Enflasyon se lè lajan an ap pèdi valè l, kantite byen ou te ka achte ak lajan diminye , Sa ki lakòz yon ogmantasyon jeneral e dirab nan pri pwodui yo sou mache a. Lè nivo pri jeneral la monte, yon kantite lajan bay li posib pou achte mwens machandiz ak sèvis. Fenomèn sa a, yon fwa etabli, ka vin pèsiste.[1]
Konsèp enflasyon an pwovoke anpil konfli ant Ekonomis yo: deba yo konsène konsekans yo (èske yo pozitif? èske yo negatif? èske yo pa gen okenn enpak sou rès la?), men tou sou kòz yo. Jistifye pa enpak konkrè enflasyon an genyen sou popilasyon an, konfli a se ak kesyon sou mezi yo dwe pran pou kenbe l ak nivo entèvansyon Leta pou aplike yo.
Enflasyon se yon konsèp ekonomik ki te etidye pa anpil otè klasik . Men kèk definisyon enflasyon dapre kèk nan otè klasik sa yo:
Selon kèk otè klasik
1. David Ricardo: Yon ekonomis klasik nan kòmansman 19yèm syèk la, te defini enflasyon kòm yon ogmantasyon jeneral ak kontinye nan pri yo nan machandiz ak sèvis akòz yon ogmantasyon nan kantite lajan an sikilasyon.[2]
2. John Maynard Keynes: Malgre ke Keynes jeneralman asosye ak ekonomi Keynesian, li te etidye tou enflasyon. Dapre li, enflasyon se ogmantasyon kontinyèl ak dirab nan nivo jeneral pri, ki soti nan yon depase demann total konpare ak rezèv ki disponib.[3]
3. Irving Fisher: Irving Fisher, yon ekonomis Ameriken nan kòmansman 20yèm syèk la, te devlope teyori kantite lajan an. Pou li, enflasyon se sitou ki te koze pa yon ogmantasyon nan rezèv lajan an parapò ak kwasans lan nan pwodiksyon reyèl.[4]
4. Milton Friedman: Yon ekonomis monetè 20yèm syèk la, te mete aksan sou wòl kwasans rezèv lajan nan enflasyon. Li sigjere ke enflasyon se sitou yon fenomèn monetè, ki soti nan kwasans twòp nan rezèv lajan an.[5]
5. Karl Marx: Marx, filozòf ak ekonomis 19yèm syèk la, te diskite sou enflasyon nan kontèks teyori sipli valè li a. Li te konsidere ke enflasyon ta ka koze pa yon ogmantasyon nan depans pwodiksyon, miyò k ap monte salè.[6]
Otè klasik sa yo bay divès pèspektiv sou enflasyon, mete aksan sou faktè tankou rezèv lajan, ekipman pou ak demann, kwasans ekonomik, ak pri pwodiksyon an. Li enpòtan sonje ke teyori sou enflasyon te evolye sou tan, ak anpil ekonomis kontanporen te devlope modèl pi sofistike pou konprann fenomèn konplèks sa a.
Istwa enflasyon an long epi li konplèks, epi li lye anpil ak istwa lajan, ekonomi ak sosyete a.
Yon apèsi tou kout sou istwa a enflasyon atravè diferan epòk[7]:
Antikite
Enflasyon gen rasin ansyen. Nan ansyen sivilizasyon yo, devalorizasyon pyès monnen metal presye yo, tankou lò ak ajan, te komen. Lidè politik yo souvan abize pouvwa yo lè yo diminye kontni metal presye pyès monnen yo, sa ki lakòz pri yo monte.
Peryòd Medyeval
Enflasyon kontinye ap yon pwoblèm pandan peryòd Medyeval la, sitou an Ewòp, akòz monnen bon jan kalite, devalorizasyon, ak enstabilite monetè.
20yèm syèk
20yèm syèk la te wè plizyè epizòd enflasyon enpòtan, sitou pandan ak apre Premye Gè Mondyal la, osi byen ke apre Dezyèm Gè Mondyal la. Nan ane 1970 yo, anpil peyi te fè eksperyans gwo enflasyon, ki te atribiye a chòk lwil oliv, kwasans rezèv lajan, ak lòt faktè ekonomik.[8]
Tan kontanporen
Nan anpil peyi devlope yo, enflasyon yo te kenbe nan nivo relativman ba depi ane 1980 yo gras a politik monetè pi sere ak estabilizasyon nan to echanj. Sepandan, peyi devlope yo te pafwa fè eksperyans pi gwo pousantaj enflasyon.
Apre yon tan, ekonomis yo te devlope teyori pou konprann sa ki lakòz enflasyon, ki gen ladan teyori kantite lajan, teyori demand-pull nan enflasyon, ak teyori pri-pouse nan enflasyon. Politik monetè ak fiskal, osi byen ke chòk ekonomik yo, te jwe tou yon wòl kle nan epizòd enflasyon yo.
Kontwole enflasyon se yon objektif enpòtan pou pifò gouvènman ak bank santral paske enflasyon twòp ka mennen nan yon pèt pouvwa achte, ensètitid ekonomik ak defòmation nan ekonomi an. Pou rezon sa a, anpil peyi te adopte politik ki vize a kenbe enflasyon ki estab ak modere, anjeneral alantou yon to sib.
Istwa enflasyon Ayiti a make pa peryòd enstabilite ekonomik, gwo to enflasyon ak difikilte finansye. Men yon apèsi sou evolisyon enflasyon an Ayiti pandan dènye deseni yo[9]:
- Ane 1980 ak ane 1990: Ayiti te fè eksperyans yon peryòd enstabilite politik ak ekonomik pandan ane 1980 ak ane 1990. Enflasyon se te yon pwoblèm renouvlab, ak to souvan rive nan nivo segondè. Faktè ki kontribye nan enstabilite sa a enkli kriz politik, dezas natirèl ak defi ekonomik yo.
- Ane 2000 yo: Malgre peryòd estabilite relatif, enflasyon rete yon defi pou ekonomi ayisyen an. To enflasyon yo te rete relativman wo, ki te gen yon enpak negatif sou pouvwa achte nan popilasyon an.
- Tranbleman tè 2010: Tranbleman tè devastatè ki te frape Ayiti an 2010 te lakòz gwo bezwen pou rekonstriksyon ak èd imanitè. Sa a te afekte ekonomi an, ak enflasyon kontinye ap yon pwoblèm.[10]
- Enstabilite politik: Enstabilite politik se yon faktè kle ki kontribye nan enstabilite ekonomik ak enflasyon an Ayiti. Ajitasyon politik, manifestasyon ak kriz gouvènman yo souvan anpeche estabilite ekonomik peyi a.
- Katastwòf natirèl: Plizyè katastwòf natirèl te frape Ayiti, tankou siklòn ak inondasyon, ki te afekte ekonomi an e pafwa lakòz ogmantasyon pri tanporè.[11]
- Depandans sou enpòtasyon: Ayiti depann anpil sou enpòtasyon pou anpil byen pou konsomatè. Varyasyon nan pri entènasyonal nan pwodwi enpòte yo gen yon enpak sou pri lavi an Ayiti.[12]
Li enpòtan pou remake ke enflasyon an Ayiti te enfliyanse pa yon seri faktè konplèks, tankou enstabilite politik, dezas natirèl, yon lajan nasyonal fèb, ak depandans sou enpòtasyon. Sitiyasyon ekonomik Ayiti a te difisil, e estabilite ekonomik la te yon defi konstan.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
