Bangladèch

'Bangladèch (pwononse nan lang fransè : /bɑ̃.ɡla.dɛʃ/^[1] ; bengali : বাংলাদেশ  /ˈbaŋlad̪eʃ/ ^Koute, literalman "peyi Bengal"), nan fòm long repiblik pèp Bangladèch (nan Bengali (bn) গণপ্রজাতন্রর্রা্র দে শ , (bn) Gônoprojatontri Bangladèch), se yon peyi Azi Sid. Sitiye nan nò Bay Bengal, ki prèske pa gen bò lanmè nan End, li gen yon ti fwontyè komen ak Burma.

Pou menm non ak atik la, gade Bangladèch (omonimi).

deviz nasyonal im nasyonal
lang jantile	Bengali
fizo orè :
istwa
endepandans
politik
gouvènman
kapital	Dhaka
pi gwo vil
divizyon
vwazen
òganizasyon
jewografi
sipèfisi (km²) dlo (%) frontiè (km) còt (km) pli ro (m) pli ba (m)
ekonomi
monnen  - divizyon
PEB  - total (US)  - pa ab. (US)
endis yo  - EDI  - EPI
demografi
popilasyon (ab.) dansite (ab./km²) lavi (zan) ne (‰) mòtalite (‰) mòtalite timoun (‰) alfabèt (%) an vil (%)
endèks
kòd
kòd ISO
endikatif yo  - entènet  - telefonik  - radyofonik
nòt

Fwontyè rejyon an ki konstitye jodi a Bangladèch rezilta nan Patisyon peyi Zend an 1947, lè peyi a te vin pati lès Dominasyon Pakistan, ki te vin tounen nan 1956. Repiblik Islamik Pakistan. Lyen ant de pati Pakistan yo, ki baze sou relijyon yo komen, Islam, te pwouve frajil devan 1 600 km ki te separe. Sibi diskriminasyon politik ak lengwistik — Ordu yo te pwoklame lang ofisyèl nan Pakistan — ak neglijans ekonomik nan men pouvwa a nan men West Pakistan, Bengalis yo nan Lès. Pakistan te deklare endepandans an 1971, ki te sipòte pa Lend ak Sovyetik. Yon konfli gwo vyolans te vini, ki te lakòz ant twasan mil ak twa milyon moun mouri, dis milyon refijye ak omwen n^o 200,000 pwouve^[2]. Malgre liberasyon li, Bangladèch te wè devlopman li te make pa ajitasyon politik, ak katòz chèf gouvènman ak omwen kat kodeta nan ane ki te vin apre yo.

Avèk 1 286 abitan/km² an 2020^[3] , Bangladèch se youn nan peyi ki pi peple nan mond lan. Jeyografikman, pi fò nan Bangladèch okipe pa Ganges Delta ak yon zòn total de 105 000 km². Li se yon plenn fètil men sijè a siklòn twopikal ak inondasyon nan mouson yo.

Gouvènman an se yon demokrasi palmantè. Li se yon manm Nasyonzini, Commonwealth depi 1972^[4], nan SAARC, nan BIMSTEC , OIC, ak D-8.

Jewografi

Bangladèch sitiye nan plat ak ba delta ki te fòme pa rankont Ganges ak Brahmaputra. Dènye a rele Jamuna le pli vit ke li antre nan teritwa Bangladèch, ak premye a vin Padma a le pli vit ke li rankontre Jamuna a yon ti tan anvan Dacca. Meghna, bò kote pa l, rantre nan Padma an aval kapital peyi a. Aluviyon rivyè sa yo depoze yo kreye plenn ki pami yo ki pi fètil nan mond lan. Bangladèch gen 58 rivyè atravè fwontyè entènasyonal li yo, sa ki lakòz pwoblèm politik ki gen rapò ak dlo patikilyèman difisil pou rezoud; li pataje tou zòn rivyè ak peyi End^[5].

Istwa

Karshapana, pyès monnen an ajan ki soti nan dinasti Mauryan (British Museum).

Detay sou miray tanp Kantanagar la.

Lalbagh Fort, nan Daka.

