Is é Seanad Éireann Teach Uachtarach an Oireachtais, is é sin, Parlaimint na hÉireann. Tá an dá theach lonnaithe i dTeach Laighean. Tugtar seanadóirí ar bhaill an tSeanaid.
Seanad an tSaorstáit (arna leagan amach i mBunreacht 1922)
Níor mhór an uile bhille a chur á bhreithniú ag an Seanad;
D'fhéadfadh an Seanad rith bille neamhairgid a chur ar fionraí go ceann 270 lá nó 9 mí (méadaíodh an chumhacht mhoilliúcháin sin go dtí 18 mí in 1928);
D’fhéadfadh an Seanad moladh a thabhairt i dtaobh bille airgid (ach ní fhéadfadh sé é a leasú) agus é a chur ar ais laistigh de 21 lá;
Bhí sé de cheart aige billí neamhairgid a thionscnamh agus d’fhéadfadh Seanadóirí Billí Comhaltaí Príobháideacha a thabhairt isteach
Faoi Airteagal 47, d’fhéadfaí, le rún ó thrí chúigiú de chomhaltaí an tSeanaid (ina n-aonar), bille a chur faoi reifreann.
Níor mhór rún ón Seanad (agus ón Dáil) chun Breitheamh de chuid na hArd-Chúirte nó na Cúirte Uachtaraí a chur as oifig mar gheall ar mhí-iompar nó mhí-chumas a luafaí (Airteagal 68).
Cumhachtaí Sheanad 1937
Faoi Airteagail 20-24 den Bhunreacht
Ní mór an uile bhille a chur á bhreithniú ag an Seanad;
I gcás bille atá rite ag an Dáil, féadfaidh an Seanad moill a chur ar rith an bhille go ceann 90 lá;
Féadfaidh an Seanad moladh a dhéanamh maidir le bille airgid (ach ní féidir leis é a leasú) agus moill a chur ar rith an bhille sin go ceann 21 lá;
Is féidir billí nach billí airgid iad a thionscnamh i Seanad Éireann ar choinníoll nach mbeartaítear leo an Bunreacht a leasú. Féadfaidh Seanadóirí Billí Comhaltaí Príobháideacha a thabhairt isteach.
Maidir le Comhaltaí den Chomh-Aireacht, is féidir le suas le beirt chomhaltaí den Seanad a bheith ina gcomhaltaí den chomh-aireacht (ach ní an tAire Airgeadais);
Faoi Airteagal 27 is féidir reifreann nó olltoghchán a thionscnamh más rud é go ndéanfaidh tromlach den Seanad, i dteannta le haon trian amháin den Dáil, achainí chuig an Uachtarán á rá go bhfuil togra sa bhille 'ina bhfuil an oiread sin tábhacht náisiúnta gur chóir breith an phobail a fháil air'. Ar achainí a fháil, féadfaidh an tUachtarán diúltú a lámh a chur leis an mbille agus dlí a dhéanamh de go dtí go seolfar reifreann nó go dtí go rithfear an bille trí rún ó Dháil nua.
Cuireann an Seanad srian leis an bhfeidhmeannas ar bhonn leanúnach trí thairiscintí.
Airteagal 33.5 agus 35.5 den Bhunreacht: Tá gá le rún atá rite ag tromlach an tSeanaid agus na Dála chun an tArd-Reachtaire Cuntas agus Ciste nó Breitheamh den Chúirt Uachtarach nó den Ard-Chúirt a chur as oifig "de dheasca mí-iompair nó míthreora"
Uachtarán a tháinseamh (Airteagal 12.10)
Chun go leanfar de phróiseas táinsimh, i gcás go ndéanfar cúiseamh agus go dtabharfaidh 2/3 d’aon Teach amháin tacaíocht dó, ní mór don Teach eile é a imscrúdú agus ní mór do 2/3 den Teach eile sin tacaíocht a thabhairt dó.
