xornalista, poeta e novelista galega From Wikipedia, the free encyclopedia
Sofía Guadalupe Pérez Eguía y Casanova de Lutoslawski, máis coñecida como Sofía Casanova, nada na Coruña[1] o 30 de setembro de 1861 e finada en Poznan (Polonia) o 16 de xaneiro de 1958[2], foi unha actriz de teatro, poeta, novelista e xornalista galega moi prolífica.
  | |
| Nome orixinal | (es) Sofía Guadalupe Pérez y Casanova de Lutosławski |
|---|---|
| Biografía | |
| Nacemento | (es) Sofía Guadalupe Pérez y Casanova 30 de setembro de 1861 A Coruña, España |
| Morte | 16 de xaneiro de 1958 (96 anos) Poznan, Polonia |
| Lugar de sepultura | Cemiterio parroquial de san Xoán-Bautista-María Vianney en Poznań |
| Actividade | |
| Ocupación | xornalista, actriz, escritora, poetisa |
| Membro de | Real Academia Galega (membro de honra) (1952–1958) Real Academia Galega (membro correspondente) (1905–1952) |
| Xénero artístico | Poesía e crónica |
| Familia | |
| Cónxuxe | Wincenty Lutosławski |
| Fillos | Izabela Lutosławska |
| Premios | |
| Descrito pola fonte | Ensayo de un catálogo de periodistas españoles del siglo XIX (1903-1904), (sec:Pérez Casanova (Sofía), p.341) Polish Biographical Dictionary (en)  |
   | |
Durante a súa mocidade dedicouse á interpretación. Formou parte do Teatro Español e do Teatro da Zarzuela como actriz profesional. Nestes anos frecuentou os círculos literarios de Madrid, onde se iniciou na poesía. Logo do seu casamento co diplomático e intelectual polaco Wincenty Lutosławski viviu en Moscova, Londres e Polonia, amais das tempadas que pasaba en Madrid ou na súa casa de Mera, Oleiros.
Amais de escribir poesía, novela e teatro, traduciu diversas obras do polonés e ruso ao castelán. Nomeada candidata ao Premio Nobel de Literatura en 1926, tiveron máis sona as súas crónicas e escritos xornalísticos. Foi a primeira española correspondente permanente dun diario no estranxeiro e a segunda española correspondente de guerra.[3] Sofía Casanova viviu de primeira man as dúas guerras mundiais e a Revolución Rusa. Entre 1885 e 1938 realizou máis de trinta viaxes por Europa. Traballou como correspondente do diario ABC e os seus escritos apareceron en publicacións como El Ideal Gallego, Revista Gallega, Galicia Moderna, El Eco de Galicia e Ilustración Gallega. Destacan nesta faceta xornalística a súa entrevista a Lev Trotski e a crónica da morte de Grigorii Rasputin.
Foi membro correspondente dende os inicios da Real Academia Galega e en 1952 foi nomeada membro de honra dela. Os esforzos na recuperación desta figura nas últimas décadas non están exentos de polémica, debido ás conviccións conservadoras de Sofía Casanova.
Sofía Guadalupe Pérez Casanova naceu o 30 de setembro de 1861 ás 12 da mañá na rúa Espoz y Mina (hoxe rúa San Andrés) da Coruña, no primeiro piso do número 141.[4] Malia que a propia Sofía declarara nacer no pazo de Ombre en Almeiras (Culleredo), [5] segundo a investigadora Rosario Martínez, a familia trasladouse a Almeiras tempo despois.[6]
Era filla natural de Vicente Pérez Eguía, nacido en Refoxos (Cortegada) e de Rosa Casanova Estomper, natural de Nova Orleáns (EUA) e solteira.[7] Porén, na súa partida de nacemento non aparecen referencias ao pai, e figura como Sofía Guadalupe Casanova. Os pais casaron despois de nacer Sofía, o 8 de xaneiro de 1863, na igrexa de San Xurxo da Coruña.[8][9] O seu avó paterno, Juan Manuel, falecido antes do seu bautismo, era natural de Valongo (Cortegada), mentres que a súa avoa paterna nacera en Madrid. Pola banda materna a súa avoa Isabel Estomper procedía de Nova Orleáns e casara con Juan Bautista Casanova Plá Cancela[5], natural de Ferrol.