Kat lès Bengal an 1907-1909, anba dominasyon Britanik.

Gen rès yon sivilizasyon ki date kat mil ane de sa nan rejyon Bengal^[6],[7], Lè sa a, te peple pa Dravidians, Tibeto-Bimani ak Ostralyen-Azi. Orijin egzak mo 'Bangla' oswa 'Bengal' yo pa konnen, byenke yo panse yo soti nan 'Bang', non yon tribi ki pale Dravidian e ki rete nan rejyon an alantou. -1000^[8].

Peyi Wa ki nan nan Gangaridaï (en) te fòme pi bonè nan XII^e syèk  av. J.-K. la, apre rive nan Indo-Aryen ; wayòm sa a pral ini ak Bihar anba AnpiMagadha]] ak Maurya. Bengal pita te vin yon pati nan Anpi Gupta soti nan 3yèm a 6yèm syèk yo. Apre disolisyon li, yon Bengali ki rele Shashanka (en) te fonde yon anpi rich men ki dire kout; li konsidere kòm premye wa endepandan nan istwa Bangladèch la. Apre yon peryòd anachi, Dinasti Boudis Pala Dinasti te dirije rejyon an pandan kat syèk, ki te swiv pa yon rèy ki pi kout nan [[ [dinasti Sena]] Endou. Islam te prezante nan Bengal nan 12th^e syèk pa Soufis misyonè yo; gwo konkèt Mizilman yo te ede gaye l nan rejyon an^[9]. Yon jeneral Tik, Bakhtiyar Khalji, defèt Lakshman Sen nan dinasti Sen an epi konkeri gwo zòn nan Bengal. Rejyon an te domine pa dinasti sultan ak chèf feyodal pandan plizyè syèk. Nan 16^e syèk, Anpi Mogol te kontwole Bengal e Dacca te vin tounen yon sant pwovens enpòtan nan administrasyon Mughal.

Karshapana, pyès monnen an ajan ki soti nan dinasti Mauryan (British Museum).

Detay sou miray tanp Kantanagar la.

Lalbagh Fort, nan Daka.

Kat lès Bengal an 1907-1909, anba dominasyon Britanik.

Gen rès yon sivilizasyon ki date kat mil ane de sa nan rejyon Bengal^[10],[11], Lè sa a, te peple pa Dravidians, Tibeto-Bimani ak Ostralyen-Azi. Orijin egzak mo 'Bangla' oswa 'Bengal' yo pa konnen, byenke yo panse yo soti nan 'Bang', non yon tribi ki pale Dravidian e ki rete nan rejyon an alantou. [[1000s BC]. B.C.|-1000]]^[12].

Peyi Wa ki nan nan Gangaridaï (en) te fòme pi bonè nan XII^e syèk  av. J.-K. la, apre rive nan Indo-Aryen ; wayòm sa a pral ini ak Bihar anba AnpiMagadha]] ak Maurya. Bengal pita te vin yon pati nan Anpi Gupta soti nan 3yèm a 6yèm syèk yo. Apre disolisyon li, yon Bengali ki rele Shashanka (en) te fonde yon anpi rich men ki dire kout; li konsidere kòm premye wa endepandan nan istwa Bangladèch la. Apre yon peryòd anachi, Dinasti Boudis Pala Dinasti te dirije rejyon an pandan kat syèk, ki te swiv pa yon rèy ki pi kout nan [[ [dinasti Sena]] Endou. Islam te prezante nan Bengal nan 12th^e syèk pa Soufis misyonè yo; gwo konkèt Mizilman yo te ede gaye l nan rejyon an^[13]. Yon jeneral Tik, Bakhtiyar Khalji, defèt Lakshman Sen nan dinasti Sen an epi konkeri gwo zòn nan Bengal. Rejyon an te domine pa dinasti sultan ak chèf feyodal pandan plizyè syèk. Nan 16^e syèk, Anpi Mogol te kontwole Bengal e Dacca te vin tounen yon sant pwovens enpòtan nan administrasyon Mughal.

Politik

Shahbag Square manifestasyon an 2013.