Seanad an tSaorstáit (1922-1936)
60 Comhalta
Ní dhéantaí toghcháin an tSeanaid ar aon uain le toghcháin na Dála;
Iarrthóirí 35 bliana, nó os a chionn, d’aois agus “saoránaigh a ainmneofar as ucht onóir do bheith déanta acu don Náisiún le seirbhís phuiblí úsáideach, no, de bhrí cháilíocht no bhua speisialta do bheith acu, go n-ionaduighid tréithe táchtacha de shaol an Náisiúin.” (Airteagal 30)
Ba é téarma oifige gach comhalta den Seanad 12 bhliain; thogh gach saoránach a bhí 30 bliain, agus os a chionn, d’aois, an ceathrú cuid de Chomhaltaí an Tí trí Ionadaíocht Chionmhaire agus trí Vóta Inaistrithe Amháin in aon toghlach náisiúnta amháin in aghaidh gach trí bliana. As Rolla a toghadh iad - 2/3 acu arna n-ainmniú lena dtoghadh ag an Dáil agus 1/3 acu ag an Seanad (leagadh amach sa reachtaíocht an modh chun ainmnithigh a mholadh agus a roghnú).
Sa bhliain 1922, d’fhonn is nach ndéanfaí toghchán díreach i gcomhair 60 seanadóir in aon toghlach amháin, rinneadh socrú speisialta i gcomhair an chéad Seanaid: rinne Uachtarán na hArd-Chomhairle 30 seanadóir a cheapadh i gcomhréir leis na critéir thuasluaite (15 sheanadóir ar feadh 6 bliana agus 15 sheanadóir ar feadh 9 mbliana). Toghadh 30 seanadóir as liosta iarrthóirí a sholáthair an Dáil. In 1925 rinneadh toghchán i gcomhair 19 seanadóir (mar go raibh ceithre chorrfholúntas ann) agus ba é an t-aon toghchán amháin dá shórt a rinneadh ar fud an Stáit.
Leasaíodh an Bunreacht i ndiaidh 1928 agus athraíodh an toghlach go dtí Seanadóirí agus TDanna ach leanadh den chóras leanúnach (15 sheanadóir in aghaidh gach trí bliana).
Seanad 1937
60 Comhalta
Bíonn toghcháin ar aon uain le toghcháin na Dála (ní mór iad a sheoladh laistigh de 90 lá i ndiaidh lánscor na Dála).
Déantar 43 Sheanadóir a thoghadh ó rollaí gairmiúla a n-ainmníonn na dreamanna seo a leanas iarrthóirí orthu: (a) comhlachtaí ainmniúcháin (ní mór do chomhlachtaí a bheith cáilithe chun bheith ina gcomhlachtaí den sórt sin de réir coinníollacha a leagtar amach i reachtaíocht) nó (b) ceathrar comhaltaí reatha den Oireachtas.
Cruthaítear dhá fho-rolla agus caithfear aon duine amháin ar a laghad a thoghadh as gach ceann acu.
Is ionann an toghlach do na 43 Sheanadóir sin agus comhairleoirí rialtais áitiúil, comhaltaí nuathofa de chuid na Dála agus Seanadóirí atá ag dul as oifig.
Leagtar amach ábhar an rolla ghairmiúil sa Bhunreacht.
Toghann céimithe ollscoileanna 6 Sheanadóir, 3 dhuine acu ag céimithe de chuid Ollscoil Bhaile Átha Cliath agus 3 dhuine acu ag céimithe de chuid Ollscoil Náisiúnta na hÉireann. Nuair a ritheadh an tAcht um an Seachtú Leasú ar an mBunreacht (Forais Árdoideachais do Thoghadh Comhaltaí de Sheanad Éireann), 1979, an 3 Lúnasa 1979, rinneadh an ionadaíocht ar an Seanad a bhí ag Ollscoil Bhaile Átha Cliath agus ag Ollscoil Náisiúnta na hÉireann a leathnú go céimithe ó fhorais tríú leibhéal eile.
Ceapann an Taoiseach 11 dhuine acu.
De réir an bhunreachta, is gá go dtarlaíonn an toghchán do Sheanad Éireann laistigh de 90 lá ó thoghchán Dála. Tá seasca ball sa Seanad:
Toghtar 43 ag Teachtaí Dála, Seanadóirí an tSeanaid roimhe sin agus comhairleoirí áitiúla. Toghtar i #Rollaí gairmiúla iad.
De réir an Bunreacht is an Seanad Electoral (Panel Members) Act, 1947,[2] tá cúig liostaí no Rolla Gairmiúla d'iarrthóirí. Is iad ná an Rolla Riaracháin, an Rolla Talmhaíochta, an Rolla Saíochta agus Oideachais, an Rolla Tionscail Agus Tráchtála agus an Rolla Oibreachais