Ao parecer, o pai de Sofía embarcou no buque Esperanza cara a América en 1865. O navío naufragou e non se volveu saber do seu paradoiro, xa que non figuraba o seu nome nas listas de pasaxeiros.[10] Segundo o investigador Marcel Piznik, Vicente Pérez Eguía usaría un nome falso para embarcar, xa que estaba buscado pola policía pola impresión de billetes falsos da lotaría nacional.[11]
O abandono do pai influíu significativamente na situación económica da familia. Esta é unha das posíbeis razóns do traslado da familia de Sofía a Madrid sendo ela unha mociña.[12] A nai, viúva en vida, acolleuse á protección dos pais, que daquela tiñan moi boas relacións en Madrid e na corte da Restauración derivadas da rama militar da familia. Estas relacións, e unha cultura de favores propia da época, permitiu que Sofía e os seus irmáns non só fosen aceptados na sociedade burguesa, senón que tamén puidesen acceder a unha refinada formación intelectual.[12][13] Ela e o seu irmán Vicente ingresaron no Conservatorio de Música e Declamación de Madrid.
Dende moi nova Sofía comezou a interpretar papeis en obras teatrais de tipo benéfico e acabou por converterse en actriz profesional, motivada polas necesidades económicas da familia.[14] Entre 1878 e 1880 formou parte da nómina do Teatro Español e entre 1880 e 1881 do Teatro da Zarzuela. Esta faceta artística foi en boa medida ocultada posteriormente pola propia Sofía, probabelmente debido á mala reputación á que as mulleres que traballaban no teatro eran asociadas daquela.[14]
Iniciouse na poesía a través dos círculos literarios de Madrid, creados en torno a figuras como o Marqués de Valmar ou Ramón de Campoamor.[15] Este último converteuse nunha especie de mentor para Sofía. Foi el quen lle presentou ao que sería o seu futuro marido, Wincenty Lutosławski, un intelectual, diplomático[15] e terratenente polaco, cando ela tiña 23 anos.[16] Hai diversas versións sobre un autógrafo ao que Wincenty engadira unha frase en polaco en que indicaba que ela ía ser a súa muller.[16][17][18] O certo é que Sofía rompeu a súa relación co poeta Salvador Rueda e casou con Lutosławski en 1887.[19][20] Tralo casamento, Sofía mudouse á casa da familia Lutoslawsky no dominio de Drozdowo, cerca de Poznań. Esta casa é visitábel na actualidade, xa que alberga o Museo da Natureza dende 1984.[21][22] Tamén acompañou o seu home en moitas das viaxes que el facía por motivos profesionais ao longo de Europa. En 1888 o matrimonio mudouse a Moscova e tempo despois a Londres. Dende alí volveron a Polonia no ano 1894.
Tivo catro fillas con Wincenty Lutosławski, mais ningún varón. Segundo a investigadora Luisa Monsetny, Lutoslawski tiña unha obsesión cun mito forxado a través do poeta Adam Mickiewicz (concretamente no seu poema Dziady de 1832), e cría que ía ser o pai do futuro salvador de Polonia, nado da unión dun polaco cunha estranxeira.[16][23] A última das fillas do matrimonio, Halina, naceu en Mera, Oleiros, en 1897.[15]
Un dos dramas que contribuíu a desestabilizar o matrimonio foi a enfermidade da súa filla Yadwiga. Esta agravouse pola decisión do pai de non sometela a ningún tratamento médico, convencido de que el mesmo sandaría a pequena coa súa propia enerxía.[15] Tras a morte da filla en 1895, Sofía caeu nunha profunda depresión.[15]
Sofía separouse de Lutoslawski no verán de 1907[24] e viaxou a Madrid, de onde non partiría a Polonia até o inicio da primeira guerra mundial en 1914.[24][25] Porén, en 1915 tivo que deixar Varsovia polo avance da guerra. Estabeleceuse en Moscova e posteriormente en San Petersburgo, onde foi testemuña da Revolución Rusa. Conseguiu regresar a Polonia en setembro de 1918 e a España coa fin da gran guerra.[15]
Morreu aos 96 anos sen poder volver a Galicia como era o seu desexo. Está enterrada á beira da súa criada e amiga Josefa López (Pepiña) no cemiterio de Poznan.[26]
En novembro de 1889 regresou a España, onde permaneceu ata abril de 1890.[14]
No verán de 1896, a familia trasladouse á súa casa en Mera, onde naceu no ano seguinte a cuarta filla, Halina.[15] Nesta época, Casanova comezou a frecuentar a compañía doutras escritoras da Galicia da época, entre elas Fanny Garrido, Filomena Dato e Emilia Pardo Bazán.[15] Os seus escritos foron publicados por Revista Gallega, Galicia Moderna[27], El Eco de Galicia[15] e Ilustración Gallega.