Gouvènman

Bangladèch se yon demokrasi palmantè^[14]. Eleksyon yo ouvri pou nenpòt sitwayen ki gen plis pase Modèl:Nimero epi yo òganize chak senkan pou palman monokameral ki gen n^o 300 ki eli nan sikonskripsyon eleksyon yon sèl manm kòm byen ke Modèl:Nimero rezève pou fanm distribye pwopòsyonèlman. Premye Minis la, kòm chèf gouvènman an, chwazi kabinè li. Prezidan an chwazi Premye Minis la fòmèlman, men li dwe tou yon manm Palman an ak konfyans yon majorite nan lòt manm yo. Prezidan an se tèt eta a, yon pozisyon lajman onorè, epi se Palman an eli^[15]. Bilding Palman an, ki chita nan Dhaka, yo rele Jatiya Sangsad e li te kreye pa achitèk Louis Kahn.

Pouvwa prezidan an te, sepandan, elaji pandan gouvènman pwovizwa a: li responsab pou eleksyon ak transfè pouvwa a. Manm gouvènman sa a dwe pa patizan e gen twa mwa pou yo fè travay yo. Sitiyasyon tranzisyon sa a se yon inovasyon nan Bangladèch, ki te prezante pandan eleksyon 1991 yo epi ki te enstitisyonalize an 1996 pa trèzyèm amannman nan konstitisyon an^[16].

Konstitisyon Bangladèch la te ekri an 1972 e li te gen katòz amannman, senkyèm lan te jije ilegal an 2005 kòm kontrè ak eksklizyon ak sispansyon vèdik sa a te fini nan dat 3 janvye 2010^[16],[17]. Òganizasyon jidisyè ki pi enpòtan an se Tribinal Siprèm, prezidan an chwazi jij yo. Enstitisyon jidisyè ak lapolis yo fèb^[18]. Separasyon pouvwa a, jidisyè ak egzekitif, te finalman aplike nan 1st Novanm 2007. Lwa yo baze an pati sou common law Angle, men lwa fanmi yo, ki gen ladan maryaj ak eritaj, yo gouvène pa dokiman relijye yo ak Se poutèt sa diferan depann sou kominote relijye yo.

Relasyon entènasyonal ak fòs militè

Bangladèch swiv yon politik relasyon entènasyonal modere ki mete aksan sou diplomasi miltinasyonal, patikilyèman nan Nasyonzini. Peyi a te antre nan Commonwealth ak ONU an 1972, e depi lè sa a li te sèvi de fwa nan Konsèy Sekirite (an 1978 -1979 ak 2000-2001) . Nan ane 1980 yo, Bangladèch te jwe yon wòl enpòtan nan fondasyon Asosyasyon Sid Azyatik pou Koperasyon Rejyonal (SAARC), pou devlope lyen li ak lòt peyi nan soukontinan Endyen an. Depi fondasyon asosyasyon an an 1985 yon Bangladèch te kenbe pozisyon sekretè jeneral de fwa.

Relasyon entènasyonal ki pi enpòtan ak konplèks li yo se sa yo ak End ak Pakistan. Relasyon sa yo enfliyanse pa lyen istorik ak kiltirèl pataje epi fòme yon eleman enpòtan nan diskou politik domestik aktyèl la. Li kòmanse devlope lyen tou ak Lachin, ekonomikman ak militè.

Administrasyon

Bangladèch òganize an divizyon (bibhags, বিভাগ), distri (zila oswa jela, জেলা), upazila oswa thana (gouvènman siksesif chanje non inite yo pa youn oswa lòt. tèm), parishad ak villages.

Uit divizyon yo se, soti nan nò rive nan sid, Rangpur, Mymensingh, Rajshahi, Sylhet, Dhaka, Khulna, Barisal ak Chittagong, yo chak te rele dapre kapital yo^[19]. Gen 64 distri ak 482 upazilas.

