કોંગ્રેસના પક્ષ પ્રમુખોની યાદી

ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસ (આઈએનસી) એ ભારતની પ્રજાસત્તાક પ્રણાલીની રાજકીય વ્યવસ્થામાં એક મુખ્ય પક્ષ છે. ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસના અધ્યક્ષ એ પક્ષના ચૂંટાયેલા વડા છે, જે સામાન્ય લોકો સાથેના પક્ષના સંબંધને સંચાલિત કરવા, પાર્ટી નીતિ વિકસાવવા અને ખાસ કરીને ચૂંટણી મંચ પર વાતચીત કરવા માટે જવાબદાર છે. ઓલ ઇન્ડિયા કોંગ્રેસ સમિતિના પ્રમુખ, ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસ પાર્ટી (આઈએનસી) ના કોંગ્રેસ પ્રમુખ તરીકે ઓળખાય છે.

૧૮૮૫માં એ. ઓ. હ્યુમ દ્વારા કોંગ્રેસ પક્ષની સ્થાપના થઈ ત્યારથી, ૬૦ લોકોએ પ્રમુખ તરીકે સેવા આપી છે. સૌ પ્રથમ, વ્યોમેશ ચંદ્ર બેનર્જીએ ૧૮૮૫ માં ૨૮ ડિસેમ્બરથી ૩૧ ડિસેમ્બર સુધી બોમ્બે ખાતે યોજાયેલ ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસના પ્રથમ સત્રની અધ્યક્ષતા કરી હતી. હાલ રાહુલ ગાંધી પક્ષ પ્રમુખનો હોદ્દો સંભાળી રહ્યા છે . ભારતની સ્વતંત્રતા સમયે ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસ (ભા.રા.કોં.) ના અધ્યક્ષ જે.બી. ક્રિપાલાની હતા. એન્ની બેસેન્ટ ભા.રા.કોં.ના પ્રથમ મહિલા અધ્યક્ષ હતા જ્યારે સરોજિની નાયડુ કોંગ્રેસના પ્રથમ ભારતીય મહિલા અધ્યક્ષ હતા, સોનિયા ગાંધી સૌથી લાંબો સમય સુધી પ્રમુખ પદે રહ્યા છે. નેહરુ-ગાંધી પરિવારના જ છ સભ્યો કોંગ્રેસના પ્રમુખનો હોદ્દો સંભાળી ચુક્યા છે.

ઇતિહાસ

૧૮૮૫-૧૯૩૩ દરમિયાન, પ્રમુખપદની મુદત ફક્ત એક વર્ષની હતી. પરંપરાગત રીતે, આ પદ પક્ષના અગ્રણી સભ્યોમાંથી ચયનપ્રક્રિયા દ્વારા ભરવામાં આવે છે.

ઈન્દિરા ગાંધીએ, ૧૯૬૯ ના બીજા કોંગ્રેસ વિભાજન પછી કોંગ્રેસ પ્રમુખ અને વડા પ્રધાન તરીકે સમાન વ્યક્તિની પ્રથાને સંસ્થાગત કરી. તેના પુત્ર રાજીવ ગાંધીએ આ પ્રથા ચાલુ રાખી.

પી.વી. નરસિંહ રાવ પણ કોંગ્રેસ પ્રમુખ અને વડા પ્રધાનના હોદ્દાઓ ધરાવતા હતા. આઈ.સી.સી. પછી મતદાન થયા બાદ સીતારમ કેસરીએ આ પદ સંભાળ્યો હતો. પરંતુ જ્યારે તેમના નેતૃત્વ હેઠળ આઇસીસી ક્યારેય સત્તામાં પાછો ફર્યો ન હતો, ત્યારે તેમની સાથે મળીને બે પોસ્ટ્સ યોજાઇ નહોતી.

