Gancho (diacrítico)

O gancho é un sinal diacrítico que pode aparecer situado en distintas partes da letra que modifica. Ten forma dun pequeno trazo curvo enganchado á letra.

̡
Gancho
Diacríticos do alfabeto latino
acentos    acento agudo ( ´ )    acento agudo dobre ( ˝  )    acento circunflexo ( ^ )    acento grave ( ` )    acento grave dobre (   ̏   ) anel ( ° ) breve ( ˘ ) breve inversa ( ̑ ) caron ( ˇ ) cedilla ( ¸ ) corno (  ̛ ) diérese ( ¨ ) gancho ( ˛   ̢ ) gancho superior (  ̉ ) macron ( ¯ ) ogonek ( ˛ ) punto    punto inferior ( . )    punto medio ( · )    punto de lista ( • )    punto superior ( ˙ ) til ( ~ ) trazo ( ◌̸ )
Signos ortográficos empregados como diacríticos
apóstrofo ( ’ ) barra ( / ) barra inversa ou invertida ( \ ) barra vertical ( | ) coma ( , ) dous puntos ( : ) guión ( - )
Diacríticos de alfabetos non latinos
Diacríticos do alfabeto árabe Diacríticos do alfabeto cirílico Diacríticos do alfabeto devanágari Diacríticos do alfabeto grego Diacríticos do alfabeto hebreo Diacríticos do alfabeto tibetano Diacríticos dos silabarios xaponeses
Esta caixa: ver conversa editar

Usos

O gancho colócase como un trazo curvo cara a esquerda ou cara a dereita, tanto na parte superior da letra coma na inferior. En ocasións tamén pode aparecer en horizontal.

Distintas colocacións do gancho

Letra	Letra con diacrítico	Linguas[1]
B	Ɓ ɓ ou Б[2] ɓ	Alfabeto africano de referencia,[3] alfabeto pannixeriano,[4] balanta, bomu, dagara,[5] dan,[6] fula,[7] fulfulde,[8] hausa,[9] heiban,[10] kpelle[11]
C	Ƈ ƈ	Serer[12]
D	Ɗ ɗ	Alfabeto africano de referencia,[3] alfabeto pannixeriano,[4] dan,[6] fula[7], fulfulde,[8]hausa,[9] heiban,[10] serer[12]
	Ɖ ɖ	Alfabeto africano de referencia,[3] ewe,[13] fon,[14] aja
F	Ƒ ƒ	Alfabeto africano de referencia,[3] ewe[13]
G	Ɠ ɠ	Kpelle[11]
K	Ƙ ƙ	Alfabeto africano de referencia,[3] alfabeto pannixeriano,[4] hausa[9]
N	Ɲ ɲ	Bambara,[15] curama, kpelle,[11] kisiei,[16] susu,[17] syenara
	Ŋ ŋ	Alfabeto africano de referencia,[3] o’odham,[18] saami,[19] wolof,[20] yolngu[21] e outras linguas africanas[22]
P	Ƥ ƥ	Serer[12]
Q	Ɋ ɋ	Kâte, numanggang (ata 2002)[23]
R	Ɽ ɽ	Heiban[10], koalib, moro[24]
T	Ƭ ƭ	Serer,[12]
	Ʈ ʈ	Alfabeto africano de referencia,[3] otoro[25]
V	Ʋ ʋ	Alfabeto africano de referencia,[3] bisa,[26] dagara,[5] ewe,[13] mossi,[27] toura[28] e outras linguas africanas[22]
W	Ⱳ ⱳ	Puguli[29]
Y	Ƴ ƴ	Alfabeto africano de referencia,[3] dagara,[7] fulfulde,[8] hausa,[9] serer[12]
Z	Ȥ ȥ	Transcrición do alemán medieval
		Alfabeto africano de referencia[3]

Alfabetos non latinos

O alfabeto cirílico emprega o gancho como diacrítico en letras como Ӄ, Ӈ, Ӽ ou Ԓ.

Alfabeto Fonético Internacional

O Alfabeto Fonético Internacional emprega letras minúsculas cun gancho. Estes símbolos son ɓ, ɗ, ɠ, ɦ, ɧ, ɱ, ɲ, ŋ, ɽ, ʈ, ѵ e ʋ.^[30] Ata 1993 tamén se empregaron ƈ, ƙ, ƥ, ʠ e ƭ que foron substituídas por ʄ̊, ɠ̊, ɓ̥ , ʛ̥ e ɗ̥. Moitas das linguas que empregan o gancho como diacrítico representan o mesmo fonema có do Alfabeto Fonético Internacional.