Divizyon yo sibdivize an distri ("zila"); gen 64, chak sibdivize an "upazila" (soudistri) oswa "thana" (sisarya lapolis). Rejyon chak thana, eksepte sa yo ki nan vil la, divize an plizyè inyon, chak nan yo ki reprezante plizyè vilaj. Nan vil, thana yo divize an wards, ki yo menm divize an mahallas. Pa gen okenn ofisyèl eli nan nivo divizyon, distri oswa upazila; administrasyon an fèt pa fonksyonè sivil yo. Eleksyon dirèk yo òganize pou chak "inyon" oswa "pawas" pou eli yon prezidan ak kèk manm. An 1997, yon lwa palmantè te rezève twa chèz sou douz pou fanm^[20]. Dhaka se kapital peyi a ak pi gwo vil la, lòt gwo vil yo se Chittagong, Khulnâ, Râjshâhî ak Barisal. Metropolis sa yo te eli majistra, alòske lòt vil yo gen prezidan nan tèt yo. Majistra ak prezidan yo eli pou yon peryòd senkan.

Vil	Divizyon[21]	Popilasyon vil[21]	Popilasyon metropolis[21]
Daka	Dhaka	+06 969 458,	[phone],
Chittagong	Chittagong	+03 920 222,	+03 920 222,
Khulna	Khulna	+01 400 689,	+01 400 689,
Râjshâhî	Rajshahi	+00727 083,	+00727 083,
Sylhet	Sylhet	+00339 368,	+00339 368,
Barisal	Barisal	+00291 769,	+00291 769,
Comilla	Chittagong	+00419 623,	+00419 623,
Tongi	Dhaka	+00368 914,	+00368 914,
Mymensingh	Mymensingh	+00336 960,	+00336 960,
Rangpur	Rangpur	+00295 999,	+00295 999,
Narshingdi	Dhaka	+00292 838,	+00292 838,
Bogra	Rajshahi	+00284 003,	+00284 003,
Jessore	Khulna	+00250 065,	+00250 065,

Ekonomi

GNI pa abitan an 2007 te 2 400 dola (an parite pouvwa achte), konpare ak mwayèn mondyal anviwon {{inite |14000|dola}. ^[19]. Men, peyi a gentan fè pwogrè nan domèn alfabetizasyon, diferans sèks nan lekòl yo, ak rediksyon nan agrandisman popilasyon^[22]. An 2022, Bangladèch klase nan Modèl:102nd pou Global Innovation Index^[23].

Demografi

An 2020, yo estime popilasyon an nan Modèl:Number^[19]. Dapre dènye resansman ki te fèt an 2011, popilasyon an nan Bangladèch yo estime nan n^o 149772364, nan yo ki 74 980 386 se gason ak 74 791 978, fanm^[24]. Nan 2013, popilasyon an se apeprè 156,595,000^[25]. Li se wityèm peyi ki gen plis moun nan mond lan^[26]e youn nan pi dans. Apa de ti vil-eta tankou Singapour, Bahrain oswa Monaco, Bangladèch se peyi ki gen plis peple nan mond lan^[27]. Peyi a, ki gen plis pase n^o 1237 pou chak kilomèt², ka konpare ak zile Endonezyen Java oswa ak [. [Endyen|Endyen]] eta Bihar, ki gen yon dansite popilasyon menm jan an. Ak 67% nan teritwa a okipe pa agrikilti, dansite a ka rive jwenn n^o 3340.

Dhaka se yon vil ki gen yon popilasyon apeprè 15 milyon moun.

Pousantaj kwasans demografik popilasyon Bangladèch la se te youn nan pi wo nan mond lan nan ane 1960 ak ane 1970 yo e konsa sa te lakòz yon triple nan popilasyon an ant 1960 ak 2000^[28]. An 1961, Bangladèch te gen yon ti kras plis pase n^o 50 moun, ak an 1981, yon ti kras mwens pase n^o 90^[29]. Nan ane 1980-1985, pwomosyon kontwòl nesans te ede ralanti to kwasans lan^[30]. Pousantaj fètilite a se Modèl:Number pou chak fanm an 2012^[19], alòske li te 6.6 nan ane 1970 yo^[31]. 34.6% nan Bangladèch yo gen mwens pase 15 ane, 61.4% ant 15 ak 64 ane ak 4% 65 ane oswa plis^[19] . Esperans lavi se 62 ane pou gason ak 63 ane pou fanm^[32].