૨૦૦૦-૨૦૦૯ દરમિયાન, ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસએ ઇતિહાસમાં પહેલીવાર વાર્ષિક સંમેલનનું આયોજન કર્યું ન હતું. ૨૦૦૪ માં, જ્યારે કોંગ્રેસ પક્ષ સત્તામાં પાછો ફર્યો ત્યારે ડો. મનમોહન સિંહ પ્રથમ પ્રધાનમંત્રી બન્યા, સોનિયા ગાંધી કોંગ્રેસ પાર્ટીના સૌથી લાંબી સેવા આપતા પ્રમુખ છે, જે ૧૯૯૮ થી ૨૦૧૭ સુધીના અઢાર વર્ષ સુધીનો કાર્યકાળ ધરાવે છે. અંતિમ અધ્યક્ષ રાહુલ ગાંધીએ ૩ જુલાઈ ૨૦૧૯ના રોજ પોતાના હોદ્દા પરથી રાજીનામું આપેલ છે તથા વર્તમાનમાં સોનિયા ગાંધી વચગાળાના અધ્યક્ષ તરીકે પદભાર સંભાળે છે.

અધ્યક્ષ[1]

અનુક્રમ.	અધ્યક્ષનું નામ	ચિત્ર	જીવનકાળ	અધ્યક્ષતાનું વર્ષ	સંમેલન સ્થળ
૧	વ્યોમેશચંદ્ર બેનરજી		૨૯ ડિસેમ્બર ૧૮૪૪ – ૧૯૦૬	૧૮૮૫	બોમ્બે
૨	દાદાભાઈ નવરોજી		૪ સપ્ટેમ્બર ૧૮૨૫ – ૧૯૧૭	૧૮૮૬	કલકત્તા
૩	બદરુદ્દીન તૈયબજી		૧૦ ઓક્ટોબર ૧૮૪૪ – ૧૯૦૬	1887	મદ્રાસ
૪	જ્યોર્જ યૂલે		૧૮૨૯ – ૧૮૯૨	૧૮૮૮	અલ્હાબાદ
૫	સર વિલિયમ વેડરબર્ન		૧૮૩૮–૧૯૧૮	૧૮૮૯	બોમ્બે
૬	ફિરોઝશાહ મહેતા		૪ ઓગસ્ટ ૧૮૪૫ – ૧૯૧૫	૧૮૯૦	કલકત્તા
૭	પી આનંદ ચાર્લૂ		ઓગસ્ટ ૧૮૪૩ – ૧૯૦૮	૧૮૯૧	નાગપુર
૮	વ્યોમેશચંદ્ર બેનરજી		૨૯ ડિસેમ્બર ૧૮૪૪ – ૧૯૦૬	૧૮૯૨	અલ્હાબાદ
૯	દાદાભાઈ નવરોજી		૪ સપ્ટેમ્બર ૧૮૨૫ – ૧૯૧૭	૧૮૯૩	લાહોર
૧૦	અલફ્રેડ વેબ		૧૮૩૪–૧૯૦૮	૧૮૯૪	મદ્રાસ
૧૧	સુરેન્દ્રનાથ બેનરજી		૧૦ નવેમ્બર ૧૮૪૮ – ૧૯૨૫	૧૮૯૫	પૂના
૧૨	મોહમ્મદ રહીમતુલ્લા સયાની		૫ એપ્રિલ ૧૮૪૭ – ૧૯૦૨	૧૮૯૬	કલકત્તા
૧૩	શંકરન નાયર		૧૧ જુલાઈ ૧૮૫૭ – ૧૯૩૪	૧૮૯૭	અમરાવતી
૧૪	આનંદમોહન બોઝ		૨૩ સપ્ટેમ્બર ૧૮૪૭ – ૧૯૦૬	૧૮૯૮	મદ્રાસ
૧૫	રમેશચંદ્ર દત્ત		૧૩ ઓગસ્ટ ૧૮૪૭ – ૧૯૦૯	૧૮૯૯	લખનઉ
૧૬	નારાયણ ગણેશ ચન્દાવરકર		૨ ડિસેમ્બર ૧૮૫૫ – ૧૯૨૩	૧૯૦૦	લાહોર
