Ատամ
From Wikipedia, the free encyclopedia
From Wikipedia, the free encyclopedia
Ատամ, ոսկրային կազմություն, որը ողնաշարավորների մեծամասնության մոտ հիմնականում գտնվում են բերանի խոռոչում (որոշ ձկների մոտ ատամներ կան նաև ըմպանում)։ Ատամները նախատեսված են սննդի բռնման, պահելու և ծամելու համար, բացի այդ, որոշ գիշատիչների մոտ դրանք օգտագործվում են նաև այն պատռելու համար, ինչպես նաև կան կենդանիներ (փղեր, ծովափղեր և այլն), որոնք ունենք հատուկ ատամներ՝ ժանիքներ, որոնք կատարում են պաշտպանողական և հարձակման ֆունկցիաներ։ Ատամներն առաջացել են ձկների ժամանակավոր թեփուկներից։ Դրանք սաղմի մոտ տեղադրված են էպիթելային ծալվածքի՝ «ատամի թիթեղ»-ի տեսքով։ Ատամի պարզագույն ձևը կոնուսաձևն է, որը բնորոշ է ձկների, երկկենցաղների և սողունների մեծ մասի մոտ։ Կաթնասունների մոտ ատամները կատարում են ծամելու ֆունկցիա, դրա համար նրանց կառուցվածքն ավելի բարդ է և տարբերակված են ըստ ձևի (հետերոդոնտիզմ)՝ կտրիչներ, ժանիքներ և աղորիքներ (արմատային ատամներ)։
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Մարդու ատամ
Ատամն ունի անատոմիական երեք մաս՝ գագաթ (այլ անվանում՝ պսակ), վզիկ և արմատ (կամ արմատներ)։ Ատամը հիմնականում կազմված է դենտինից, որը պսակի շրջանում պատված է էմալով, իսկ վզիկի մասում (կաթնասունների մոտ) ցեմենտով։ Ատամի ներսում կա խոռոչ՝ արմատային ուղիներ, որոնք լցված են ատամի նյարդաանոթային խրձով կամ պուլպայով (միջուկ)։
Ձկների ատամները տեղակայված են փափուկ հյուսվածքներում և բերանի խոռոչի ոսկորների վրա, ինչպես նաև աղեղային խռիկներում (կուլ տալու ատամներ)։
Երկկենցաղների մոտ ատամներն առկա են միայն բերանի խոռոչի ոսկորների վրա։
Սողունների ատամները հաճախ աճում են դեպի ծնոտերը։ Կոկորդիլոսների ատամները գտնվում են ծնոտների ատամնախոռոչներում, իսկ թունավոր օձերի մոտ վերևի ծնոտում առկա են թունավոր ատամեր (դրանք մատակարարաված են կանալներով, որոնք կապված են թունավոր երկաթի հետ)։ Ժամանակակից կրիաների մոտ ատամները բացակայում են, իսկ դրանց փոխարեն նույն ֆունկցիան կատարում են եղջյուրյա կտրող ծայրերը։
Ժամանակակից թռչունները նույնպես զրկված են ատամներից, սակայն դրանք ունեին նրանց նախնիները՝ հեսպերորնիսոնմանները։ 2006 թվականին կատարվեց հաջողված գիտափորձ, որով ընտանի հավերի մոտ ակտիվացվեցին այն գեները, որոնք պատասխանատու են ատամների ձևավորման հարցում։ Արդյունքում ստացվեցին ատամներով ճտեր[1]։
Կաթնասունների ատամները տեղակայված են ատամնախորշերում։ Որոշների մոտ դրանք հիմնական են (մոնոֆիոդոնտիզմ), որոշները դրանք փոխում են մի քանի անգամ (պոլիֆիոդոնտիզմ), իսկ մեծամասնության մոտ (ներառյալ մարդը) կաթնատամները փոխարինվում են հիմնականներով (դիֆիոդոնտիզմ)։ Երբեմն որոշ ատամներ զարգանում են, իսկ ատամային համակարգի մասնակի ռեդուկցիան բերում է դիահամակարագի առաջացմանը։ Կապված ֆունկցիոնալ առանձնահատկությունների հետ, որոշ ատամներ ընդունակ են նկատելի կամ մշտական աճի։ Այդպիսին են, օրինակ կրծողների վերին կտրիչները և կնճիթավորների ժանիքները։
Տարբեր կենդանատեսակների մոտ ատամների ձևն ու քանակը տարբեր է։ Կաթնասուն ընկերքավորների ատամները 44-ն են։ Շատերի մոտ կրճատված են կտրիչների և արմատայինների քանակը, այդ պատճառով ատամներն ավելի քիչ են, ինչպես լեմուրների և կապուցին կապիկների մոտ՝ 36, իսկ մարդոււ՝ 32 ատամ։
Ատամնաշարը ողնաշարավորների դասակարգման ամենակարևոր պայմաններից է, ինչպես նաև նախնի հոմինիդների։ Հնածո ատամները, որոնք ավելի լավ են պահպանվում, քան այլ հնածո մնացորդները, մեծ դեր են կատարել մարդու առաջացման խնդրի լուծման հարցում։ Ատամների տարբերությունը օգտագործվում է մարդկային ռասաների և այլ էթնիկ խմբերի առաջացման որոշման գործում։
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