Prèske tout moun ki rete nan Bangladèch yo se Bengali (98% nan popilasyon an)^[33]. Minorite yo se majorite moun ki pa Bengali Mizilman ki soti nan peyi Zend (sitou ki soti nan Bihar). Gen trèz tribi ki abite Chittagong Hill Tracts, ki pi anpil nan yo se Chakma yo. Rejyon an te yon sous tansyon entè-etnik depi fondasyon peyi a^[34]. Deyò Hill Tracts yo, pi gwo gwoup etnik yo se Santalians ak Garos. Genyen tou Kaibartta, Mundas, Oraons ak Zomis. Trafik moun se yon pwoblèm ki repete nan Bangladèch^[35] ak imigrasyon ilegal rete

Kilti

Yon nouvo eta pou yon ansyen nasyon, Bangladèch gen yon kilti ki gen eleman nouvo ak ansyen. Bengali lang gen yon eritaj literè rich ke Bangladèch pataje ak eta Endyen an nan West Bengal. Pi ansyen tèks literè li te ye nan Bengali se Charyapada (en), ki soti nan VII^e syèk. Literati Bengali nan Mwayennaj la te fèt swa nan tèks relijye (Chandidas (en)), oswa nan adaptasyon nan 'lòt. lang (Alaol); li pral sèlman kòmanse devlope nan 19^e syèk la. Pami mèt li yo genyen powèt yo Rabindranath Tagore ak Kazi Nazrul Islam. Bangladèch tou gen yon tradisyon long nan literati popilè, ki gen ladan travay tankou 'Maimansingha Gitika, 'Thakurmar Jhuli oswa istwa ki gen rapò ak Gopal Bhar. .

Lang

Kantite lang yo koresponn apeprè ak gwoup etnik ki nan lis teritwa a (Gwoup etnik nan Bangladèch oswa pito Peuples indigènes du Bangadesh (en)) ak lang enpòte.

Relijyon

Dapre estimasyon ofisyèl yo, Modèl:Number moun se Mizilman, oswa 89.7% popilasyon nasyonal la^[36]. Apeprè 96% se Sunis, yon ti kras plis pase 3% Chiit (Biharis yo se majorite chiit) ak rès la Ahmadis. Kontrèman ak Pakistan, ki pa konsidere Ahmadi kòm Mizilman, Ahmadi yo pa pèsekite nan Bangladèch, e nan statistik yo parèt kòm yon gwoup ki gen rapò ak Mizilman, ansanm ak Baha'is. Bangladèch gen twazyèm pi gwo majorite Mizilman nan mond lan apre Endonezi ak Pakistan. Nan Jen 1988, Jeneral Ershad te enpoze Islamis kòm relijyon eta a. Yon jijman Tribinal Siperyè an 2010 te reentwodwi entèdiksyon pati politik relijye yo ki te nan konstitisyon orijinal 1971. Endouyis se dezyèm relijyon pi gwo kontablite pou 9.2% nan popilasyon an^[36]. Sepandan, Endou yo nan Bangladèch souvan deklare tèt yo yo dwe souzèvalye nan figi ofisyèl yo kominike pa eta a Bangladèch, e souvan, yo reklame ant 11% ak 15% nan Endou nan popilasyon an.

Moske Binat Bibi, pi ansyen moske nan Daka, ki te konstwi an 1454.

Fòlklò ak tradisyon, osi byen ke anpil moniman achitekti, se yon eritaj relijyon Endou a, ki te majorite anvan 1600.