૧૭	દિનશા ઈડલજી વાચા		૨ ઓગસ્ટ ૧૮૪૪ – ૧૯૩૬	૧૯૦૧	કલકત્તા
૧૮	સુરેન્દ્રનાથ બેનરજી		૧૦ નવેમ્બર ૧૮૪૮ – ૧૯૨૫	૧૯૦૨	અમદાવાદ
૧૯	લાલમોહન ઘોષ		૧૮૪૭–૧૯૦૯	૧૯૦૩	મદ્રાસ
૨૦	સર હેનરી કૉટન		૧૮૪૫–૧૯૧૫	1904	બોમ્બે
૨૧	ગોપાલ કૃષ્ણ ગોખલે		૯ મે ૧૮૬૬ – ૧૯૧૫	૧૯૦૫	બનારસ
૨૨	દાદાભાઈ નવરોજી		૪ સપ્ટેમ્બર ૧૮૨૫ – ૧૯૧૭	૧૯૦૬	કલકત્તા
૨૩	રાસબિહારી ઘોષ		૨૩ ડિસેમ્બર ૧૮૪૫ – ૧૯૨૧	૧૯૦૭	સુરત
૨૪			૨૩ ડિસેમ્બર ૧૮૪૫ – ૧૯૨૧	૧૯૦૮	મદ્રાસ
૨૫	પં. મદનમોહન માલવીય		૨૫ ડિસેમ્બર ૧૮૬૧ – ૧૯૪૬	૧૯૦૯	લાહોર
૨૬	વિલિયમ વેડરબર્ન		૧૮૩૮–૧૯૧૮	૧૯૧૦	અલ્હાબાદ
૨૭	પં. વિશન નારાયણ દર		૧૮૬૪–૧૯૧૬	૧૯૧૧	કલકત્તા
૨૮	રઘુનાથ નરસિંહા મધુલકર		૧૮૫૮–૧૯૨૧	૧૯૧૨	પટના
૨૯	નવાબ સૈયદ મુહમ્મદ બહાદુર		?–૧૯૧૯	૧૯૧૩	કરાંચી
૩૦	ભૂપેન્દ્રનાથ બોઝ		૧૮૫૯–૧૯૨૪	૧૯૧૪	મદ્રાસ
૩૧	સત્યેન્દ્ર પ્રસન્ન સિંહ		માર્ચ ૧૮૬૩ – ૧૯૨૮	૧૯૧૫	બોમ્બે
૩૨	અમ્બિકા ચરણ મજમૂદાર		૧૮૫૦–૧૯૨૨	૧૯૧૬	લખનઉ
૩૩	એની બેસન્ટ		૧ ઓક્ટોબર ૧૮૪૭ – ૧૯૩૩	૧૯૧૭	કલકત્તા
૩૪	પં. મદનમોહન માલવીય		૨૫ ડિસેમ્બર ૧૮૬૧ – ૧૯૪૬	૧૯૧૮	દિલ્હી
૩૫	સૈયદ હસન ઇમામ		૩૧ ઓગસ્ટ ૧૮૭૧ – ૧૯૩૩	૧૯૧૮	બોમ્બે (વિશિષ્ટ અધિવેશન)
૩૬	મોતીલાલ નહેરૂ		૬ મે ૧૮૬૧ – ૬ ફેબ્રુઆરી ૧૯૩૧	૧૯૧૯	અમૃતસર
૩૭	લાલા લજપતરાય		૨૮ જાન્યુઆરી ૧૮૬૫ – ૧૭ નવેમ્બર ૧૯૨૮	૧૯૨૦	કલકત્તા (વિશિષ્ટ અધિવેશન)
૩૮	સી. વિજયરાઘવાચારી		૧૮૫૨ – ૧૯ એપ્રિલ ૧૯૪૪	૧૯૨૦	નાગપુર
૩૯	હકીમ અજમલ ખાં (કાર્યકારી)		૧૮૬૩– ૨૯ ડિસેમ્બર ૧૯૨૭	૧૯૨૧	અમદાવાદ
૪૦	દેશબંધુ ચિતરંજન દાસ		૫ નવેમ્બર ૧૮૭૦ – ૧૬ જૂન ૧૯૨૫	૧૯૨૨	ગયા
૪૧	મૌલાના મોહમ્મદ અલી		૧૦ ડિસેમ્બર ૧૮૭૮ – ૪ જાન્યુઆરી ૧૯૩૧	૧૯૨૩	કાકીનાડા
