oficialna rěč Papuwa-Noweje Gineje From Wikipedia, the free encyclopedia
Tokpisinšćina (swójske mjeno Tok Pisin) je kreolska rěč w Papuwa-Nowej Gineji. Wot lěta 1975 wona je jedna z třoch narodnych rěčow w Papuwa-Nowej Gineji. Dwě dalšej stej jendźelšćina a hirimotuwa rěč.
kraje | Papuwa-Nowa Gineja | |
rěčnicy | 120.000 maćernorěčnikow, něhdźe 3-4 miliony druhorěčnikow | |
znamjenja a klasifikacija | ||
---|---|---|
klasifikacija | Kreolska rěč
| |
družina pisma | łaćonski alfabet | |
oficielny status | ||
hamtska rěč | Papuwa-Nowa Gineja | |
rěčne kody | ||
ISO 639-2: |
tpi | |
ISO 639-3 (SIL): | ||
wikipedija | ||
Přikład | ||
Wótčenaš
Papa bilong mipela yu stap long heven. Mekim nem bilong yu i kamap bikpela. Mekim kingdom bilong yu i kam. Strongim mipela long bihainim laik bilong yu long graun, olsem ol i bihainim long heven. Givim mipela kaikai inap long tude. Pogivim rong bilong mipela, olsem mipela i pogivim ol arapela i mekim rong long mipela. Sambai long mipela long taim bilong traim. Na rausim olgeta samting nogut long mipela. Amen. | ||
Nimo toho je druhim kreolskim rěčam podobna, kaž na př. Bislamje na Vanuatu, Pijinje na Salomonach a Torres Creole na Torres Strait (Awstralska), kotrež su z melaneziskeho pidźina nastali.
Słowo Tok-Pisin pochadźa wot tok a pisin. Při tym tok pochadźa z jendźelskeho talk, woznamjenjace "rozmołwa", ale tež "słowo", zdźělenka" a "rěč". Pisin woznamjenja "pidźin" a originalnje pochadźa wot jendźelskeho business. Na rozdźěl wot sugestije mjena Tok-Pisin njeje pidźin, ale kreolska rěč.
Prjedy rěč měješe druhe mjena, a to Melanesiski Pidźin (jendźelsce Melanesian Pidgin), Neo-Melanesišćina (jendźelsce Neo-Melanesian), Pidźinowa jendźelšćina (jendźelsce Pidgin English) a 'Tok Boi'. Ale nětko 'Tok Pisin' je akceptowane mjeno rěče.
Wona je jedna z oficialnych rěčow Papuwa-Noweje Gineje, z jendźelšćinu a hirimotuwej rěču), a najčasćišo rěčana rěč w městnje. Wužiwaja ju w medijach a knježenju Papuwa-Noweje Gineje, hačrunjež mjeńše hač jendźelšćinu. Někotre bazowe šule wuwučuja w Tokpisinšćinje.
Njewužiwaj bislamšćinu jako mjeno za tokpisinšćinu. Wonej stej dwě rozdźělnej rěči, kotrejž pak stej blisko přiwuznej.
Rěč słuži předewšěm komunikaciji mjez přisłušnikami rozdźělnych rěčnych zhromadźenstwow, ma pak - hinak hač najwjetše Pidgin-rěče - tež so powyšowacu ličbu maćernorěčnych rěčnikow.
85% słowoskłada bazuje na jendźelskej rěči, mjeztym zbytk wobsteji z melaneziskich słowow, ale samo słowa z němčiny eksistuja. Rěč ma wjele narěčow, kaž na př. sylnišo wot jendźelšćiny wowliwowany Waigani-Pidgin wokoło Port Moresby. Tokpisinšćina so je z pidźinoweje rěče wuwiła, při tym tute wuwiće hišće traje, dokelž maćernorěčnicy wot wšěch rěčnikow hišće su mjeńšina. Ale tuta skupina jara rosće, při čimž wjele rěčow z jenož małkimi ličbami rěčnikow wotemrěwaja.
Přikłady:
Fonetika tokpisinšćiny je jednoriša hač ta jendźelšćiny. Eksistuje jenož 16 konsonantow a 5 wokalow.
Labial | Koronal | Palatal | Welar | Glotal | |
---|---|---|---|---|---|
Kluzil | /p b/ | /t d/ | /k g/ | ||
Frikatiwne | /(f) v/ | /s/ | /h/ | ||
Nazal | /m/ | /n/ | /ŋ/ | ||
Lateral | /l/ | ||||
Aproksimant | /w/ | /j/ | |||
Wibrant | /r/ |
We wurjekowanju, kotrež je wjace podobne jendźelšćinje, eksistuja dalše fonemy, a to předewšěm: /ʃ/, /ʘ/, /ʒ/, /dʒ/, /ð/, /z/ a /tʃ/[1].
