From Wikipedia, the free encyclopedia
Comhdhúil cheimiceach é hidreacarbón atá comhdhéanta de na dúile carbón (C) agus hidrigin (H). I ngach hidreacarbón, tá cnámh droma déanta as adaimh carbóin ar a dtugtar an cnámharlach charbón, agus adaimh hidrigin atá ceangailte leis.
Maidir leis an téarmeolaíocht cheimiceach, glaoitear íon-hidreacarbóin ar hidreacarbóin aramataca nó airéiní, alcáin, ailcéiní, agus comhdhúile ailcínbhunaithe atá comhdhéanta go hiomlán as carbón nó hidrigin. Glaoitear eisíon-hidreacarbóin go hearraideach ar hidreacarbóin eile le comhdhúile-nasctha nó neamhíonachtí de sulfair nó de nitrigin.
Mar a shainmhíníonn ainmníocht Aontas Idirnáisiúnta na Glan-Cheimice agus na Ceimice Feidhmí (nó an AIGCF) do cheimic orgánach, is iad na haicmithe le haghaidh hidreacarbón ná:
| Líon na n-adamh carbóin |
Alcán (Nasc singile) | Ailcéin (Nasc dúbailte) | Ailcín (Nasc triarach) | Cioglalcán | Dé-éin |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Meatán | — | — | — | — |
| 2 | Eatán | Eatán (eitiléin) | Eitín (aicéitiléin) | — | — |
| 3 | Própán | Própán (Próipiléin) | Própán (methylaicéitiléin) | Cioglaprópán | Própaidhé-éin (ailléin) |
| 4 | Bútán | Búitéin (Búitiléin) | Búitín | Cioglabútán | Bútaidhé-éin |
| 5 | Peantán | Peantán | Pentyne | Cyclopentane | Pentadiene (piperylene) |
| 6 | Heacsán | Heacsán | Heacsán | Cioglaiheacsán | Hexadiene |
| 7 | Heaptán | Heaptán | Heaptán | Cioglaiheaptán | Heptadiene |
| 8 | Ochtán | Ochtán | Octyne | Cioglochtán | Octadiene |
| 9 | Naonán | Naonán | Nonyne | Cioglnaonán | Nonadiene |
| 10 | Deacán | Deacán | Decyne | Cioglaideacán | Decadiene |
| 11 | Aondecán | Undecballene | Undecyne | Cioglaondecán | Undecadiene |
| 12 | Dódecán | Dódecán | Dodecyne | Ciogldódecán | Dodecadiene |
Is í an ghné is suntasaí a bhaineann le hidreacarbóin ná a neamhghníomhach, go háirithe do bhaill sáithithe. Seachas sin, is féidir trí phríomhchineál imoibrithe a aithint:
Comhdhúil indóite atá ann, agus is iad na comhábhair is mó i mbreoslaí iontaiseacha, mar shampla peitriliam, gual, agus gás nádúrtha. An t-aon hidreacarbón atá le fáil go flúirseach ná meatán.
Is féidir le hidreacarbóin a bheith ina ngáis (e.g. meatán agus própán), leachtanna (e.g. heacsán agus beinséin), céaracha nó solaid le leá íseal (e.g. céir pharaifín agus naftailéin) nó polaiméirí (e.g. poileitiléin, polapróipiléin agus polaistiréin).
Tagraíonn an téarma 'alafatach' do hidreacarbóin neamh-aramatacha. Uaireanta tugtar 'pairifíní' ar hidreacarbóin sháithithe alafatacha. Uaireanta tugtar 'olaifíní' ar hidreacarbóin alafatacha ina bhfuil nasc dúbailte idir adamh carbóin.
Úsáidtear hidreacarbóin den chuid is mó mar fhoinse breosla indóite. Is é meatán an príomh-chomhábhar de ghás nádúrtha.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
