Colonización grega

Coñécese por colonización grega a fundación por parte das diversas πόλεις póleis de novas cidades (todas elas costeiras) mediante o traslado de parte da súa poboación. As colonias ficaban ligadas coas súas cidades de orixe (metrópoles) por vínculos comerciais, relixiosos e militares.

Colonización grega do século -VIII ao -IV.

Fases da colonización

Pódense distinguir dous momentos no proceso da colonización grega da Ecúmene na Antigüidade:^[1]

• «Colonización protohistórica»: a que se produciu nos primeiros séculos do primeiro milenio a. C. ante a presión exercida desde a Grecia continental polo avance migratorio desde o norte da Península Balcánica de pobos indoeuropeos. Así, poboacións gregas da península helénica establecéronse nas costas de Anatolia. Testemuños indirectos deste período atópanse na repartición dialectal e na tradición mitográfica e mitolóxica.
• «Colonización histórica» ou «segunda colonización» ou simplemente «colonización»: a expansión dos gregos por todo o Mediterráneo durante os séculos século -VIII ao século -VI, e con menor frecuencia no século -V

Causas da colonización

Os conflitos internos

Chámase stasis a toda crise interior, que conduce ata a guerra civil. A colonización é un xeito de evitar este tipo de guerra, do grupo que se acha en minoría fundando unha nova polis (cidade). Non se trata forzosamente dun conflito entre a aristocracia e o pobo, senón sobre todo das loitas polo poder entre grupos aristocráticos, ou dunha posición no interior do grupo dirixente, como é por exemplo en Corinto (véxase Baquíadas).

Os colonos teñen o desexo de fundar unha cidade ideal. Esta decisión non se toma máis que nunha situación de extrema gravidade.

As motivacións comerciais

O aprovisionamento da cidade é unha necesidade vital para a metrópole, con todo, a realidade sobre as motivacións comerciais é bastante complexa.

As motivacións non son sempre seguras, posto que non se coñece sempre a situación da metrópole. Ademais, o volume de intercambios entre a colonia e a metrópole era a miúdo insuficiente para facer vivir á colonia. As colonias gregas fundadas por razóns comerciais son bastante raras: pódese citar as cleruquías de Atenas ou Naucratis.

Condicións e momentos da partida

A partida dos colonos é sempre un momento de ruptura social. A colonia era fundada para lle evitar á cidade unha fame negra, non é entendida máis que, a partir do momento no que os colonos abandonaban a cidade, eles perdían o dereito a regresar. A metrópole non lles achegaba asistencia ningunha. O corpo cívico sufría unha verdadeira amputación: entre unha décima e unha cuarta parte da poboación partía, sen esperanza de regresar.

A decisión e os actores

Unha colonia non se fundaba a título privado (salvo raras excepcións), senón que resulta dunha decisión tomada pola cidade,

Para a fundación dunha colonia, preséntase primeiramente un proxecto á asemblea. En caso de acordo o consello aristocrático toma ao seu cargo a elección das modalidades e as medidas concretas para designar quen vai partir.

Hai que designar, entón, un xefe da expedición, chamado oikistés, o máis a miúdo elixido entre a aristocracia. O oikistés elixía o nome e o lugar preciso do novo establecemento. unha vez chegaron, establece e dota á colonia dun sistema defensivo.

No marco do pensamento mítico onde se outorga unha parte importante aos deuses, as cidades teñen necesidade dunha sanción divina que sirva para confortar as decisións humanas; a fundación dunha colonia era arriscada, e suscitaba a dor entre os que debían partir, sen esperanza de regresar, e os que se quedaban. Tense o costume de ir consultar o oráculo de Apolo de Delfos. O oráculo dá unha orientación xeográfica xeral e dá o seu consello sobre un proxecto elaborado pola cidade.

Os criterios de elección

Decreto concernente á fundación da colonia de Brea en Tracia, sobre -445 (IG I³ 46) (Museo epigráfico de Atenas)

Son establecidos polo oráculo. Con todo, obsérvase xeralmente un bo sentido: evita aos países bastante estruturados no plano político como Exipto ou a costa sirio-palestina, (Asiria e Fenicia), aconsellándose partir cara ao oeste ou o leste.

Describe igualmente o lugar onde se ha establecer. Algúns elementos atópanse en todos os oráculos que describen un lugar onde será posíbel garantir a soberanía e autonomía da colonia:

• O lugar será de fácil acceso por mar.
• O lugar será fácil de defender (nunha illa próxima á costa, sobre un promontorio ou un outeiro).
• O lugar estará rodeado dun territorio rico.
• O lugar dispoñerá dun aprovisionamento de auga permanente.

Caracteres específicos dos novos establecementos

As relacións das colonias con Grecia

Os colonos levan toda unha bagaxe afectiva e relixiosa: pártese co lume sagrado da metrópole, a colonia conserva o mesmo panteón e con frecuencia a mesma divindade poliada.

Os lugares materialízanse por desprazamentos da metrópole á colonia e viceversa durante grandes festas relixiosas.

No plano político, consérvase xeralmente as institucións da metrópole, polo menos ao principio.

Ao principio, os intercambios comerciais son bastante modestos. Pouco tempo despois asístese, con todo, a unha verdadeira explosión. Así, a riqueza das xentes de Sibaris é lendaria. Non hai, con todo, vínculo político ningún entre a colonia e a súa metrópole: a nova cidade é completamente independente. Ocorría que unha colonia se atopase enfrontada no curso dunha guerra á súa metrópole: por exemplo o conflito entre Corcira e a súa metrópole Corinto foi a orixe da guerra do Peloponeso.

Análise contemporánea do proceso de colonización

O proceso de colonización é un fenómeno complexo. Pódese argüír que comezou como unha secuela do colapso da civilización micénica, como suxire C. G. Thomas.^[2] Segundo este autor, esta civilización caracerizouse pola súa desunión política: moitos reinos en estado de guerra e elevada competición comercial entre eles. Opina que a «uniformidade cultural» era consecuencia do próspero comercio. Tras o declive xeneralizado, unicamente uns poucos centros conservaron a súa poboación, como Lefkandi e Atenas,^[3], noutros polo contrario houbo movementos migratorios: poboacións aqueas que se trasladaron a Cilicia e Chipre,^[4] que antecederon ao establecemento de asentamentos gregos nas fértiles chairas de Asia Menor.^[5]

Notas

1. Rosa Araceli Santiago Álvarez; Miguel Gardeñes Santiago (2002). "Interacción de poblaciones en la antigua Grecia: algunos ejemplos de especial interés para el Derecho internacional privado" (PDF) (en español). Departament de Ciències de l’Antiguitat i de l’Edat Mitjana y Departament de Dret Privat de la Universitat Autònoma de Barcelona. pp. 11, nota 13. Consultado o 27 de abril de 2010.
2. C. G. Thomas (1970). A Myceanaean hegemony? A reconsideration, JHS, 40, pp. 184 e ss.
3. Desborough, V. R. d'A. (1965). The Greek mainland, c. 1150-c. 1000 B. C., pp. 213-228
4. Vermeule. E. T. The fall of Mycenaean empire Archaelogy, nº 13, pp. 66-75
5. Finley, M. I. (1970) Early greece: the Bronze and Archaic Ages. Londres, p. 94

Véxase tamén

Outros artigos

• Colonización
• Cleruquía
• Magna Grecia