JORDAN, October 26, 1994 МИД Израиля(անգլ.)
• Text of the Treaty at the site of King Hussein of Jordan
• The Washington Declaration МИД Израиля(անգլ.)