ભારતીય ચલવિત્ર દિગ્દર્શક From Wikipedia, the free encyclopedia
મીરા નાયર (15 ઓક્ટોબર, 1957માં જન્મેલા) ન્યૂયોર્ક મૂળના ભારતીય ફિલ્મ દિગ્દર્શક અને નિર્માતા છે.[1] મીરાબાઈ ફિલ્મ્સ એ તેમની નિર્માતા કંપની છે.
વિકિપીડિયાના માપદંડ મુજબ આ લેખને ઉચ્ચ કક્ષાનો બનાવવા માટે તેમાં સુધારો કરવાની જરુર છે. તેમાં ફેરફાર કરીને તેને સુધારવામાં અમારી મદદ કરો. ચર્ચા પાના પર કદાચ આ બાબતે વધુ માહિતી મળી શકે છે. |
મીરા નાયર | |
---|---|
જન્મ | ૧૫ ઓક્ટોબર ૧૯૫૭ રૌરકેલા (ભારત) |
અભ્યાસ સંસ્થા | |
વ્યવસાય | Director, producer |
જીવન સાથી | Mitch Epstein, Mahmood Mamdani |
મીરા નાયરનો જન્મ ભારતમાં ઓરિસ્સાના રોઉરકેલામાં પંજાબી ખત્રી પરિવારમાં થયો હતો,[2] ઓરિસ્સામાં તેમના પિતા નોકરી કરતા હતા. આ મધ્યમવર્ગીય પરિવારના ત્રણ બાળકોમાં તેણી સૌથી નાના હતા. તેમના પિતા સરકારી અધિકારી અને માતા સમાજ સેવિકા હતા.
મીરાનું પ્રાથમિક શિક્ષણ હિમાચલ પ્રદેશના શિમલામાં આવેલી લોરેટો કૉન્વેન્ટ તારા હોલ નામની બોર્ડિંગ સ્કૂલમાં થયું હતું. તેઓએ દિલ્હી યુનિવર્સિટીના મીરાન્ડા હાઉસમાંથી સમાજશાસ્ત્ર વિષયમાં અભ્યાસ કર્યો, અને અહીં તેમણે લગભગ ત્રણ વર્ષ સુધી એક નાનકડી ડ્રામા કંપનીમાં રાજકીય વિષયો પર શેરી નાટકો ભજવ્યા. ત્યાર પછી 19 વર્ષની વયે 1976માં હાર્વર્ડ યુનિવર્સિટીની શિષ્યવૃત્તિ મેળવી તેઓ યુએસ (US)[3] જવા રવાના થયા, જ્યાં તેમણે સમાજશાસ્ત્રનો અભ્યાસ ચાલુ રાખ્યો.[4] હાર્વર્ડમાં જ તેમની મુલાકાત તસ્વીરકાર અને પોતાના ભાવિ પતિ મિચ એપસ્ટેઈન સાથે થઈ. આ ઉપરાંત તેઓ અહીં પોતાના વાર્તા લેખક સૂની તારાપોરવાલાને પણ મળ્યા, અને બાદમાં તેઓ ડોક્યુમેન્ટ્રી (દસ્તાવેજી ફિલ્મો) ફિલ્મો બનાવવા તરફ વળ્યા.
તેમણે દિલ્હી યુનિવર્સિટી અને હાર્વર્ડ યુનિવર્સિટીમાંથી અભ્યાસ પૂર્ણ કર્યો હતો. તેમની પ્રથમ જ ફિલ્મ ‘સલામ બોમ્બે! ’ (1988)એ કાન્સ ફિલ્મ ફેસ્ટિવલમાં ગોલ્ડન કેમેરા એવોર્ડ મેળવ્યો હતો, અને આ ફિલ્મે એકેડેમિક એવોર્ડમાં ‘બેસ્ટ ફોરેન લેંગ્વેજ ફિલ્મ’માં નામાંકન મેળવ્યું હતું. આ ફિલ્મના દિગ્દર્શન દરમિયાન જ તેમણે ભારતમાં રસ્તા પર રહેતા બાળકો માટે ‘સલામ બાળક ટ્રસ્ટ’ નામની સંસ્થા સ્થાપી હતી.[5] તેમણે આ પહેલાં ઘણા સમય સુધી રચનાત્મક સહકાર્યકર તરીકે તેમજ પટકથા લેખક તરીકે સૂની તારાપોરવાલા સાથે કામ કર્યું હતું, જેમને તેઓ હાર્વર્ડમાં મળ્યા હતા.