Fonem | Přikład | Přikład z přidatym fonemom[1] | Woznam |
---|---|---|---|
/dʒ/ | vilis, viles | vilidj | wjes |
/ʃ/, f | pis | fish | ryba |
f | lip | lif | łopjeno |
/ð/ | klos | kloudhz | drasta |
/tʃ/ | tisim | tichim | wučić |
/dʒ/ | senis | cheinj | změna; změnić |
Tok Pisin ma pjeć wokalow, kotrež su wokalam w španišćinje, japanšćinje a dalšim pjećwokalnym rěčam podobne:
prědni | centralny | zadni | |
---|---|---|---|
Zawrjeny | /i/ | /u/ | |
Srjedźny | /e/ | /o/ | |
Wotewrjeny | /a/ |
Nimo toho eksistuja tři diftongi, a to ai, au a oi.
Na kóncach słowow njejsu spěwne konsonanty, tak zo z konsonantow b/v, d, g, dź/dz nastanu konsonanty p, t, k, s. Jenož słowo god so zda być wuwzaće, ale so wurjekuje z kónčnym t.
tokpisinšćina | etymon | woznam |
---|---|---|
bak, bek | jendźelsce bag | zak |
bet | jendźelsce bed | |
bilip | jendźelsce believe | wěrić |
bis | jendźelsce beads | našijnik; parle |
bris | jendźelsce bridge | móst |
hait | jendźelsce hide | potajny |
jas | jendźelsce judge | wusud |
rot | jendźelsce road | kurs; šćežka |
Konsonantowe sćěhi na kóncach słowow so tež zhubja. Tu stej dwě warianće móžnej:
tokpisinšćina | etymon | woznam |
---|---|---|
akis | jendźelsce axe | sekera |
amaun | jendźelsce amount | |
danis | jendźelsce dance | reja |
das | jendźelsce dust | proch |
gip | němsce Gift | jěd |
sikis | jendźelsce six | šěsć |
Kaž druhe kreolske rěče tokpisinšćina ma relatiwnje jednoru gramatiku. Njeeksistuje konjugacija ani deklinacija.
W tokpisinšćinje eksistuja tři werbowe klasy.
Při někotrych werbach njetransitiwna forma złóžku podwoja, mjeztym zo so tute podwojenje při wotwodźenej formje na -im njestawa. Na př.
Wjele werbowych zdónkow hodźi so ze sufiksom abo bjez sufiksa wužiwać.
Njetransitiwny | Přełožk | Transitiwny | Přełožk |
---|---|---|---|
Mi save rait. Mi inap rait. |
Móžu pisać. | Mi save raitim pas. Mi inap raitim pas. |
Móžu list pisać. |
Em i rit. | Wón/Wona čita. | Em i ritim buk. | Wón/Wona knihu čita. |
Wara i boil pinis. | Woda so je wariła. | Meri i boilim wara pinis. | Žona je wodu wariła. |
Mi lukluk. | (Ja) hladam. | Mi lukim yu. // Mi lukim bikpela man. | Widźu će. // Widźu wulkeho muža. |
Mi giv. | Dam. | Mi givim kaikai long meri. | Dam žonje jědź. |
Mi kat. | Rězam. | Mi katim prut. | Rězam płód. |
Wjele werbow ma jenož transitiwnu formu z kóncowku -im.
Transitiwny | Přełožk | Komentar |
---|---|---|
askim | prašeć so; prašenje | Tež substantiw móže być. |
kisim | brać, wzać; dóstać | |
pilim | čuć; dótkać so | |
putim | połožić, klasć | |
salim | předać // słać, pósłać, posyłać | Za přełožk słać so alternatiwnje warianta salim i go wužiwa. |
yusim | wužiwać |
Někotre transitiwne werby na -im bazuja na druhich słownych družinach, kaž na př. substantiw, adwerb, adjektiw.
Słowne družina | Baza forma | Přełožk | Transitiwny werb | Přełožk |
---|---|---|---|---|
adwerb | bek | wróćo | bekim | mytować; narunać, narunować; wróćić, wróćeć |
adwerb | bihain | po (+ lokatiw) | bihainim | slědować; napodobnjeć |
substantiw | bilip | wěra | bilipim | wěrić |
substantiw | brum | mjetawka | brumim | čisćić, rjedźić |
adjektiw | daun | hłuboki | daunim | pobić, dobyć; dele pušćić/pušćeć |
substantiw | kom | česak | komim | česać |
substantiw | kot | sudnistwo, sud; wusud | kotim | wobskoržeć; so hóršić; zasudźeć |
substantiw | lait | swětło | laitim | zapalić |
substantiw | win | dych, wodych; powětr; wětr | winim | wěć, duć |
substantiw | win | dobyće | winim | pobić, dobyć; přetrjechić |
Druhdy zmóžnja kóncowka -im mjez słowami rozeznawać, kotrež bychu hewak homonymy byli.
