Teoría heliocéntrica

A teoría heliocéntrica, tamén coñecida como heliocentrismo, é unha teoría astronómica que afirma que os astros xiran arredor do sol. Foi proposta por primeira vez polo astrónomo grego Aristarco de Samos. Con Nicolao Copérnico, e en especial con Galileo Galilei, tornouse máis sustentada.

Universo heliocéntrico. Obra: Harmonia Macrocosmica, de Andreas Cellarius (1708).

Historia

O heliocentrismo xa fora descrito na antigüidade por Aristarco de Samos, quen se baseou en medidas sinxelas da distancia da terra ao sol, que determinaban un tamaño do Sol moito maior que o do noso planeta. Por esta razón Aristarco propuxo que era a terra quen viraba ao redor do sol e non á inversa, sendo o primeiro propoñente do modelo heliocéntrico.

Posteriormente a teoría heliocéntrica foi proposta por Nicolao Copérnico en 1543, na súa obra De Revolutionibus Orbium Coelestium. Marcou o comezo dunha revolución na astronomía, desbancando a teoría xeocéntrica de Claudio Tolomeo, que situaba a Terra no centro do Universo.

Nicolao Copérnico revolucionou a ciencia ao postular que a terra e os demais planetas viran en torno a un sol estacionario. Copérnico adoptou a revolucionaria idea dunha terra en movemento para resolver o problema planetario que, segundo opinaba, non estaba satisfactoriamente resolto. No sistema heliocéntrico resultaba moito máis sinxelo realizar o cálculo correcto das posicións planetarias, e por iso Copérnico rompeu cunha tradición de máis de 2.000 anos dunha terra en repouso.

A teoría heliocéntrica foi defendida por Copérnico e posteriormente foi demostrada por Galileo Galilei, fronte ao Xeocentrismo que dominaba con anterioridade. Esta idea foi duramente combatida pola Igrexa católica nos seus principios, xa que atentaba contra a interpretación literal dunha pasaxe da Biblia que di o Sol parouse no ceo.

Hipóteses fundamentais

As hipóteses fundamentais da teoría copernicana son:

• O mundo (universo) é esférico.
• A terra tamén é esférica.
• O movemento dos corpos celestes é regular, circular e perpetuo ou composto por movementos circulares. Distínguense varios tipos de movementos:
  • Movemento diúrno. Causado pola rotación da terra en 24 horas e non de todo o universo.
  • Movemento anual do Sol. Causado pola translación da Terra ao redor do sol nun ano.
  • Movemento mensual da lúa ao redor da terra.
  • Movemento planetario: Causado pola composición do movemento propio e o da terra. A retrogradación do movemento dos planetas non é máis que aparente e non un movemento verdadeiro, e é debido ao movemento de translación da terra ao redor do sol.
• O ceo é inmenso respecto da magnitude da terra.
• A orde das órbitas celestes. Tras criticar a orde que a astronomía tolemaica asignaba aos planetas, dá a orde correcta considerando a súa distancia do sol.

Os 2.000 anos de teoría xeocéntrica non acabaron repentinamente tralas publicacións do libro de Copérnico, senón que a transición entre ambos sistemas foi gradual, gobernada por unha necesidade social inspirada nos novos aires renacentistas e no Neoplatonismo que se respiraban.

Movemento dos planetas

Copérnico suxire que a terra se movía ao redor do sol, como un planeta máis, e que o complicado movemento dos planetas no ceo era o resultado do movemento da terra ao redor do sol combinado coa propia rotación terrestre. A pesar do intento de presentar un modelo heliocéntrico por parte de Aristarco varios séculos antes e do de Copérnico durante o Renacemento, o certo era que o modelo Ptolemáico describía con suficiente exactitude os movementos dos planetas como para contentar a moitos dos astrónomos e astrólogos da época. Pero o que atraeu a Copérnico e aos demais científicos que se fixaron no seu modelo era a extrema simplicidade do mesmo. Malia todo, habería que esperar a Johannes Kepler para ver un bo modelo do movemento planetario.

No modelo copernicano o intervalo entre dúas conxuncións superiores ou inferiores se o planeta é interior e dúas conxuncións ou oposicións se o planeta é exterior chámase período sinódico (a voz sinódico, en grego, significa "reunión" ou "conxunción"). Desde a antigüidade coñécese devandito período para todos os planetas. No período sinódico repítense as distintas configuracións dos planetas.

É de salientar que as ideas de Copérnico xorden nun contexto de crise do modelo ptolemáico, o cal seguía tendo fallos e cada vez se complicaba máis coa inclusión de novos epiciclos.

Transcendencia

Aínda que non se pode considerar a Copérnico nin como descubridor do heliocentrismo nin como máximo expoñente á hora de desenvolver a teoría, si cumpriu unha función crucial como inspirador para os científicos que lle sucederían. A verdadeira revolución aínda habería de vir e removería os cimentos da igrexa, cuxa loita contra o avance científico levaría a Giordano Bruno á fogueira e a Galileo a retractarse das súas observacións e teorías. Con todo, foron as observacións de Galileo dos satélites de Xúpiter as que constituíron finalmente a proba definitiva que inclinaría a balanza a favor da revolución copernicana.

Véxase tamén

Outros artigos

• Aristarco de Samos
• Claudio Tolomeo
• Nicolás Copérnico
• Galileo Galilei
• Giordano Bruno
• Tycho Brahe
• Johannes Kepler