Antigamente, usábase tamén un sinal diacrítico chamado gancho palatal para representar consoantes palatalizadas. Consistía nun pequeno gancho unido á parte inferior dereita da letra e mirando cara á esquerda. Este sinal foi substituído en 1989 por un superíndice j, escribíndose tʲ no canto de ƫ.^[31]

Notas

1. Moitas linguas africanas teñen unha ortografía baseada no Alfabeto Africano de Referencia, polo que non se recollen todas as linguas que empregan as letras con gancho deste alfabeto
2. Oxford University Press, ed. (1930). "Practical Orthography of African Languages, Revised Edition". London. Consultado o 19 de xaneiro de 2014.
3. "Niamey 1978 African Reference Alphabet".
4. "African Alphabets" (PDF). Arquivado dende o orixinal (PDF) o 02 de febreiro de 2014. Consultado o 19 de xaneiro de 2014.
5. Somé, Joachim D. (2004). Dagara Orthography (PDF). Arquivado dende o orixinal (PDF) o 01 de marzo de 2014. Consultado o 21 de xaneiro de 2014.
6. Reed, Daniel B. (2003). Indiana University Press, ed. Dan Ge Performance.
7. Omniglot (ed.). "Fula". Consultado o 19 de xaneiro de 2014.
8. UNESCO-SIL (ed.). "Langue : Fulfulde". Arquivado dende o orixinal o 19 de xullo de 2013. Consultado o 21 de xaneiro de 2014.
9. Omniglot (ed.). "Hausa". Consultado o 19 de xaneiro de 2014.
10. Guest, Elizabeth (1 de decembro de 1997). Heiban Grammar (PDF). Consultado o 21 de xaneiro de 2014.
11. Perron, Emily (2011). Rhode Island College, ed. "Kpelle" (PDF). Consultado o 21 de xaneiro de 2014.
12. LLACAN (ed.). "Langue : Sereer". Arquivado dende o orixinal o 19 de xullo de 2013. Consultado o 19 de xaneiro de 2014.
13. Omniglot (ed.). "Ewe". Consultado o 20 de xaneiro de 2014.
14. Hartell, Rhonda L. (1993). Alphabets of Africa. Consultado o 20 de xaneiro de 2014.
15. Omniglot (ed.). "Bambara". Consultado o 21 de xaneiro de 2014.
16. UNESCO-SIL (ed.). "Langue : Kisiei". Arquivado dende o orixinal o 06 de agosto de 2011. Consultado o 21 de xaneiro de 2014.
17. UNESCO-SIL (ed.). "Langue : soso". Arquivado dende o orixinal o 07 de febreiro de 2012. Consultado o 21 de xaneiro de 2014.
18. Omniglot (ed.). "O’odham". Consultado o 21 de xaneiro de 2014.
19. Omniglot (ed.). "North Sámi". Consultado o 21 de xaneiro de 2014.
20. Omniglot (ed.). "Wolof". Consultado o 21 de xaneiro de 2014.
21. Omniglot (ed.). "Yolngu". Consultado o 21 de xaneiro de 2014.
22. "Systèmes Alphabétiques des langues africaines". Arquivado dende o orixinal o 04 de febreiro de 2018. Consultado o 21 de xaneiro de 2014.
23. Priest, Lorna A. (2004). "Revised Proposal for Additional Latin Phonetic and Orthographic Characters" (PDF). Arquivado dende o orixinal (PDF) o 04 de novembro de 2012. Consultado o 21 de xaneiro de 2014.
24. Guest, Elizabeth (29 de novembro de 1997). Moro Phonology (PDF). Consultado o 21 de xaneiro de 2014.
25. LM Languages (ed.). "Otoro". Arquivado dende o orixinal o 02 de febreiro de 2014. Consultado o 21 de xaneiro de 2014.
26. "Langue : bisa". Arquivado dende o orixinal o 06 de agosto de 2011. Consultado o 21 de xaneiro de 2014.
27. Omniglot (ed.). "Mossi". Consultado o 21 de xaneiro de 2014.
28. "Langue : toura". Arquivado dende o orixinal o 06 de agosto de 2011. Consultado o 21 de xaneiro de 2014.
29. "Proposal summary form to accompany submissions for additions to the repertoire of ISO/IEC 10646" (PDF). 2005. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 30 de setembro de 2009. Consultado o 22 de xaneiro de 2014.
30. IPA, ed. (2005). "The International Phonetic Alphabet" (PDF). Arquivado dende o orixinal (PDF) o 26 de marzo de 2009. Consultado o 19 de xaneiro de 2014.
31. "Revised Proposal to Encode Phonetic Symbols with Palatal Hook in the UCS" (PDF). 1 de febreiro de 2004. Consultado o 22 de xaneiro de 2014.

Véxase tamén

Outros artigos

• Ogonek
• Gancho superior
• Cedilla

Ligazóns externas

• Sistemas alfabéticos das linguas africanas Arquivado 04 de febreiro de 2018 en Wayback Machine. (en francés)