Itriam

Is é an t-itriam dúil uimhir a 39 i dtábla peiriadach na ndúl. Is é an giorrúchán a sheasann dó ná Y, agus é 88.905859(2) g mol-1 ar mheáchan adamhach. Miotal trasdultach atá ann agus é geal miotalach ina chosúlacht, ar nós an airgid. Ó thaobh na ceimice de, tá sé sách cosúil leis na lantainídí, agus is gnách é a aicmiú mar mhiotal tearc-chré, in éineacht leis na lantainídí agus an scaindiam. Bíonn sé ar fáil sna mianraí céanna leis na miotail tearc-chré eile - mianraí a dtugtar tearcithreacha orthu. Níl ach aon iseatóp cobhsaí amháin aige, ⁸⁹Y, agus sin é an t-aon iseatóp amháin atá ar fáil sa dúlra.

Itriam

Substaint cheimiceach	dúil cheimiceach agus dúil litifileach
Itriam sa tábla peiriadach
Siombail cheimiceach	Y
Uimhir adamhach	39
Mais adamhach	88.905838
Cumraíocht leictreon	[Kr] 4d¹ 5s²
Peiriad, Grúpa	peiread 5 grúpa 3
Airíonna fisiceacha
Dlús	4.47 kg/m⁻³
Leáphointe	2,732
Fiuchphointe	5,301
Leictridhiúltacht	1
Ga ianach	0.9, 1.02 agus 1.08
Stair
Aimsitheoir	Johan Gadolin agus Friedrich Wöhler
Fionnachtain	1787
Eapainm	Ytterby mine (en)

Fuair an t-itriam a ainm ó Ytterby, sráidbhaile beag sa tSualainn. Trí dhúil eile a bhfuil a n-ainmneacha bunaithe ar Ytterby is ea iad teirbiam, itéirbiam, agus eirbiam. Miotail tearc-chré iad go léir. Ba é an ceimiceoir Fionlannach Johan Gadolin a d'aithin an chéad uair gur dúil ar leith a bhí i gceist leis an itriam, sa bhliain 1794. Thit sé ar chrann an cheimiceora Ghearmánaigh Friedrich Wöhler an dúil nua a aonrú ina miotal glan, sa bhliain 1828.

Is é +3 an uimhir ocsaídiúcháin is tábhachtaí atá ag an itriam, cosúil lena lán miotail tearc-chré eile. Le fírinne, is ar éigean is féidir uimhreacha ocsaídiúcháin eile a aithint aige. Comhdhúile tipiciúla iad an trí-ocsaíd dé-itriam, Y₂O₃, an trífhluairíd itriam YF₃, an tríchlóiríd itriam YCl₃ agus an tríbhróimíd itriam YBr₃. Amach ón bhfluairíd agus ón ocsaláit, bíonn na salainn itriam sothuaslagtha san uisce - an níotráit itriam Y(NO₃)₃, an tsulfáit itriam Y₂(SO₄)₃, an trí-iaidíd itriam YI₃ san áireamh.

Cé go dtugtar "miotal tearc-chré" ar an itriam, níl sé chomh tearc sa dúlra is a shílfeá: tá sé ar an 28ú dúil is coitianta i screamh an Domhain, agus é 400 oiread níos coitianta ná an t-airgead geal. Tá sé deacair itriam a dhealú ó na lantainídí, go háirithe na lantainídí troma, bíodh is go bhfuil sé i bhfad níos éadroime ná na lantainídí go léir. Is iad na mianraí is tábhachtaí mar fhoinse itriam ná an mhonaisít, an xéinitím, an tsamairscít agus an fheargasainít.

Is iomaí úsáid a bhaintear as an itriam: le dath dearg a chruthú sna teilifíseáin daite; i leictreoidí na spréachphlocóidí; agus i gcóimhiotail - le cúpla sampla a lua.

Tagairtí