Słowne družina | Forma bjez sufiksa | Přełožk | Transitiwny werb | Přełožk |
---|---|---|---|---|
substantiw | het | hłowa; hłowny | hetim | hidźić; zacpěwać // hłójčkować |
adjektiw | holi | swjaty | holim | dźeržeć |
substantiw | kari // kar | curry // awto | karim | wutrać; porodźić, porodźeć; njesć, nosyć |
adjektiw | kol, kolpela | zymny | kolim | wołać |
Po pronomeny za 3. wosobu w singularje, wšě wosoby w pluralu a po substantiwje jako subjekt dyrbi partikla i stać. W prěnjej a druhej wosobje singulara so nihdy njewužiwa. W jendźelšćinje so predicate marker mjenuje.
Po slědowacych słowach so partikla i móže wuwostajeć: mipela, yupela, ken, laik. Partikla před partiklu no steji, kotraž markěruje negaciju.
Druhdy so partikla i jako formu werba "być" přełožić.
Bjez partikle i | Přełožk | Z partiklu i | Přełožk |
---|---|---|---|
Pozitiwne sady | |||
Mi kam. // Yu kam. | Přińdu. // Přińdźeš. | Em i kam. | Wón/Wona přińdźe. |
Mi kaikai. // Yu kaikai. | (Ja) jěm. // (Ty) jěš. | Ol i kaikai. | Woni/Wone jědźa. |
Mi wok. // Yu wok. | (Ja) dźěłam. // (Ty) dźěłaš. | Tom i wok. | Tom dźěła. |
Mipela go. // Yupela go. | Dźemy. // Dźeće. | Mipela i go. // Yupela i go. | Dźemy. // Dźeće. |
Sip i longpela. | Łódź je dołha. | ||
Negatiwne sady | |||
Mi no kam. // Yu no kam. | Njepřińdu. // Njepřińdźeš. | Em i no kam. | Wón/Wona njepřińdźe. |
Mi no kaikai. // Yu no kaikai. | (Ja) njejěm. // (Ty) njejěš. | Ol i no kaikai. | Woni/Wone njejědźa. |
Mi no wok. // Yu no wok. | (Ja) njedźěłam. // (Ty) njedźěłaš. | Tom i no wok. | Tom njedźěła. |
Mipela no go. // Yupela no go. | Njeńdźemy. // Njeńdźeće. | Mipela i no go. // Yupela i no go. | Njeńdźemy. // Njeńdźeće. |
Sip i no longpela. | Łódź njeje dołha. |
Dokelž konjugacija faluje, za časy so partikle wužiwaja. Pozicija partikle i wotwisuje wot wužiwaneje partikle za čas. Steji tuž před bin, ale po bai.
Čas | Partikla | Přikład | Přełožk |
---|---|---|---|
preteritum | bin | Mi bin go. | (Ja) dźěch. |
Em i bin slip. | Wón/Wona spaše. | ||
perfekt | pinis | Mi go pinis. | (Ja) sym šoł/šła. |
Ol i slip pinis. | Woni/Wone su spali. | ||
futur | bai | Mi bai go. | (Ja) póńdu. |
Man bai i wok tumora. | Muž budźe jutře dźěłać. |
Bai (abo dołha warianta baimbai) často samo steji před subjektom, kaž na př.
Za přeběhowu formu prezensa su štyri móžnosće:[2]
Samo je móžno kombinacija, kaž na př. z i stap a nau.
Postponowane i stap so móže z wurazom zańdźenosće kombinować.[2]
Tokpisinšćina ma někotre modalne werby.
Werb | Woznam | Etymologija | Přikład | Přełožk |
---|---|---|---|---|
laik[1][3] | rady činić | jendźelsce like | Man i laik wok. | Muž rady dźěła. |
save[1][4] | zwučenosć | portugalsce saber | Wokboi i save wok long fonde. | Dźěłaćer dźěła na štwórtkach. |
ken[3] | směć | jendźelsce can[1] | Meri i ken wok. | Žona smě dźěłać. |
mas[1][3] | dyrbjeć | jendźelsce must | Emi i mas wok. | Wón/Wona dyrbi dźěłać. |
inap1[5] | móc | jendźelsce enough[1] | Jon inap wok. | Jon móže dźěłać. |
1 Steji snadź fonologiskeje formy dla (i + inap > inap) bjez partikle i. Ale při negaciji so partikla i wužiwa.[1]
Eksistuja tři móžnosće werb być do tokpisinšćiny přełožić.
