Դարչնագույն խոլահավ

Դարչնագույն խոլահավ (լատին․՝ Sula leucogaster), խոշոր ծովային թռչուն խոլահավերի ընտանիքից, որից այն, թերևս, ամենատարածված տեսակն է^[1]։ Այն ունի համաարևադարձային տարածագոտի, որը համընկնում է այլ խոլահավերի տեսակների հետ։ Երամային դարչնագույն խոլահավը շրջում և կեր է հայթայթում ափամերձ ջրերի ցածր բարձրության վրա։ Երամները սուզվում են՝ փոքր ձկներ բռնելու համար, հատկապես, երբ գիշատիչները քշում են դրանց դեպի մակերևույթ։ Նրանք բնադրում են միայն գետնին և թառում են պինդ առարկաների, այլ ոչ թե ջրի երեսին^[2]։

Դարչնագույն խոլահավ
Դարչնագույն խոլահավ
Դասակարգում
Թագավորություն	Կենդանիներ (Animalia)
Տիպ/Բաժին	Քորդավորներ (Chordata)
Ենթատիպ	Ողնաշարավորներ (Vertebrata)
Դաս	Թռչուններ (Aves)
Կարգ	Խոլահավազգիներ (Suliformes)
Ընտանիք	Խոլահավեր (ընտանիք) (Sulidae)
Ցեղ	Խոլահավեր (Sula)
Տեսակ	Դարչնագույն խոլահավ (S. leucogaster)
Միջազգային անվանում
Sula leucogaster Boddaert, 1783
Տարածվածություն և պահպանություն
Հատուկ պահպանության կարգավիճակ՝ Քիչ մտահոգող տեսակ Տաքսոնի տարածվածությունը

Տաքսոնոմիա

Դարչնագույն խոլահավը նկարագրվել է ֆրանսիացի բազմագիտակ Ժորժ-Լուի Լեկլերկի՝ կոմս դը Բուֆոնի կողմից իր Histoire Naturelle des Oiseaux- ում 1781 թվականին^[3]։Թռչունը պատկերվել էր նաև ձեռքով գունազարդված պնակի վրա, որը փորագրվել էր Ֆրանսուա-Նիկոլյա Մարտինեի կողմից Planches Enluminées D'Histoire Naturelle-ում, որն արտադրվել էր Էդմե-Լուի Դոբենտոնի ղեկավարությամբ՝ ուղեկցելու Բուֆոնի տեքստին^[4]։ Բուֆոնն իր նկարագրության մեջ չի ներառել գիտական անվանում, սակայն 1783 թվականին հոլանդացի բնագետ Պիտեր Բոդդերտը մտցրեց Pelecanus leucogaster երկանդամ անվանումն իր Planches Enluminées գրացուցակում^[5]։ Տիպային տեղանքը Ֆրանսիական Գվիանայի Կայեննան է^[6]։ Ներկայիս Sula ցեղը մտցվել է ֆրանսիացի կենդանաբան Մատյուրեն Ժակ Բրիսոնի կողմից 1760 թվականին^[7]։ Sula բառը նորվեգերեն նշանակում է խևահավ, իսկ leucogaster-ը հին հունարեն leuko-ից է, որը նշանակում է «սպիտակ», և gastēr-ից, որը նշանակում է «փոր»^[8]։

Կա ճանաչված չորս ենթատեսակ.^[9]

• Sula leucogaster leucogaster (Boddaert, 1783) - Կարիբյան և Ատլանտյան կղզիներ
• Sula leucogaster brewsteri Նաթանիել Սթիքնի Գոս, 1888 - ԱՄՆ-ի և Մեքսիկայի խաղաղօվկիանոսյան ափեր
• Sula leucogaster etesiaca Ջոն Թայեր և Օթրամ Բենգս, 1905 - Կենտրոնական Ամերիկայի և Կոլումբիայի խաղաղօվկիանոսյան ափեր
• Sula leucogaster plotus (Ֆորսթեր, 1844) – Կարմիր ծովը Հնդկական օվկիանոսի միջով դեպի արևմուտք և կենտրոնական Խաղաղ օվկիանոս^[10]

Նկարագրություն

Խոլահավի գլուխը և մարմնի վերնամասը (մեջքը) ծածկված են շագանակագույնից մինչև սևի հասնող փետուրներով, իսկ մնացած մասը (որովայնը) հակադրական սպիտակ է։ Մերկ մասերի գույները տարբերվում են աշխարհագրորեն, բայց ոչ սեզոնային^[2]։ Տեսակը նաև ցուցադրում է մերկ մասերի գույների սեռական երկձևություն. արուները ունեն կապույտ ակնամերձ օղակ, ի տարբերություն էգերի դեղին ակնօղակի։ Բացի այդ, S. l. brewsteri ենթատեսակի արուն լավ արտահայտված փետրածածկ ունի. սպիտակ ճակատը, ճակատի առջևը և կզակը միաձուլվում են դարչնագորշավուն պարանոցի և կրծքի հետ^[2]։