૪૨	અબુલ કલામ આઝાદ		૧૮૮૮ – ૨૨ ફેબ્રુઆરી ૧૯૫૮	૧૯૨૩	દિલ્હી (વિશિષ્ટ અધિવેશન)
૪૩	મહાત્મા ગાંધી		૨ ઓક્ટૉબર ૧૮૬૯ – ૩૦ જાન્યુઆરી ૧૯૪૮	૧૯૨૪	બેલગાંવ
૪૪	સરોજિની નાયડુ		૧૩ ફેબ્રુઆરી ૧૮૭૯ – ૨ માર્ચ ૧૯૪૯	૧૯૨૫	કાનપુર
૪૫	શ્રીનિવાસ ઐયર		૧૧ સપ્ટેમ્બર ૧૮૭૪ – ૧૯ મે ૧૯૪૧	૧૯૨૬	ગુવાહાટી
૪૬	મુક્તાર અહેમદ અંસારી		૨૫ ડિસેમ્બર ૧૮૮૦ – ૧૦ મે ૧૯૩૬	૧૯૨૭	મદ્રાસ
૪૭	મોતીલાલ નહેરૂ		૬ મે ૧૮૬૧ – ૬ ફેબ્રુઆરી ૧૯૩૧	૧૯૨૮	કલકત્તા
૪૮	જવાહરલાલ નહેરુ		૧૪ નવેમ્બર ૧૮૮૯ – ૨૭ મે ૧૯૬૪	૧૯૨૯	લાહોર
૪૯	વલ્લભભાઈ પટેલ		૩૧ ઓક્તોબર ૧૮૭૫ – ૧૫ ડિસેમ્બર ૧૯૫૦	૧૯૩૧	કરાચી
૫૦	પં. મદનમોહન માલવીય		૨૫ ડિસેમ્બર ૧૮૬૧ – ૧૯૪૬	૧૯૩૨	દિલ્હી
૫૧	નેલી સેનગુપ્ત		૧૮૮૬ - ૧૯૭૩	૧૯૩૩	કલકત્તા
૫૨	રાજેન્દ્ર પ્રસાદ		૩ ડિસેમ્બર ૧૮૮૪ – ૨૮ ફેબ્રુઆરી ૧૯૬૩	૧૯૩૪ & ૧૯૩૫	બોમ્બે
૫૩	જવાહરલાલ નહેરુ		૧૪ નવેમ્બર ૧૮૮૯ – ૨૭ મે ૧૯૬૪	૧૯૩૬	લખનૌ
૫૪				1937	ફૈઝપુર
૫૫	સુભાષચંદ્ર બોઝ		૨૩ જાન્યુઆરી ૧૮૯૭ – ૧૮ ઑગસ્ટ ૧૯૪૫	૧૯૩૮	હરિપુરા
૫૬	સુભાષચંદ્ર બોઝ (રાજીનામું) રાજેન્દ્ર પ્રસાદ સેશન બાદ અનુગામી તરિકે નિયુક્ત		૨૩ જાન્યુઆરી ૧૮૯૭ – ૧૮ ઑગસ્ટ ૧૯૪૫	૧૯૩૯	જબલપુર પાસે ત્રિપુરી
૫૭	અબુલ કલામ આઝાદ		૧૮૮૮ – ૨૨ ફેબ્રુઆરી ૧૯૫૮	૧૯૪૦ - ૪૬	રામગઢ
૫૮	જે. બી. કૃપલાણી		૧૮૮૮ – ૧૯ માર્ચ ૧૯૮૨	૧૯૪૭	મેરઠ
૫૯	પટ્ટાભિ સિતારમૈયા		૨૪ ડિસેમ્બર ૧૮૮૦ – ૧૭ ડિસેમ્બર્ ૧૯૫૯	૧૯૪૮ & ૪૯	જયપુર
૬૦	પુરુષોત્તમદાસ ટંડન		૧ ઑગસ્ટ ૧૮૮૨ – ૧ જુલાઈ ૧૯૬૧	૧૯૫૦	નાસિક
૬૧	જવાહરલાલ નહેરુ		૧૪ નવેમ્બર ૧૮૮૯ – ૨૭ મે ૧૯૬૪	૧૯૫૧ & ૫૨	દિલ્હી
૬૨				૧૯૫૩	હૈદરાબાદ
૬૩				૧૯૫૪	કલકત્તા
૬૪	યુ. એન. ઢેબર		૨૧ સપ્ટેમ્બર ૧૯૦૫ – ૧૯૭૭	૧૯૫૫	અવાડી
૬૫				૧૯૫૬	અમૃતસર
૬૬				૧૯૫૭	ઈન્દોર