Někotre werbowe afiksy so móža wužiwać, zo by dalše werby tworić.[6]
Někotre werby ze sufiksom -ap, -aut abo -ewe móžeja tež -im wobsahować.[7]
Někotre werby wobsahuja dwójce sufiks -im.
Wjetšina werbow z tajkim sufiksom jenož jónu kóncowku -im wužiwa.
Tokpisinšćina ma tři wosoby, kotrež genusy njerozeznaja.
Gramatiska wosebitosć tokpisinšćiny stej dwě formje při wosobowym pronomenje 1. wosoby w dualu a pluralu, a to ekskluziwna a inkluziwna forma.
Paradigma wariěruje we wotwisnosći wot lokalnych rěčow; dual je wšědny, trial wšak mjenje. Najwjetši inwentar pronomenow tokpisinšćiny je:[8][9]
Singular | Dual | Trial | Plural | |
---|---|---|---|---|
1. ekskluziwny | mi (I) | mitupela (wón/wona a ja) | mitripela (wobaj a ja) | mipela (woni/wone a ja) |
1. inkluziwny | - | yumitupela (ty a ja) | yumitripela (mój a ja) | yumipela / yumi (wy a ja) |
2. | yu (ty) | yutupela (wój) | yutripela (wy tři/třo) | yupela (wy štyri/štyrjo abo wjace) |
3. | em (wón/wona) | tupela (wonaj/wonej) | tripela (woni třo/wone tři) | ol (woni štyrjo/wone štyri abo wjace) |
Posesiwne pronomeny so wuprajeja z doprědka stajenym słowom bilong na sćěhowacym wašnju:[8][10]
Jako demonstratiwne pronomeny so sćěhowace słowa wužiwaja, jeli wo bliskosć dźe:
Při dalokosći so wužiwa:
Jeli dalokosć njeje wažna, potom so wužiwa:
W pluralu wšak so sćěhowace formy wužiwaja:
Nimo toho eksistujetej sćěhowacej pronomena:
Njeje woprawdźity refleksiwny pronomen. Město toho so yet po wosobowym pronomenje wužiwa.[1][17]
Při někotrych werbach so reduplikacija wužiwa.
W někotrych regionach so bilong z personalnym pronomenom wužiwa.[17]
W tokpisinšćinje su rozdźělne móžnosće přełožić "jedyn druheho/druhemu/na druheho/na druhim".
Jedna warianta je reduplikacija werba.[18]
Druha warianta su kombinacije wosoboweho pronomena ze słowom "yet".[14]
Na př. mitupela i lukim mitupela yet "(mój) widźimoj jedyn druheho"
W tokpisinšćinje su jenož někotre prašace słowa, z kotrychž někotre su pronomeny, někotre su adjektiwy abo adwerby.
Substantiwy pady a genusy nimaja. Za plural słowo ol před tym steji, jeli tam numeral njesteji.
Singular | Přełožk | Plural | Přełožk |
---|---|---|---|
Mi lukim dok. | Widźu psa. | Mi lukim ol dok. // Mi lukim foapela dok. | Widźu psy. // Widźu štyri psy. |
Wanpela meri | Jedna žona | Tupela meri | Dwě žonje |
Jeli chceš substantiw po splahu rozeznawać, móžeš za muske stworjenčko słowo man a za žónske stworjenčko słowo meri wužiwać. Wobě słowje přeco hłownemu substantiwej slědujetej a tworitej z nim nominalnu frazu.
Eksistujetej dwaj typaj zestajenych substantiwow.
Po Mihalic wone njejsu woprawdźite zestajenki, ale nominalne frazy.
Substantiw | Po słowje | Woznam | |
---|---|---|---|
skin diwai | koža | štom | skora |
masta kot | knjez | sud/prawo | prawiznik |
kot ren | płašć | dešć | dešćikowy płašć |
bokis diwai[1] | kašćik | drjewo | drjewjany kašćik |
dua ain[1] | wrota | železo | železne wrota |
haus kapa[1] | dom | blach | dom z blachowej třěchu |
mit sol[1] | mjaso | sól | woselena/naselena/słonena mjaso |
rum slip | stwa | spać/spanje | lěharnja, spanska stwa; spanska rumnosć |
haus lotu | dom | nabožina; so modlić | cyrkej |
haus pepa | dom | papjera; dokument | hamt; běrow |
Po Mihalic jenož wone su woprawdźite zestajenki. Druhi dźěl potom je substantiw, mjeztym zo prěni móže k rozdźělnych słownej družinje słušeć.
Substantiw | Po słowje | Woznam | |
---|---|---|---|
sikman | chory | čłowjek | chory čłowjek; pacient |
skulboi | šula | hólc | šuler |
skulrum | šula | rumnosć | šulowa rumnosć |
wokboi | dźěło | hólc | dźěłaćer |
Druhdy rezultowace słowo samo substantiw wjace njeje.
