John von Neumann

Matamaiticeoir a saolaíodh i mBúdaipeist, a d'oibrigh an chuid is mó dá shaolré sna Stáit Aontaithe ab ea John Von Neumann (28 Nollaig 1903 - 8 Feabhra 1957). Scríobh sé leabhar bunúsach ar mheicnic chandamach (1932) agus d'fhorbair teoiric na n-oibreoirí líneacha maidir le tacartheoiric. Ar fhoireann Thionscadal Manhattan i Los Alamos a thóg na buamaí adamhacha, agus chuidigh i ndéanamh an bhuama chomhleáite (H-bhuama) le hobair bhunúsach ar ríomhaireacht ardluais. Thug sé isteach teoiric na gcluichí is feidhmiú na teoirice seo san eacnamaíocht lena leabhar ceannródaíoch The Theory of Games and Economic Behavior (Teoiric na gCluichí is Iompar Eacnamaíoch, 1944). Rinne sé saothar bunúsach ar mheaisíní féinatáirgthe is uathoibreáin cheallacha.^[1][2]

John von Neumann

Ainm sa teanga dhúchais	(hu) margittai Neumann János Lajos
Beathaisnéis
Breith	(hu) Neumann János Lajos 28 Nollaig 1903 Búdaipeist (an Ostair-Ungáir)
Bás	8 Feabhra 1957 53 bliana d'aois Walter Reed Army Medical Center, SAM (en)
Siocair bháis	Bás nádúrtha (Ailse inchinne)
Áit adhlactha	Reilig Princeton, Sec.3 Block.10 Num.024 40° 21′ 19″ N, 74° 39′ 32″ O
Cathaoirleach an Cumann Matamaitice Meiriceánach
1951 – 1952 ← Joseph Leonard Walsh – Gordon Thomas Whyburn →
Faisnéis phearsanta
Reiligiún	An Giúdachas, an Chríostaíocht agus Caitliceachas
Scoil a d'fhreastail sé/sí	Ollscoil Göttingen (1926–1927) Ollscoil Eötvös Loránd - matamaitic (1926–1926) ETH Zürich - innealtóireacht cheimiceach (1923–1925) Ollscoil Friedrich-Wilhelm - innealtóireacht cheimiceach (1921–1923) Fasori Gimnázium (1911–1921)
Tráchtas acadúil	Die Axiomatisierung der Mengenlehre (1926 )
Comhairleoir dochtúireachta	Lipót Fejér
Teanga dhúchais	an Ungáiris
Gníomhaíocht
Réimse oibre	Functional analysis (en) , operator theory (en) , matamaitic, fisic, teoiric na gcluichí, cellular automaton (en) , tacartheoiric, fisic chandamach, buama adamhach agus faisnéisíocht
Gairm	matamaiticeoir, eacnamaí, fisiceoir, eolaí ríomhaireachta, múinteoir ollscoile
Fostóir	Coimisiún Fuinnimh Adamhaigh na Stát Aontaithe, coimisinéir (1955–1957) Armed Forces Special Weapons Project (en) (1950–1955) Saotharlann Náisiúnta Los Alamos, sainchomhairleoir (1943–1955) Naval Ordnance Laboratory (en) , comhalta boird (1941–1955) Ballistic Research Laboratory (en) (1940–1941) an Institiúid Ard-Léinn (1933–1957) Ollscoil Princeton, ollamh (1930–1933) Ollscoil Hamburg (1929–1930) Ollscoil Friedrich-Wilhelm (1926–1929)
Ball de	Coimisiún Fuinnimh Adamhaigh na Stát Aontaithe (1953–1957) London Mathematical Society (en) (1952–) Acadamh Ríoga Ealaíon agus Eolaíochtaí na hÍsiltíre (1950–) Cumann na hEacnaiméadrachta (comhalta de Chumann na hEacnaiméadrachta) (1947–) Institute of Mathematical Statistics (en) (Fellow of the Institute of Mathematical Statistics (en) ) (1945–) Acadamh Ealaíona agus Eolaíochtaí Mheiriceá (1944–) Acadamh Náisiúnta na nEolaíochtaí (1937–) Cumann Meiriceánach na Fealsúnachta Accademia dei Lincei
Mac/iníon léinn de chuid	László Rátz agus Gábor Szegő
Teangacha	An Ungáiris, an Fhraincis, an Ghearmáinis, an Laidin, an tSean-Ghréigis agus Béarla
Ghlac sé/sí páirt i
1939	Tionscadal Manhattan
Saothar
Saothar suntasach von Neumann cellular automaton (en) abelian von Neumann algebra (en) Von Neumann stability analysis (en) von Neumann entropy (en) von Neumann ordinal (en) von Neumann bicommutant theorem (en) Von Neumann equation (en) Weyl–von Neumann theorem (en) minimax theorem (en) von Neumann conjecture (en) Von Neumann–Bernays–Gödel set theory (en) von Neumann universal constructor (en) Von Neumann neighborhood (en) von Neumann universe (en) ailtireacht von Neumann von Neumann–Morgenstern utility theorem (en) von Neumann algebra (en) von Neumann regular ring (en) (1993) First draft of a report on the EDVAC (en)
Mac léinn dochtúireachta	Donald B. Gillies, Maurice Pryce, Israel Halperin, Friederich Ignaz Mautner agus John Patterson Mayberry
Teaghlach
Céile	Mariette Kövesi (1930–1936) Klara Dan von Neumann (1938–1957)
Páiste	Marina von Neumann Whitman  ( Mariette Kövesi)
Gradam a fuarthas (1999)  Duine na Bliana (Financial Times) (1956)  Gradam Enrico Fermi (1956)  Bonn Saoirse an Uachtaráin (1956)  Carl-Gustaf Rossby Research Medal (en) (1956)  Gradam Albert Einstein (1955)  Léachtaí Cuimhneacháin Silliman (1947)  Medal for Merit (en) (1947)  Josiah Willard Gibbs Lectureship (en) (1947)  comhalta de Chumann na hEacnaiméadrachta (1945)  Fellow of the Institute of Mathematical Statistics (en) (1938)  Duais Chuimhneacháin Bôcher

Tagairtí

1. Hussey, Matt (2011). "Johann von Neumann". Fréamh an Eolais. Coiscéim. p. 483.
2. Hussey, Matt (2011). "John Von Neumann". Fréamh an Eolais. Coiscéim. p. 700.

Tá an t-alt seo bunaithe ar ábhar as Fréamh an Eolais, ciclipéid eolaíochta agus teicneolaíochta leis an Ollamh Matthew Hussey, foilsithe ag Coiscéim sa bhliain 2011. Tá comhluadar na Vicipéide go mór faoi chomaoin acu beirt as ucht cead a thabhairt an t-ábhar ón leabhar a roinnt linn go léir.

Is síol é an t-alt seo. Cuir leis, chun cuidiú leis an Vicipéid. Má tá alt níos forbartha le fáil i dteanga eile, is féidir leat aistriúchán Gaeilge a dhéanamh.