En 1919 pasou en Galicia de xullo a outubro. Aproveitou para escribir unha serie de oito artigos para o xornal ABC baixo o título "Por Galicia".[28] En maio de 1925 fixo unha viaxe por Galicia na que visitou A Coruña[29][30], onde permaneceu oito días, Compostela e Lugo. Dende Lugo marchou a Madrid.[31]
A carreira literaria de Sofía Casanova abrangue un amplo volume de obras en varios xéneros: poesía, conto, teatro, novela e crónica xornalística. O seu primeiro libro, Poesías, apareceu en 1886.[5] Na súa estadía en España, logo da separación do seu marido, facía colaboracións en publicacións como El Imparcial, La España Artística ou El Liberal.[32] En Madrid tivo unha vida social e intelectual moi activa, e relacionouse coa intelectualidade española do momento. Foi membro, xunto a Blanca de los Ríos, da Academía da Poesía Española.[33]
Considerada unha das xornalistas españolas máis importantes do século XX,[34] Sofía foi a segunda correspondente de guerra española. Carmen de Burgos fora a primeira, ao traballar para El Heraldo de Madrid cubrindo a guerra de Marrocos en 1909.[35] Porén, algúns investigadores declaran que Sofía debería ser considerada a primeira, de acordo co grado de profesionalización e permanencia nesta actividade.[12][36] Ambas as xornalistas foron amigas.[1] Casanova foi proposta como correspondente permanente do ABC por Torcuato Luca de Tena y Álvarez Ossorio.[37]
Actuou como correspondente do ABC en Polonia de 1915 a 1944 e chegou a publicar máis de 850 crónicas. As tres recompilacións da súa obra xornalística feitas na época non abranguen a súa totalidade.[13] Tense cuestionado a natureza destes relatos como crónicas de guerra ou relatos da fronte.[38] A última das súas crónicas, escrita en Poznan en decembro de 1957, foi publicada a título póstumo no suplemento Blanco y Negro do 1 de febreiro de 1958.[39]
En El Ideal Gallego publicou unha serie de artigos entre outubro de 1919 e febreiro de 1920 nos que facía unha crónica da súa experiencia durante a primeira guerra mundial. Tratábanse de notas autobiográficas inicialmente destinadas á súa nai, mais acabaron sendo publicadas, unha vez recuperadas, como serie neste medio baixo o título “En los caminos del fuego y la nieve".[34][40]
Entre 1885 e 1938 realizou máis de trinta viaxes por Europa, presenciando os diferentes cambios territoriais que deron en boa medida a configuración política actual.[41] Destacan, no seu labor xornalístico, a entrevista a Lev Trotski en 1917[42] e a crónica da morte de Grigorii Rasputin para o diario ABC.[43]
Só conta cunha obra teatral, a comedia La madeja, estreada en 1913 no Teatro Real de Madrid, baixo a presidencia de Benito Pérez Galdós. [32]
Realizou un labor de tradutora do polonés e o ruso para o castelán. Son da súa autoría as primeiras traducións españolas das obras de Henryk Sienkiewicz.[44][44][45] Traduciu do ruso a obra de Sofia Vasilevsna Kovalevskaia Nigilistka, publicada en español como Zofja Kowalewska. Una nihilista. Novela rusa (Madrid, Pérez Villavivencio edit., 1909).[46]
Como xornalista e cronista destacan os artigos publicados en ABC entre 1915 e 1936 e os títulos La mujer española en el extranjero (Madrid, 1910), De la Revolución Rusa (Madrid, 1918), Impresiones de una mujer en el frente oriental de la guerra europea (Madrid, 1919), La revolución bolchevista. Diario de un testigo]' (Madrid, 1920) ou El martirio de Polonia (Madrid, 1946).