Substantiw | Po słowje | Woznam | |
---|---|---|---|
kwiktaim | spěšny | čas | skoro |
Adjektiwy často maja sufiks -pela (z jendźelšćiny "fellow"), hdyž substantiwy modifikuja; wuwzaće je liklik "małki". Liklik da so tež jako adwerb z woznamom "trochu" wužiwać, kaž na př. dispela bikpela liklik ston, "tutón trochu wulki kamjeń".
Adjektiwy z jednozłóžkowym zdónkom, kaž na př. gut, bik, nais, so zwjetša z kóncowku -pela jewja a steja před substantiwom, kotryž maja wopisować.[19]
Jeli so jako predikat wužiwaja, potom formy ze sufiksu abo bjez sufiksa -pela su móžne.[19]
Jenož někotre njeprawidłowne jednozłóžkowe adjektiwy so bjez kóncowki -pela wužiwaja. Dźesać z tych so jako participy zańdźenosće přełožuja, mjeztym zo 17 je wšědne adjektiwy. Jeli so jako atributy wužiwaja, potom wone slěduju potrjecheny substantiw.[20]
Adjektiwy z wjacezłóžkowym zdónkom, kaž na př. nogut "špatny", redi "hotowy", so přeco bjez kóncowki -pela jewja a normalnje steja po substantiwje, kotryž maja wopisować.[21]
Jenož někotre adjektiwy, kaž na př. liklik "małki" steji před substantiwom.[21]
Za stopjnowanje so słowje moa (za komparatiw) a long ol (za superlatiw) wužiwatej, kotrejž adjektiwej slědujetej.
Ale eksistujetej dwě wuwzaći, a to słowje planti "wjele" a hanggre "hłódny", kotrejž so za superlatiw słowo tumas wužiwatej (wono hewak woznamjenja "jara", kaž na př. liklik tumas "jara mały").
Za přirunanje so słowo olsem wužiwa.
Adwerby so wot adjektiwow přez to rozeznawaja, zo kóncowka -pela faluje. Nimo toho steja po werbje.
Eksistujetej jenož dwě woprawdźitej prepoziciji: bilong (z "belong"), kotraž woznamjenja "wot" abo "za" (tuž přiwuznosć, wobsedźenstwo, swójstwo), a long, kotraž woznamjenja wšo wostatne. Někotre frazy so jako prepozicije wužiwaja, kaž na př. long namel (bilong), "srjedź, wosrjedź".
přikład | hornjoserbska prepozicija | přełožk |
---|---|---|
i siutim long spia | z (+ instrumental) | třěleć z hlebiju |
i go long rot | na (+ lokatiw); po (+ lokatiw) | hić na dróze; hić po dróze |
i stap long tebol | na (+ lokatiw) | być na blidźe |
i kam long Siamani | z (+ genitiw) | přińć z Němskeje |
Móže so tež ze substantiwami kombinować.[1]
Přikład | Přełožk | Kompleksna prepozicija | Přełožk |
---|---|---|---|
aninit long taunam | pod syću přećiwo moskitam, pod moskitowej syću | aninit long | pod (+ instrumental) |
antap long paia | nad wohenjom | antap long | nad (+ instrumental) |
gaden arere long haus | rola/pola pódla doma | arere long | pódla (+ genitiw); podłu (+ genitiw)[13] |
arere long rot | pódla dróhi | ||
ausait long penalti eria | zwonka šěsnatki | autsait long | zwonka (+ genitiw) |
rum baksait long bikpela laplap | rum zady gardiny/zawěška | baksait long | zady (+ genitiw), za (+ lokatiw) |
bihain long | zady (+ genitiw), za (+ instrumental); po (+ lokatiw) | ||
i stap insait long haus | być znutřka doma, być w domje | insait long | znutřka (+ genitiw), w (+ lokatiw) |
graun insait long mak | areal znutřka kolikow/stołpow | ||
bus klostu long nambis | lěs blisko pobrjoha/brjoha/přibrjoha | klostu long | blisko (+ genitiw); podłu (+ genitiw)[13] |
banis namel long tupela rum | sćěna/murja mjez dwěmaj rumomaj | namel long | mjez (+ instrumental); srjedź/wosrjedź (+ genitiw) |
namel long gaden | srjedź zahrody | ||
namel long 6 mun na 12 mun | mjez šěsć a dwanaće měsacami | ||
paslain long bal i kamap | před přichadźacym bulom, před bulom, kotryž přińdźe | paslain long | před (+ instrumental) |
raun long haus sel | wokoło stana | raun long | wokoło (+ genitiw) |
přikład | hornjoserbska prepozicija | přełožk |
---|---|---|
Brata bilong mi i lukim bilong kaikai. | -1 ; za (+ instrumental) | Mój bratr za jědźu pyta. |
Em i brata bilong mi. | -1 | Wón je mój bratr. |
Wona tež móže funkciju jedneje konjunkcijow "zo by"; "dokelž" měć. | ||
Em i kam bilong lukim yupela. | zo by | Wón/Wona přińdźe, zo by was widźał(a). |
Liklik pikinini i krai bilong no gat kaikai. | dokelž | Małe dźěćo rjeji, dokelž jědź nima. |