Referans

1. « Bangladesh - traduction - Dictionnaire Français-Anglais WordReference.com », sur WordReference.com.
2. « Asistans Nasyonzini nan envestigasyon krim lagè Bangladèch yo akeyi ».
3. « Bangladèch - Dansite popilasyon (moun pou chak kilomèt kare nan zòn tè) | Estatistik », sur /donnees.banquemondiale.org.
4. (angle) en 138174 Bangladèch, Sekretariat Commonwealth.
5. (angle) en Rivyè transfrontalière ; Banglapedia.
6. (angle) en G. Bharadwai; Ansyen peryòd la; nan R.C. Majumdar; Istwa Bengal; B.R. Publishing Corp. ; 2003.
7. (angle) en Y'a jwenn yon koloni ki gen 4,000 an. Bangladèch ; Xinhua ; 12 mas 2006.
8. (angle) en James Heitzman ak Robert L. Worden; Istwa bonè, -1000; nan Yon Etid Peyi: Bangladèch; Bibliyotèk Kongrè a, Divizyon Rechèch Federal; 1989.
9. (angle) enModèl:Incomplete reference.
10. (angle) en G. Bharadwai; Ansyen peryòd la; nan R.C. Majumdar; Istwa Bengal; B.R. Publishing Corp. ; 2003.
11. (angle) en Y'a jwenn yon koloni ki gen 4,000 an. Bangladèch ; Xinhua ; 12 mas 2006.
12. (angle) en James Heitzman ak Robert L. Worden; Istwa bonè, 1000 B.C.-A.D. 1202; nan Yon Etid Peyi: Bangladèch; Bibliyotèk Kongrè a, Divizyon Rechèch Federal; 1989.
13. (angle) enModèl:Incomplete reference.
14. Konstitisyon Bangladèch.
15. (angle) en /3452 .htm Remak: Bangladèch ; Biwo Afè Sid ak Azi Santral; U.S. Depatman Deta; Me 2007.
16. (angle) en [http ://banglapedia.search.com.bd/HT/C_0336.htm Amannman Konstitisyonèl]; Sosyete Azyatik nan Bangladèch.
17. (en) Farooq Sulehria, « Sekularis triyonfe? ».
18. Bangladèch jodi a (rezime sèlman; vèsyon angle konplè [http:// www.crisisgroup.org/home/index.cfm?id=4462&l=1 isit la]); Rapò Azi Modèl:Issue; Gwoup Kriz Entènasyonal; 23 oktòb 2006.
19. (angle) enHumandatas - Popilasyon Bangladèch 2022
20. (angle) en Local Government Act, Modèl:Number, 1997.
21. (angle) en 29 Bangladèch: pi gwo vil ak vil ak estatistik popilasyon yo; world-gazetteer.com.
22. (en) « Apèsi sou peyi Bangladèch 2006 ».
23. « World Innovation Index 'innovation 2022 », sur World Intellectual Property Organization.
24. (en) « Bangladèch Biwo Estatistik - Resansman Popilasyon ak Lojman 2011 ».
25. « Larousse Ansiklopedi sou entènèt - Bangladèch Repiblik Pèp la nan Bangladèch ».
26. Lis peyi pa popilasyon
27. (en) « Peyi mond lan (pa pi gwo dansite popilasyon) », fevriye 2006.
28. Gade paj 81 nan The Demographic Struggle for Power: The. Ekonomi Politik Jeni Demografik nan Monn modèn lan, Milica Zarkovic Bookman, Routledge, 1997.
29. (angle) en [http ://banglapedia .search.com.bd/HT/P_0226.htm Popilasyon], Banglapedia. Aksede 25 janvye 2008.
30. Gade paj 224-26 nan Reproductive Rights and Wrongs: The Global Politics of Population Control, Betsy Hartmann, South End Press, 1995.
31. (en) « MDG 5: Reyalizasyon ak defi nan Bangladèch ».
32. (en) « Rapò sou sante mondyal », 2007.
33. Gade « World Factbook Bangladèch ».
34. (angle) en Mesye Rashiduzzaman; Akò Lapè Chittagong Hill Tracts Bangladèch: Karakteristik Enstitisyonèl ak Enkyetid Estratejik; Sondaj Azyatik 38 (7); 1998; paj 653-670.
35. (angle) en [PDF] R. Gazi, Z.H. Chowdhury, E. Chowdhury, F. Ahmed ak S. Begum; Trafik Fanm ak Timoun nan Bangladèch, (en) {{{2}}} Nimewo 11, ICDDR, B .
36. (angle) en nn[http :// www.banbeis.gov.bd/bd_pro.htm Bangladèch Biwo Enfòmasyon sou Edikasyon ak Estatistik].

Lyen deyò