Francisco Xavier Balmis

Francisco Xavier de Balmis y Berenguer, nado en Alacant o 2 de decembro de 1753^[1] e finado en Madrid o 12 de febreiro de 1819^[2], foi un médico militar español e cirurxián honorario da corte de Carlos IV. O seu nome quedou vinculado á Real Expedición Filantrópica da Vacina (coñecida como Expedición Balmis na súa honra) que se estendeu até as colonias españolas de América e Filipinas para difundir a vacina da varíola, un fito na historia da medicina.

Francisco Xavier Balmis

Nome orixinal	(es) Francisco Javier Balmis
Biografía
Nacemento	(es) Francisco Javier de Balmis y Berenguer 2 de decembro de 1753 Alacant, España
Morte	12 de febreiro de 1819 (65 anos) Madrid, España
Actividade
Ocupación	médico, cirurxián, botánico, médico militar
Carreira militar
Rango militar	cirujano mayor (en)
Participou en
30 de novembro de 1803	Real Expedición Filantrópica da Vacina
Obra
Abreviación dun autor en botánica	Balmis
Descrito pola fonte	Appletons' Cyclopædia of American Biography

Traxectoria

Primeiros anos

Nado nunha familia de médicos, probablemente de orixe francesa, realizou a súa primeira formación nos colexios dos xesuítas e dominicos da súa cidade.^[3] Entre 1770 e 1775 traballa como practicante de cirurxián no Hospital Real Militar de Alacant e obtén o título de Cirurxía e Álxebra pola Universidade de Valencia en 1778. Completou a súa formación cos títulos de Bacharel en Artes pola Universidade de México e en Medicina, pola Universidade de Toledo.^[4]

Médico militar

En 1775, participa como voluntario para a fracasada expedición a Alxer no hospital castrense.^[3] Ao ano seguinte da súa licenciatura, ingresa no exército como médico militar. Como participante na expedición do Marqués de Socorro, Balmis viaxará primeiro á Habana, e máis tarde á Cidade de México. En 1786, na Cidade de México serviu como primeiro cirurxián no Hospital militar do Amor de Deus.^[5] Alí puido estudar remedios botánicos para as enfermidades venéreas, o cal lle habería servir para publicar máis tarde a obra Demostración de las eficaces virtudes de las raíces de dos plantas de Nueva-España, especies de Agave y Begonia, para la curación del vicio venéreo y escrofuloso (1794), pois foi un dos introdutores desta especie en Europa e que sería traducido tres anos máis tarde ao italiano e ao alemán.^[6]

Real Expedición Filantrópica da Vacina

Artigo principal: Real Expedición Filantrópica da Vacina.

En 1789, decidiu volver a España, onde foi admitido na Real Academia Médica matritense (que foi a devanceira da Real Academia de Medicina).^[7] Pouco despois, grazas aos seus coñecementos e á súa traxectoria profesional, foi nomeado cirurxián de cámara de Carlos IV.^[4] Convenceu a El-rei para enviar unha expedición a América co obxectivo de propagar a vacina da varíola, acabada de descubrir. Balmis liderou a expedición, que partiu do porto da Coruña o 30 de novembro de 1803 na goleta María Pita,^[8] cunha pasaxe formada por un fato de vinte e dous nenos do hospicio daquela cidade, que foron progresivamente inmunizados e serviron de receptáculos viventes dos anticorpos antivariólicos. De alí viaxaron ás illas Canarias, a Porto Rico, Puerto Cabello, Caracas, A Habana, Mérida, Veracruz e Cidade de México. A vacina chegou a lugares tan afastados como Texas polo norte ou Nova Granada polo sur.

Na Cidade de México, a Balmis custoulle convencer o vicerrei José de Iturrigaray, pero finalmente el e o seu fillo foron vacinados. En setembro de 1805 Balmis partiu a bordo do Magallanes do porto de Acapulco cara a Manila, capital de Filipinas, de alí foi á entón colonia portuguesa de Macau e a China, e desembarcou en Lisboa o 14 de agosto de 1806. Volvería a México novamente en 1810, para levar de novo a vacina, case desaparecida polo descoido das autoridades.

Escribiu Instrucción sobre la introducción y conservación de la vacuna, e traduciu do francés, en 1810, un traballo sobre o mesmo asunto, o Tratado histórico-práctico de Jacques-Louis Moreau de la Sarthe ^[9] que serviu como texto base para a formación dos médicos e demais persoal encargados de manter viva a vacina e de continuar as campañas de vacinación en América.

Derradeiros anos

De volta en España, en 1812, xa non se embarcará en máis viaxes. En 1814 solicita un posto na Administración e establece a súa residencia en Madrid. Morre o 12 de febreiro de 1819.