1 To je ekwiwalent serbskeho posesiwneho pronomena.
Eksistuja konjunkcije na "a", o "abo", sapos "jeli" a tasol "ale; jenož; jeli".
Jeli steji na spočatku sady, to woznamjenja "ale; jeli", mjeztym zo na kóncu sady abo po někajkim słowje tasol "jenož" woznamjenja.
Přirunaj tež
Tokpisinšćina ma numerale z jendźelšćiny, ale často wužiwa kóncowku -pela.
cyfra | tokpisinšćina | přikład | přełožk | 11-20 | 11-20 z jendźelskeje | 10-100 | 10-100 z jendźelskeje |
---|---|---|---|---|---|---|---|
1 | wan, wanpela | wanpela pikinini | jedne dźěćo | wanpela ten wan | ileven | wanpela ten | |
2 | tu, tupela | tupela buk | dwě knize | wanpela ten tu | twelve, twelpela | tupela ten | twenti, twentipela |
3 | tri, tripela | tripela meri | tři žony | wanpela ten tri | tetin, tetinpela | tripela ten | teti |
4 | foa, fopela | fopela pusi | štyri kóčki | wanpela ten foa | fotin | fopela ten | foti |
5 | faiv, faivpela | faivpela dok | pjeć psow | wanpela ten faiv | fiftin | faivpela ten | fifti |
6 | sikis, sikispela | sikispela fail | šěsć datajow | wanpela ten sikis | sikistin | sikispela ten | sikisti |
7 | seven, sevenpela | sevenpela de | sydom dnjow | wanpela ten seven | seventin | sevenpela ten | seventi |
8 | et, etpela | etpela man | wósmjo mužojo | wanpela ten et | etin | etpela ten | eti |
9 | nain, nainpela | nainpela diwai | dźewjeć štomow | wanpela ten nain | naintin | nainpela ten | nainti |
10 | ten, tenpela | tenpela yia | dźesać lět | tupela ten | twenti, twentipela | wan handet |
Dalše ličbniki su: tausen "tysac" (na př. tu tausen "dwaj tysac", tu tausen wanpela ten wan "2011") a milien "milion" (na př. tu milien "dwaj milionaj").[22][14]
Reduplikacija je jara běžna w tokpisinšćinje, mjeztym zo móže rozdźělne funkcije měć. Po Nose, Masahiko wona jenož rědko pokaza plural a wariaciju.[23] Rozdźělne werby móžeja reduplikować zo by wuprajić wospjetowanje, pokročowanje abo něšto podobne, ale nic wšě.[23]
Jednozłóžkowe słowo |
Woznam | Etymon | Dwuzłóžkowe słowo |
Woznam |
---|---|---|---|---|
pokazuje plural | ||||
kain[23] | družina | jendźelsce kind | kainkain[23] | rozdźělne družiny wot |
wil[23] | koło | jendźelsce wheel | wil-wil[23] | koleso |
wjelorakosć | ||||
kala | barba | jendźelsce color | kala-kala | wjelebarbny, pyšny[23] |
mak[23] | znamješko, markěrowanja | jendźelsce mark | mak-mak[23] | pyšny |
intensiw abo iteratiw (Nose, Masahiko mjenuje to jendźelsce repetitive and continuous aspect[23]) | ||||
danis[23] | rejować | jendźelsce dance | danis-danis[23] | pokročować rejowanje |
luk | kukać, kuknyć | jendźelsce look | lukluk | hladać, widźeć |
oltaim[23] | přeco | jendźelsce all the time | oltaim-oltaim[23] | přeco, wěčnje; permanentnje |
paitim[23] | bić | jendźelsce fight | pait-paitim[23] | stajne bić |
tok | zdźělenka, słowo; powědać, prajić, rěčeć |
jendźelsce talk | toktok | diskusija, rěč |
připadnosć a wzajomnosć | ||||
hait[23] | schować | jendźelsce hide | hait-hait[23] | schować na rozdźělnych městnach |
pilai[23] | hrać | jendźelsce play | pilai-pilai[23] | stajnje hrać |
was[23] | myć | jendźelsce wash | waswas[23] | myć so |
Jednozłóžkowe słowo |
Woznam | Etymon | Dwuzłóžkowe słowo |
Woznam | Etymon |
---|---|---|---|---|---|
kus | kašel; nazymnjenje; wuplusk | jendźelsce | kuskus | sekretar(ka) // štomowy kenguru |
malajzisce kuskus |
lap | směchi; so smjeć | jendźelsce laugh | laplap | material za drastu | |
lik | dźěra; přepušćić wodu | jendźelsce leak | liklik | małki; tróšku | awstronezisce ikilik |
mat | mata | jendźelsce mat | matmat | row | awstronezisce |
pis | ryba | jendźelsce fish | pispis | čilać, čólać, lólać, lulać, čilkać | jendźelsce piss |
sip | łódź | jendźelsce ship | sipsip | wowca | jendźelsce sheep |
Jednozłóžkowe słowo |
Woznam | Etymon | Dwuzłóžkowe słowo |
Woznam |
---|---|---|---|---|
sing[23] | spěwać | jendźelsce sing | sing-sing[23] | tradicionalny festiwal |
ting[23] | ideja, měnjenje | jendźelsce think | ting-ting[23] | myslić |
Někotre z tutych přiznamjenjow pochadźeja wot zhromadnych gramatiskich normow Awstroneziskich rěčow - hačrunjež zwjetša w zjednorjenej formje. Druhe přiznamjenja wšak, kaž jako słowoslěd, su jendźelšćinje bóle podobne.