૬૭				૧૯૫૮	ગુવાહાટી
૬૮				૧૯૫૯	નાગપુર
૬૯	ઈન્દિરા ગાંધી		૧૯ નવેમ્બર ૧૯૧૭ – ૩૧ ઓક્ટોબર ૧૯૮૪	૧૯૫૯	દીલ્હી (વિશેષ સત્ર)
૭૦	નીલમ સંજીવ રેડ્ડી		૧૯ મે ૧૯૧૩ – ૧ જૂન ૧૯૯૬	૧૯૬૦	બેંગલુરુ
૭૧				૧૯૬૧	ભાવનગર
૭૨				૧૯૬૨ & ૬૩	Patna
૭૩	કે. કામરાજ		૧૫ જુલાઈ ૧૯૦૩ – ૨ ઓક્ટોબર ૧૯૭૫	૧૯૬૪	ભૂવનેશ્વર
૭૪				૧૯૬૫	દુર્ગાપુર
૭૫				૧૯૬૬ & ૬૭	જયપુર
૭૬	એસ. નિજલિંગપ્પા		૧૦ ડિસેમ્બર ૧૯૦૨ – ૯ ઓગસ્ટ ૨૦૦૦	૧૯૬૮ -૧૯૬૯	હૈદરાબાદ
					ફરિદાબાદ
૭૭	જગજીવન રામ		૫ એપ્રિલ ૧૯૦૮ – ૬ જુલાઈ ૧૯૮૬	૧૯૭૦ & ૭૧	મુંબઈ
૭૮	શંકર દયાલ શર્મા		૧૯ ઓગસ્ટ ૧૯૧૮ – ૨૬ ડિસેમ્બર ૧૯૯૯	૧૯૭૨ -૧૯૭૪	કલકત્તા
૭૯	દેવકાન્તા બરુઆ		૨૨ ફેબ્રુઆરી ૧૯૧૪ – ૧૯૯૬		ચંદીગઢ
૮૦	કે. બ્રહ્માનંદ રેડ્ડી		૨૮ જુલાઈ ૧૯૦૯ - ૨૦ મે ૧૯૯૪	૧૯૭૭ - ૧૯૭૮	દક્ષિણ દિલ્હી
૮૧	ઈન્દિરા ગાંધી		૧૯ નવેમ્બર ૧૯૧૭ – ૩૧ ઓક્ટોબર ૧૯૮૪	૧૯૭૮ - ૧૯૮૩	દિલ્હી
૮૨				૧૯૮૩ -૧૯૮૪	કલકત્તા
૮૩	રાજીવ ગાંધી		૨૦ ઓગસ્ટ ૧૯૪૪ – ૨૧ મે ૧૯૯૧	૧૯૮૫ - ૧૯૯૧	મુંબઈ
૮૪	પી.વી. નરસિંહરાવ		૨૮ જૂન ૧૯૨૧ – ૨૩ ડિસેમ્બર ૨૦૦૪	૧૯૯૧ - ૧૯૯૬	તિરૂપતિ
૮૫	સીતારામ કેસરી		નવેમ્બર ૧૯૧૯ – ૨૪ ઓક્ટોબર ૨૦૦૦	૧૯૯૬ – ૧૯૯૭	કલકત્તા
૮૬	સોનિયા ગાંધી		૯ ડિસેમ્બર ૧૯૪૬	૧૯૯૮ – ૨૦૧૭	કલકત્તા
૮૭	રાહુલ ગાંધી		૧૯ જૂન ૧૯૭૦	૨૦૧૭ – ૨૦૧૯	દિલ્હી
૮૮	સોનિયા ગાંધી		૯ ડિસેમ્બર ૧૯૪૬	૨૦૧૯ – ૨૦૨૨	દિલ્હી[2]
૮૯	મલ્લિકાર્જુન ખડગે		૧૯ ઓક્ટોબર ૨૦૨૨	૨૦૨૨ – વર્તમાન	દિલ્હી

સંદર્ભ

1. ओझा, एन. एन. (2009). संपूर्ण ईतिहास, आधुनिक भारत - भाग - २. नोईडा: क्रोनिकल बुक्स. પૃષ્ઠ ५१-५३.
2. Phukan, Sandeep (10 August 2019). "Congress brings back Sonia Gandhi to lead for now". The Hindu (અંગ્રેજીમાં).