No ideolóxico, Sofía Casanova mantivo ao longo da súa vida unhas conviccións polo xeral conservadoras, enraizadas na súa profesión da fe católica. Estivo exposta ás diferentes correntes do catolicismo, tanto en Polonia como en España. Con todo, en opinión do seu neto, Karol Meissner, ela tiña unha visión moi persoal da relixión, á que consideraba o fundamento da cultura humana.[52] Malia que inicialmente semellou expectante dos cambios que proclamaba a Revolución de Outubro, especialmente no que podía significar para a independencia do pobo polaco do poder do tsarismo, co tempo a súa postura tornouse claramente anticomunista.
Considérase que puido facer uso dos seus contactos en España para axudar a fuxir xudeus que coñecía, aínda que non está claro se foi un acto altruísta ou a cambio dunha compensación económica.[53] Ela declarouse non antisemita, mais algunhas das descricións que fixo da comunidade xudía nas crónicas "Por la Europa del armisticio" foron bastante discutidas no seu momento.[54]
A recuperación da súa figura e as publicacións e homenaxes a partir da última lexislatura autonómica de Manuel Fraga foron criticadas duramente por Xosé Enrique Acuña, comisario de exposicións, quen incide sobre a creación dunha visión parcial desta figura tan complexa. Durante a ditadura franquista fíxose un uso propagandístico dos seus textos. Sofía Casanova, como outros intelectuais do seu tempo, apoiou publicamente a Franco[55][56] e mostrou especial simpatía polo nazismo e mais polo fascismo. Estes son os principais puntos que desatan a polémica respecto ás homenaxes que se lle fixeron.[38][57]
Segundo o investigador da figura de Lutosławski, Marcel Piznik, Sofía Casanova plaxiou dúas obras de Henryk Sienkiewicz, Szkice węglem (en galego, "Bosquexos en carbón") e Rodzina Polanieckich (en galego, "A familia Polanieckich"), as cales publicou baixo distinto título.[41]
Que é o que máis me preocupou na vida? A familia. A educación das miñas fillas. Conseguín facer delas —Entrevista a Sofía Casanova. La Esfera, 4 de abril de 1925: 16-17. (Tradución do orixinal en castelán). |
Sofía foi membro correspondente da Real Academia Galega dende os inicios desta. Finalmente, foi nomeada académica de honra por unanimidade en 1952, malia non publicar ningunha obra en galego.[5] Amais, foi nomeada filla adoptiva da cidade de Ourense en marzo de 1914.[58]
En maio de 1919 o embaixador de España en Rusia solicitoulle ao goberno español que lle fose entregada a Cruz de Beneficencia a Sofía Casanova polo seu traballo atendendo os feridos nos hospitais rusos.[59] En 1925 foille concedida a gran Cruz de Afonso XII ao mérito civil.[60]
En 1926 figurou entre as persoas nomeadas ao Premio Nobel de Literatura. A súa candidatura foi asinada por Antonio Maura,[32] Jacinto Benavente e outros catro membros da Real Academia Española.[61][62] Ese ano o premio foi acadado por outra escritora, Grazia Deledda.
En Galicia levan o seu nome dous centros de ensino, un en Ferrol e outro en Culleredo. Diversas cidades galegas teñen rúas co seu nome.
En 2011 estreouse un documental biográfico, dirixido por Marcos Gallego en colaboración con Gonzalo G. Velasco, A maleta de Sofía,[12] título baseado nos seus diarios desaparecidos. O Instituto Polaco de Cultura celebrou o 7 de novembro de 2013 unha homenaxe a Sofía Casanova en Madrid, durante a que se proxectou o documental de Marcos Gallego La otra Galicia.[63][64]
A primeira novela da escritora Inés Martín Rodrigo, Azules son las horas, xira en torno á vida de Sofía Casanova.[65][66]
En 2018 foi proposto o seu nome para un dos edificios da Universidade de Vigo.[67]
A súa biografía inspirou unha escape room en Cidade Real.[68]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