Słowoskład wobsahuje słowa rozdźělneho pochada, a to po něhdźe 85 % z jendźelšćiny, a zbytk z melanesiskich rěčow, malajišćiny, portugalšćiny a němčiny.
Słowo | Woznam# | Etymon | Komentar |
---|---|---|---|
Z jendźelšćiny | |||
ai | wóčko, woko | eye | Na rozdźěl wot jendźelšćiny ma tež dalše woznamy. |
ain | železo, wocl | iron | |
ainim | žehlić, blotować | + sufiks -im | |
ais | lod | ice | |
bagarapim | boleć; ničić, kóncować | bugger up + him | |
bata | butra | butter | |
bruk | łamać, lemić; so łamać, so lemić | broken | |
kisim | dóstać; wzać, brać; přiwzać, přijimać, přijeć | catch him | |
meri | žona | Mary | |
mi | ja | me | |
sapos | jeli | suppose | |
yu | ty | you | Na rozdźěl wot jendźelšćiny so jenož w singularje wužiwa. |
Z malajišćiny | |||
binatang | insekt; wirus | binatang 'Tier, Vieh'[24] [25] | Z malajišćiny |
sayor | zelenina | sayur[24] | |
susu | mloko; nadro | susu[24] | |
Z melanesiskich rěčow | |||
balus | hołb; lětadło | balus 'airplane'[26] (lětadło), balu 'pigeon'[27] (hołb) |
Z Tolai-rěče |
bung | zetkanje; wiki; zetkać | bung 'market'[26] (wiki) | |
diwai | štom; drjewo | davai 'wood, tree'[26] (drjewo, štom) | |
kiau[28] | jejko; cybla; mudo | kiau 'egg'[26] (jejko) | |
kumul[28] | paradiziski ptak | kumul 'bird of paradise'[29] (paradiziski ptak) | |
lapun[28] | stary; wobstarny | ||
liklik | małki; tróšku | ikilik 'little'[26] (małki) | |
palai[28] | ješćelca | ||
dinau | dołh; požčować penjezy | dinau 'debt'[30] (dołh) | Z fidźišćiny |
Z němčiny | |||
bang | ławka | Bank | |
beten[28][29] | modlić so | beten | |
binen | pčołka | Bienen | Nimo słowa bi |
bogen | wobłuk | Bogen | |
boksen | pjasćować; wojować z pjasćomaj | boxen | |
bros[28][29] | hrudź | Brust | |
gip | jěd | Gift | |
gumi[28][29] | gumij; gumijowe pasmo; drapak; ... | Gummi | |
raus[28][29] | preč hić; woteńć | raus | |
rausim | wotstronić; pušćić[31]" | + sufiks -im | |
supka | kara | Schubkarre(n) | |
Z portugalšćiny | |||
pikinini[28][29] | baby, dźěćatko; dźěćo, syn, dźowka; symjo | pequeninho "jara małki" | |
save[28][29] | znać; móc; wědźeć; pytnyć; znaće, wěda | saber |
# Tam so jenož zakładna forma mjenuje, dokelž by hewak tam njepřehladny było.
Wjele słowow so přez kompoziciju twori, při čimž někotre słowa zwjetša jenož w kompozicijach wustupuja. Při tym su někotre warianty. A to: hromadźe pisane a rozdźělene pisane kompozicije.
