Sàmais

'S ann ann an teaghlach-chànan Fionno-Ugrach (Finno-Ugric) a tha Sàmais. 'S e Laplannais neo Lapais a thathas a' toirt oirre cuideachd. Tha e ga bruidhinn ann an Ceann a Tuath Lochlainn, a' gabhail a-steach Nirribhidh, an t-Suain, Suòmaidh agus pìos beag dhen Ruis.

Sàmais
Far a bheil i 'ga bruidhinn	Nirribhidh, Fionlainn, An t-Suain, an Ruis
Luchd-labhairt iomlan	Sàmais Tuathach: 17,000 Sàmais Lule: 2,000 Sàmais Deasach: 500
Teaghlach-chànan	Uralic Finno-Iugraig Finno-Permic Finno-Volgaic Finno-Lappic Sami
Inbhe Oifigeil
Far a bheil i 'na chànan oifigeil	ann an cuid roinnean de Nirribhidh, dh' Fhionlainn is den t-Suain
Còdan Cànan
ISO 639-1	se (Sàmais Tuathach)
ISO 639-2	sma, sme, smi, smj, smn, sms
ISO 639-3	iomadh: sjd – Sàmais Kildin sjt – Sàmais Ter smn – Sàmais Inari sms – Sàmais Skolt sju – Sàmais Ume sje – Sàmais Pite sme – Sàmais Tuathach smj – Sàmais Lule sma – Sàmais Deasach
Roinnean far a bheil Sàmais ga bruidhinn

Àireamh luchd-labhairt

Sàmais Tuathach: 17,000 Sàmais Lule: 2,000 Sàmais an Deasach: 500 Chan eil ach leth phàirt dhiubh comasach air an cànan a sgrìobhaidh agus a leughaidh.

Do na Sàimi fhèin 's e Sàimi a th' ann an duine aig a bheil Sàmais no aig a bheil pàrantan no sinnsearan le Sàmais. Mar sin tha an fhèin-aithne ceangailte ris a' chànan agus a' chinneachd.

Teaghlach Cànain

‘S e cànan Finno-Iugraig a th‘ ann an Sàmais. Tha e a‘ tighinn fon mheur Fionach agus tha Sàmi fhèin a‘ dealachadh gu Sàmais an Ear agus Sàmais an Iar. Tha cuid a dèanamh diofar eadar Sàmi an Iar, an Ear agus an Tuath. An-diugh tha naoi cànanan Sàmais air fhàgail:

Sàmais Earach

1. Sàmais Deasach
2. Sàmais Ume
3. Sàmais Pite
4. Sàmais Lule

Sàmais Iarach

5. Sàmais Tuathach
7. Sàmais Inari
6. Sàmais Skolt
8. Sàmais Kildin
9. Sàmais Ter
B' àbhaist Sàmais Kemi agus Sàmais Akkala a bhith ann cuideachd. Chan eil eòlaichean ag aontachadh an e cànanan no dualchainntean a th‘ anns na cànanan Sàimi.

Gràmar

‘S e cànan le gràmair iomadh-fillte a th‘ ann an Sàmais. Tha 7 no 8 tuislean aice (a rèir dualchainnt). ‘S e cànan agglutinative a th‘ ann, a tha a‘ ciallachadh gun tèid pìosan a chur gu deireadh an fhacail airson diofar ciall a chur air an rann.

Tha eachdraidh chruaidh aig na Sàmi agus le duilgheadasan an cultar aca a chumail beò, bha duilgheadasan ann an cànan a chumail. Anns an 19mh linn bha iomadh lagh an aghaidh na Sàmais agus bho 1913 gu 1920 cha robh an cànan ceadaichte ann an sgoiltean nan siùbhladairean-inilt.

Inbhe Oifigeil

Ach thòisicheadh barrachd cuideim chultarail a thoirt don chànan agus chaidh achdan cànain a chur an cois.

• Nirribhidh: Achd Sàmais 1990
• Fionlainn: Achd Sàmais 1991 - coir dha daoine an cànan aca a chleachdadh airson a h-uile seirbheis riaghaltais
• Fionlainn: Achd Sàmais 2003: cànan oifigeil ann an anns na sgìrean in Enontekiö, Inari, Sodankylä agus Utsjoki
• An t-Suain: 2002 - Sàmais mar mhion-chànan oifigeil an t-Suain. Faodar a cleachdadh ann an cùisean poblach ann an Arjeplog, Gällivare, Jokkmokk agus Kiruna.

An-diugh tha riaghaltasan nan dùthchannan a‘ mothachadh gleidhean a' cànain agus a' cultair, agus thòisicheadh air taic airgid a thoirt dhan Sameting airson cànan is cultar a bhrosnachadh.

Foghlam

Tha còir aig gach pàiste ann an Sapmi (ach anns an Ruis) foghlam bun-sgoile agus toiseach àrd-sgoile fhaighinn tro mheadhan na Sàimis. Chan eil mòran àrd-sgoiltean Sàmi ann fhathast air sgàth 's nach eil tidsearan gu leòr ann. Tha na planaichean teagaisg a’ gabhail a-steach cuspairean cultarail Sàmi. Tha Colaiste Sàmi ann an Kautokeino.

Meadhanan

• Stèiseanan Radio agus TBh
• 3 Pàipearan-Naidheachd, 1-2 turas gach seachdain
• Foillsichearan
• Dealbhan Cluiche

Ceanglaichean a-mach

• Sàmais aig Eurolang
• Sámi Language Act
• Rosgrannan Shàmais
• The Sami of Norway
• The Sámi of Northern Scandinavia and Russia World Libraries, Vol. 12, No. 1, Spring 2002
• Wikipedia ann an Sàmais