તેઓ રાષ્ટ્રીય ફિલ્મ પુરસ્કાર સહિત અનેક આંતરરાષ્ટ્રીય ફિલ્મ ઉત્સવોમાં પુરસ્કારો જીતી ચૂક્યા છે. એટલું જ નહીં, તેઓ એકેડેમી એવોર્ડ, ગોલ્ડન ગ્લોબ, બાફ્ટા (BAFTA) એવોર્ડ અને ફિલ્મફેર એવોર્ડ સહિત અનેક પુરસ્કારો માટે પણ નામાંકિત પણ થઈ ચૂક્યા છે. આ ઉપરાંત તેઓ ઈન્ડિયા અબ્રોડ પર્સન ઓફ ધ યર-2007 એવોર્ડ પણ મેળવી ચૂક્યા છે. આ એવોર્ડ તેમને પેપ્સિકોના અધ્યક્ષ અને સીઈઓ (CEO) ઈન્દ્રા નૂયી તેમજ ઈન્ડિયા અબ્રોડ પર્સન ઓફ ધ યર-2006ના હસ્તે એનાયત થયો હતો.[6]
તેમની તાજેતરની ફિલ્મોમાં રીસ વિથરસ્પૂન સાથેની વેનિટી ફેર , ધ નેમસેક અને એમેલિયા નો સમાવેશ થાય છે.[1]
ફિલ્મ કલાકાર તરીકેની કારકિર્દીની શરૂઆત કરતાં પહેલા નાયરે ચાર ટેલિવિઝન દસ્તાવેજી ફિલ્મોનું દિગ્દર્શન કર્યું હતું. બોમ્બેની નાઇટ ક્લબોની સ્ટ્રિપર્સના જીવન પર આધારિત ઈન્ડિયા કૅબરે નામની ફિલ્મે અમેરિકન ફિલ્મોત્સવમાં 1986માં બ્લ્યૂ રિબન એવોર્ડ જીત્યો હતો. સલામ બોમ્બે! (1988)નું પટકથા સૂની તારાપોરવાલા લખવામાં આવેલી આ ફિલ્મે એકેડમી એવોર્ડમાં બેસ્ટ ફોરેન લેંગ્વેજ ફિલ્મ (વિદેશીભાષાની શ્રેષ્ઠ ફિલ્મ) તરીકે નામાંકન મેળવ્યું હતું, ઉપરાંત અન્ય ઘણા પુરસ્કારો પણ જીત્યા હતા. આજે આ ફિલ્મની ગણતરી ક્લાસિક ફિલ્મોમાં થાય છે, અને ફિલ્મના વિદ્યાર્થીઓ માટે પણ તે આદર્શ નમૂનો છે.
1991માં આવેલી ડેન્ઝલ વોશિંગ્ટન અને સરિતા ચૌધરી અભિનિત મિસિસિપ્પી મસાલા માં વિસ્થાપિત થઈને મિસિસિપ્પીમાં જીવતા અને કામ કરતા યુગાન્ડાના-ભારતીય પરિવારની વાત કહેવાઈ હતી. આ ફિલ્મમાં પણ સૂની તારાપોરવાલાએ પટકથા લખી હતી, અને ફિલ્મનું નિર્માણ માઈકલ નોઝિક દ્વારા કરાયું હતું. 1995માં તેમની ક્રિસ્ટિન બેલના પુસ્તક આઘારિત ધ પેરેઝ ફેમિલી ફિલ્મ પ્રદર્શિત થઈ. આ ફિલ્મમાં મારિસા તોમેઈ, આલ્ફ્રેડ મોલિના અને એન્જેલિકા હ્યુસ્ટને કામ કર્યું હતું, જ્યારે આ ફિલ્મ પણ માઈકલ નોઝિક દ્વારા નિર્મિત હતી.
આ ઉપરાંત તેઓ 'કામા સૂત્ર : અ ટેઈલ ઓફ લવ' ફિલ્મના પણ દિગ્દર્શક હતા, જેમાં ભારતની 16મી સદીનો સેટ (દૃશ્ય) ઊભો કરાયો હતો.
નવીન એન્ડ્રયૂસ અભિનિત અને એચબીઓ (HBO) ફિલ્મ દ્વારા નિર્મિત માય ઓન કન્ટ્રી ફિલ્મની વાર્તા સૂની તારાપોરવાલાએ અબ્રાહમ વર્ગીસના પુસ્તકના આધારે લખી હતી.
મીરા નાયરની અત્યાર સુધીની સૌથી જાણીતી ફિલ્મ છે મોનસુન વેડિંગ (2001), સબરિના ધવન દ્વારા લિખીત આ ફિલ્મમાં છૂટાછવાયા ભારતીય પંજાબી પરિવારો વિશેની હતી, વેનિસ ફિલ્મોત્સવમાં તેણે ગોલ્ડન લાયન એવોર્ડ જીત્યો હતો. મીરા નાયર આ એવોર્ડ [7] જીતનારા પ્રથમ મહિલા છે.[8] જ્યારે 2004ની તેની આવૃત્તિ તેમણે ઠાકરેની નવલકથા પરથી રીસ વિથરસ્પૂન દ્વારા અભિનિત વેનિટી ફેર ફિલ્મ બનાવી હતી.