Po Krifka to su kompozicije z modifikatorami (němsce Kompositionen mit Modifikatoren)[1], mjeztym zo Mihalic mjenuje to kompozicije (jendźelsce Compounding).
Tokpisinšćina často wužiwa kompozicije rozdźělnych słowow, mjeztym zo jendźelšćina wužiwa wosebite korjenje słowow. Tydyšej tabeli wobsahujetej formy ze słowom "bilong" a bjez tutoho słowa. Po Krifka warianta bjez "bilong" je kompozicija z nomenami (Kompositionen mit Nomina)[1], mjeztym zo Mihalic mjenuje to nominalne frazy (jendźelsce noun phrases).
tokpisinšćina | jendźelšćina | hornjoserbšćina |
---|---|---|
bel | stomach; pregnancy; heart (emotions) | žołdk; brjuch; samodruhosć; wutroba (emocije)" |
belhat, bel i hat | angry; impatient | mjerzaty, rozmjerzany; njesćerpny |
bel hevi, bel i hevi | sad, worried | zrudny; starosćiwy |
bel isi, bel i isi | calm | měrny |
bel kirap, bel i kirap | aroused, excited | rozbudźeny |
bel kol, bel i kol | at ease, reconciled | wujednany |
bel kros, bel i kros | angry | mjerzaty, rozmjerzany |
bel pas, bel i pas | sad | zrudny |
haus | house | dom |
haus ais | walk-in freezer | chłódźernja |
haus balus | hangar | hangar |
haus buk | library | biblioteka |
haus kar | garage | garaža |
haus skul | school building | šulske twarjenje |
ples | ||
ples pilai | playground | hrajkanišćo |
ples singsing | dancing ground | rejwanišćo |
tokpisinšćina | jendźelšćina | hornjoserbšćina |
---|---|---|
gras | grass | trawa, ... |
gras bilong fes | beard | broda |
gras bilong het | hair | włosy |
gras bilong pisin | feather | pjerjo, pjero |
gras antap long ai | eyebrow | brjowka |
gras nogut | weed | njerodź |
bilum | net bag | syćowy zak |
bilum bilong pikinini | placenta, uterus | maćernica, rodźeńca |
Nimo toho su wopisace warianty:
Tokpisinšćina ma jenož mało afiksow, kotrež samo jenož su sufiksy[28].
Při někotrych słowach prawopis móže wotwisnje wot narěče abo žórła wariěrować.
Na rozdźěl wot jendźelskich etymonow słowa často rozdźělne woznamy maja.
słowo | jendźelski etymon | woznam po jendźelšćinje | přidatne woznamy |
---|---|---|---|
antap | on top | horjeka, zwjercha | horje; powjerch; sylniši/lěpši |
gras[32][33] | grass | trawa | kosma, włosy[33]; pjero[33] |
karim | carry (+ him) | njesć, nosyć | rodźić |
inap | enough | dosć | kmany |
laik | like | přeće, přeć; wola, chcyć[34] | chcyć što činić, so hotować/so nastajić p/so nastajeć/ wobch. so rychtować na čo |
sapim | sharpen (+ him) | wótřić | rězbarić, rězbować, wurězbować |
Dokelž ma tokpisinšćina ma mjenje zwukow hač jendźelšćina, často eksistuja homonymy, kotrež rozdźělne etymony maja.
bek | zak, toboła; měch | jendźelsce bag |
wróćo | jendźelsce back | |
bekim | płaćenje; wróćić; wotmołwić | jendźelsce back + him |
pjec | jendźelsce bake + him | |
bin | buna | jendźelsce bean |
sym, sy, je -ł(a/o), smy, sće, su -li | jendźelsce been | |
hat | twjerdy | jendźelsce hard |
wutroba | jendźelsce heart | |
kłobuk; čapka | jendźelsce hat | |
horcy, ćopły | jendźelsce hot | |
sel | bělizna; skorpawa, skorpizna; ... | jendźelsce shell |
płachta; płachtakować, płachćić | jendźelsce sail; to sail | |
banka (biologija) | jendźelsce cell |
Často so přidatne elementy abo alternatiwne formy wužiwaja, zo by homonymy wobešli.
Bjez přidatneho elementa | Woznam | Etymon | Z přidatnym elementom | Woznam | Etymon |
---|---|---|---|---|---|
nil | hózdź; jehła | jendźelsce nail | nildaun | so klakać | jendźelsce kneel + down |
ol | wone/woni | jendźelsce all | olpela | stary | jendźelsce old + fellow |
wok | dźěłać | jendźelsce work | wokabaut | pućować | jendźelsce walk + about |
Ale tež reduplikacija so móže za to wužiwać.
Kaž na př. z jendźelskeju słowow ship a sheep stej słowje sip „łódź“ a sipsip „wowca“ nastałoj.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.