Էգը հասնում է մոտ 80 սմ, իսկ նրա թևերի բացվածքը՝ 150 սմ-ի, և նա կարող է կշռել մինչև 1,3 կգ։ Արու հասնում է մոտ 75 սանտիմետրի, նրա թևերի բացվածքը՝ 140 սմ-ի, իսկ կշիռը 1000 գրամի^[11]։

Ի տարբերություն խոլահավերի այլ տեսակների, ոչ սեռահասունների փետրածածկն արդեն նման է մեծերի փետրավորությանը^[2]։ Դրանք գորշադարչնագույն են՝ գլխի, թևերի և պոչի վերնամասի մգացումով, իսկ կրծքի և փետրածածկի ներքևի մասը սպիտակի վրա խիստ դարչնագույն երանգավորում ունեն։ S. l. brewsteri ենթատեսակի ոչ սեռահասուն թռչունները նույնպես տարբերվում են նրանով, որ ստորին փետրածածկը մկան երանգի դարչնագույն գույն ունի^[2]։

Նրանց կտուցները բավականին սուր են և բազմաթիվ ատամնավոր եզրեր ունեն։ Նրանց թևերը բավականին կարճ են, ինչը հանգեցնում է թափահարման բարձ արագության, իսկ պոչը բարակ է ու երկար։ Թեև այս թռչունները սովորաբար լուռ են, թռչունների դիտորդները հաղորդել ում երբեմն-երբեմն արձակած հնչյունների մասին, որոնք նման են խռնչյունի կամ կռնչոցի։

Էկոլոգիա

Արու թռչունը ճտի հետ Սան Պեդրո և Սան Պաուլո կղզեխմբում, Պերնամբուկո, Բրազիլիա

Այս տեսակը բնադրում է Ատլանտյան և Խաղաղ օվկիանոսների համաարևադարձային կղզիներում և ափերում։ Հաճախ են այցելում Մեքսիկական ծոցի և Կարիբյան ծովի կղզիներում գտնվող բազմացման վայրերը։ Աշխարհում աղտոտվածության աճի հետ մեկտեղ դարչնագույն խոլահավերը սկսել են օգտագործել ծովաղբը՝ իրենց բները դնելու համար։ Այդ բների 90,1 տոկոսը բաղկացած է պլաստիկից, մինչդեռ նավաբեկության վայրերի մոտ գտնվող բները նավաբեկորների մեծ տոկոս են պարունակում^[12]։ Այս թռչունը բնադրում է մեծ գաղութներով՝ գետնին՝ կոտրված խեցիների և բուսականության կույտի մեջ երկու կավճակապույտ ձու դնելով, բայց սովորաբար մեծացնում է միայն մեկ ճուտ, քանի որ երկրորդ ձագը չի կարող մրցակցել իր ավագ եղբոր կամ քրոջ հետ սննդի համար, կամ նույնիսկ բնից դուրս է նետվում նրա կողմից^[13]։ Ձմեռում է ծովում ավելի լայն տարածության վրա։

Զույգերը կարող են միասին մնալ մի քանի սեզոնի ընթացքում։ Նրանք կատարում են ողջույնի ճարտար ծեսեր, ինչպես նաև տպավորիչ սուզորդներ են, որոնք մեծ արագությամբ սուզվում են օվկիանոս։ Հիմնականում ուտում են մանր ձկներով կամ կաղամարներով, որոնք խմբերով հավաքվում են մակերևույթի մոտ, նաև թռչող ձուկ են որսում՝ մակերևույթի վրայով սահելիս։ Չնայած նրանք հզոր և արագաշարժ թռչուններ են, բայց հատկապես անշնորհք են վերելքի և վայրէջքի ժամանակ. վերելքը հեշտացնելու համար նրանք ուժեղ քամիներ և բարձր թառեր են օգտագործում։

Լուսանկարներ

• 
  Երիտասարդ թռչուն, Սան Տոմե և Պրինսիպի
• 
  Էգ, Գրին կղզում, Քվինսլենդ
• 
  Արու, Ֆրենչ Ֆրիգատ Շոլս, Հավայան կղզիներ
• 
  Էգն ու արուն փայտերից սարքած իրենց բնում, Ավստրալիա
• 
  S. l. brewsteri-ի զույգ, Մարիետայի կղզիներ, Մեքսիկա
• 
  Ոչ սեռահասուն թռչուն, Կոստա Ռիկայի խաղաղօվկիանոսյան ափ
• 
  Մեծացած ճուտը թռչելիս, Գոլֆո Դուլսե, Կոստա Ռիկա
• 
  Էլ ավելի մեծացած ճուտ, Սան Տոմե և Պրինսիպի
• 
  Դարչնագույն խոլահավի ձուն, Թուլուզի թանգարան