ડાર્ટમાઉથ કૉલેજમાં 2006માં તેમની ધ નેમસેક ફિલ્મનો પ્રીમિયર શો યોજાયો હતો, જ્યાં નાયરને ડાર્ટમાઉથ ફિલ્મ એવોર્ડથી નવાજવામાં આવ્યા હતા. આ ફિલ્મનો બીજું પ્રીમિયર ઈન્ડો અમેરિકન કલ્ચરલ કાઉન્સિલ સાથે ન્યૂયોર્કમાં યોજાયું. ધ નેમસેક ફિલ્મની વાર્તા પુલિત્ઝર પ્રાઇઝ વિજેતા ઝૂમ્પા લાહિરીની નવલકથા પરથી સૂની તારાપોરવાલાએ લખી હતી, જે 2007માં પ્રદર્શિત થઈ હતી.
તેમનો હાલનો પ્રોજેક્ટ માઇશા છે, જે પૂર્વ આફ્રિકન અને દક્ષિણ એશિયાઈ લોકોને ફિલ્મ્સનો અભ્યાસ કરવા માટેની એક ફિલ્મ લેબ છે.[9] માઇશાનું વડું મથક યુગાન્ડાના કમ્પાલામાં નાયરે દત્તક લીધેલા ઘરમાં આવેલું છે.
તેમણે ન્યૂયોર્ક, આઈ લવ યુ નામની ફિલ્મનું પણ દિગ્દર્શન કર્યું હતું, જે ન્યૂયોર્કમાં આકાર લેતી એક રોમાન્ટિક-ડ્રામા લવ સ્ટોરી છે. આ ઉપરાંત તેમણે ફક્ત 12 જ મિનિટની એઈડ્સ (AIDS) જાગૃતિ (ગેટ્સ ફાઉન્ડેશનના ભંડોળ દ્વારા નિર્મિત) માટેની માઈગ્રેશન નામની ફિલ્મ પણ બનાવી હતી.[10][11]
ફિલ્મ ઉદ્યોગમાં તેમના પ્રદાન બદલ 2007માં 9મા બોલિવૂડ ફિલ્મ એવોર્ડમાં તેમને પ્રાઈડ ઓફ ઈન્ડિયા એવોર્ડથી નવાજવામાં આવ્યા હતા.[12][13]
ઓક્ટોબર 2009માં પ્રદર્શિત થયેલી તેમની આત્મકથારૂપ ફિલ્મ એમેલિયા વિશે પ્રબળ નકારાત્મક રિવ્યૂ લખાયા હતા.[14][15]
છેલ્લાં ઘણાં વર્ષોથી તેઓ શાંતારામ નામની નવલકથા પરથી બની રહેલી મોટા બજેટ ફિલ્મ માટે વ્યસ્ત હતા, પરંતુ 2009માં આ ફિલ્મ અભરાઈએ ચડાવી દેવાઈ હતી. તેમની આગામી ફિલ્મ ઈમ્પ્રેશનિસ્ટ 1920ના રાજ પર આધારિત છે. આ ઉપરાંત નાયરે મોહસીન હમિદની 2007માં પ્રકાશિત ધ રેલક્ટન્ટ ફન્ડામેન્ટલિસ્ટ નવલકથાના પણ હક્કો ખરીદ્યા છે.[16] આ ફિલ્મમાં મુખ્ય ભૂમિકા માટે પ્રતીક બબ્બર, અલી ઝાફર અને રેહાન ખાન ઓડિશન આપી ચૂક્યા છે.[17] તેમણે ઋષિકેશમાં બિટલ્સ પર આધારિત એક ડોક્ટુમેન્ટ્રી ફિલ્મનું કામ પણ શરૂ કર્યું છે.[18] જોકે આ ફિલ્મ ક્યારે પ્રદર્શિત થશે તેની હજુ સુધી તારીખ જાહેર કરાઈ નથી.
મીરા નાયર ન્યૂયોર્કમાં કોલમ્બિયા યુનિવર્સિટી નજીક જીવન ગુજારે છે. અહીં તેઓ સ્કૂલ ઓફ આર્ટ્સમાં ફિલ્મ વિભાગમાં સંલગ્ન પ્રાધ્યાપક તરીકે ફરજ બજાવે છે, અને તેમના પતિ, પ્રોફેસર મહેમૂદ મામદાની પણ અહીં ભણાવે છે.[19][20] નાયર પોતાની ફિલ્મ મિસિસિપ્પી મસાલા ના સંશોધન માટે પ્રથમવાર જ યુગાન્ડા જઈ રહ્યા હતા ત્યારે તેમના પતિને પહેલીવાર 1988માં મળ્યા હતા.[3] આ ઉપરાંત નાયર ઘણાં વર્ષોથી યોગના પણ અભ્યાસી રહ્યા છે, ફિલ્મ નિર્માણ વખતે પણ તેઓ પોતાની કલાકારો અને કર્મચારીઓ સાથે યોગથી જ દિવસની શરૂઆત કરે છે.[21] નાયરે એક પુત્ર છે, ઝોહરાન મામદાની,[22] તેનો જન્મ 1991માં થયો હતો અને 2010માં તે બ્રોન્ક્સ હાઈસ્કૂલ ઓફ સાયન્સમાંથી સ્નાતક થયો હતો.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.