Víreas
From Wikipedia, the free encyclopedia
Is é is víreas ann ná gníomhaire tógálach beag nach macasamhlaíonn ach laistigh de chealla beo orgánaigh. Is féidir le víris gach cineál beatha a ionfhabhtú, ó ainmhithe agus plandaí go miocrorgánaigh, lena n-áirítear baictéir agus archaea. Ó rinne Dmitri Ivanovsky cur síos in alt sa bhliain 1892 [1] ar phataigin neamh-baictéarach a bhí ag ionfhabhtú plandaí tobac, agus ar fhionnachtain an tobamóivíris ag Martinus Beijerinck i 1898, tá cur síos mionsonraithe déanta ar thart ar 5,000 speiceas víris,[2]de na milliúin cineálacha víreas sa timpeallacht.[3] Faightear víris i mbeagnach gach éiceachóras ar an Domhan agus is iad an cineál aonáin bhitheolaíoch is iomadúla iad.[4][5] Tugtar víreolaíocht, fo-speisialtacht de mhicribhitheolaíocht, ar staidéar ar víris.
Virus | |
---|---|
Taifead | |
Sonraí | |
Galar | galar víreasach tógálach agus niúmóine víreasach |
Tacsanomaíocht | |
Fearann | Virus |
- Baineann an t-alt seo le cáithnín bitheolaíochta togálach; don téarma ríomhaireachta, féach ar víreas ríomhaireachta.
Nuair nach bhfuil siad taobh istigh de chill ionfhabhtaithe nó i bpróiseas ionfhabhtaithe cille, bíonn víris ann i bhfoirm cáithníní neamhspleácha, nó víoróin , arb éard atá iontu: (i) an ábhar géiniteach, ie móilín fada d'ADN nó d'ARN a ionchódaíonn struchtúr na próitéiní trína bhfeidhmíonn an víreas; (ii) próitéin caipside, a théann timpeall agus a chosnaíonn an t-ábhar géiniteach; agus i gcásanna áirithe (iii) taobh amuigh imchlúdach seachtrach de lipidí. Tá cruthanna na gcáithníní víreas seo éagsúil ó fhoirmeacha simplí héiliciúla agus icisihéadrúla go struchtúir níos casta. Tá víoróin róbheag ag an gcuid is mó de na speicis víris atá le feiceáil le micreascóp optúil, ag timpeall aon chéadú de mhéid an chuid is mó de na baictéir.
Níl bunús na víreas i stair éabhlóideach na beatha soiléir: d’fhéadfadh go dtiocfadh cuid acu chun cinn ó phlasmaidí - píosaí d'ADN atá in ann bogadh idir chealla - cé go bhféadfadh cuid eile teacht chun cinn ó bhaictéir. San éabhlóid, is modh tábhachtach iad víris chun aistrithe cothrománaigh géine a bhaint amach, a mhéadaíonn an éagsúlacht ghéiniteach ar bhealach atá cosúil le atáirgeadh gnéasach. Measann cuid gur beathachrut iad víris, toisc go n-iompraíonn siad ábhar géiniteach, go n-athchruthaíonn siad, agus éabhlóidíonn siad trí roghnaithe nádúrtha, cé nach bhfuil príomhthréithe acu (cosúil le struchtúr cille) a mheastar a bheith riachtanach de ghnáth chun beatha a áireamh. Toisc go bhfuil roinnt cáilíochtaí den sórt sin acu ach nach bhfuil gach cáilíocht acu, rinneadh cur síos ar víris mar "orgánaigh ar imeall an tsaoil", agus mar mhacasamhlóirí.
Scaipeann víris ar go leor bealaí. Tá bealach tarchuir amháin ann trí orgánaigh a bhfuil galariompartha ar a dtugtar veicteoirí: mar shampla, is minic a tharchuireann feithidí a itheann sú plandaí víris ó phlanda go planda, a leithéid agus aifidí; agus is féidir le víris in ainmhithe a bheith iompraithe ag feithidí foladhiúlacha. Scaiptear víris fliú trí chasachtach agus shraothartach. Tarchuirtear noraivíreas agus rótaivíreas, cúiseanna coitianta le gaistreintríteas víreasach, tarchuirtear iad trí thras-seoladh ó fhaecas go béal, a tharchur trí theagmháil agus a théann isteach sa chorp i mbia nó in uisce. Tá VEID ar cheann de roinnt víreas a tharchuirtear trí theagmháil ghnéasach agus trí nochtadh d’fhuil ionfhabhtaithe. Tugtar "raon óstach" ar éagsúlacht na gcealla óstacha is féidir le víreas a ionfhabhtú. Féadann sé seo a bheith cúng, rud a chiallaíonn nach bhfuil víreas in ann mórán speiceas a ionfhabhtú, nó leathan, rud a chiallaíonn go bhfuil sé in ann go leor a ionfhabhtú.
Spreagann ionfhabhtuithe víreasacha in ainmhithe freagairt imdhíonachta a chuireann deireadh leis an víreas ionfhabhtaithe de ghnáth. Is féidir freagraí imdhíonachta a sholáthar freisin trí vacsaíní, a thugann imdhíonacht fhaighte go saorga don ionfhabhtú víreasach ar leith. Seachnaíonn roinnt víreas, lena n-áirítear iad siúd is cúis le SEIF, ionfhabhtú an Papalómaivíreas Daonna (PVD), agus heipitíteas víreasach, na freagraí imdhíonachta seo agus bíonn ionfhabhtuithe ainsealacha mar thoradh orthu. Forbraíodh roinnt drugaí frithvíreasacha.