Ծանոթագրություններ

1. Harrison, Peter (1985). Seabirds: An Identification Guide (revised ed.). Houghton Mifflin. էջ 292. ISBN 978-0-395-60291-1.
2. Harrison, Peter (1985). Seabirds: An Identification Guide (revised ed.). Houghton Mifflin. էջ 292. ISBN 978-0-395-60291-1.Harrison, Peter (1985).
3. Buffon, Georges-Louis Leclerc de (1781). «Le Petit Fou». Histoire Naturelle des Oiseaux (ֆրանսերեն). Vol. 16. Paris: De L'Imprimerie Royale. էջ 142.
4. Buffon, Georges-Louis Leclerc de; Martinet, François-Nicolas; Daubenton, Edme-Louis; Daubenton, Louis-Jean-Marie (1765–1783). «Fou de Cayennen». Planches Enluminées D'Histoire Naturelle. Vol. 10. Paris: De L'Imprimerie Royale. Plate 973.
5. Boddaert, Pieter (1783). Table des planches enluminéez d'histoire naturelle de M. D'Aubenton : avec les denominations de M.M. de Buffon, Brisson, Edwards, Linnaeus et Latham, precedé d'une notice des principaux ouvrages zoologiques enluminés (ֆրանսերեն). Utrecht. էջ 57, Number 973.
6. Mayr, Ernst; Cottrell, G. William, eds. (1979). Check-list of Birds of the World. Vol. 1 (2nd ed.). Cambridge, Massachusetts: Museum of Comparative Zoology. էջ 186.
7. Brisson, Mathurin Jacques (1760). Ornithologie, ou, Méthode contenant la division des oiseaux en ordres, sections, genres, especes & leurs variétés (ֆրանսերեն and լատիներեն). Paris: Jean-Baptiste Bauche. Vol. 1, p. 60,Vol. 6 p. 494.
8. Jobling, James A. (2010). The Helm Dictionary of Scientific Bird Names. London: Christopher Helm. էջեր 223, 373. ISBN 978-1-4081-2501-4.
9. Gill, Frank; Donsker, David, eds. (2017). «Hamerkop, Shoebill, pelicans, boobies & cormorants». World Bird List Version 7.3. International Ornithologists' Union. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 5-ին.
10. Redman, Nigel; Stevenson, Terry; Fanshawe, John (2016). Birds of the Horn of Africa: Ethiopia, Eritrea, Djibouti, Somalia, and Socotra – Revised and Expanded Edition. Princeton Field Guides. Princeton, New Jersey: Princeton University Press. էջ 44. ISBN 978-0-691-17289-7. OCLC 944380248. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 13-ին.
11. Ospina-Alvarez, A. (2008). «Coloniality of brown booby (Sula leucogaster) in Gorgona National Natural Park, Eastern Tropical Pacific» (PDF). Onitología Neotropical. 19: 517–529.
12. Grant, L.M.; Lavers, J.L.; Stuckenbrock, S.; Sharp, B.P.; Bond, A.L. (2018). «The use of anthropogenic marine debris as a nesting material by brown boobies (Sula leucogaster)». Marine Pollution Bulletin. 137: 96–103. doi:10.1016/j.marpolbul.2018.10.016. PMID 30503494.
13. Dorward, D.F. (1962). «Comparative biology of the white booby and the brown booby Sula spp. at Ascension». Ibis. 103B (2): 174–220. doi:10.1111/j.1474-919X.1962.tb07244.x.

Գրականություն

• O'Brien, Rory M. (1990). «Sula leucogaster Brown Booby» (PDF). In Marchant, S.; Higgins, P.G. (eds.). Handbook of Australian, New Zealand & Antarctic Birds. Volume 1: Ratites to ducks; Part B, Australian pelican to ducks. Melbourne, Victoria: Oxford University Press. էջեր 781–790. ISBN 978-0-19-553068-1. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2019-05-07-ին. Վերցված է 2022-02-06-ին.
• Harrison, Peter (1996). Seabirds of the World. Princeton: Princeton University Press. ISBN 0-691-01551-1.
• Bull, John; Farrand, John, Jr (1984). The Audubon Society Field Guide to North American Birds, Eastern Region. New York: Alfred A. Knopf. ISBN 0-394-41405-5.{{cite book}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)

Արտաքին հղումներ

• Դարչնագույն խոլահավիերի տեսանյութեր, լուսանկարներ և ձայներ Թռչունների համացանցային հավաքածուում

Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Դարչնագույն խոլահավ» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Դարչնագույն խոլահավ» հոդվածին։