Académie française

Comhairle teanga is ea L’Académie française (Gaeilge: Acadamh na Fraincise) a stiúrann an Fhraincis. Ba é an Cairdinéal de Richelieu a bhunaigh í sa bhliain 1635, rud a dhein sé i gcaitheamh réimeas Louis XIII. Tá sí ar cheann desna hinstitiúidí is ársa sa Fhrainc.

Foclóir, 1835

Académie française

Baill
René de Obaldia (Hong Cong Briotanach, 22 Deireadh Fómhair 1918 - 9ú arrondissement Pháras, 27 Eanáir 2022). Drámadóir Michel Déon (11ú arrondissement Pháras, 4 Lúnasa 1919 - Gaillimh, 28 Nollaig 2016). Scríbhneoir Jean d'Ormesson (7ú arrondissement Pháras, 16 Meitheamh 1925 - Neuilly-sur-Seine, 5 Nollaig 2017). Iriseoir Valéry Giscard d'Estaing (Koblenz, 2 Feabhra 1926 - Authon, 2 Nollaig 2020). Státaire Simone Veil (Nice, 13 Iúil 1927 - Páras, 30 Meitheamh 2017). Polaiteoir Jean-Denis Bredin (8ú arrondissement Pháras, 17 Bealtaine 1929 - 8ú arrondissement Pháras, 1 Meán Fómhair 2021). Dlíodóir Hélène Carrère d'Encausse (16ú arrondissement Pháras, 6 Iúil 1929 - 15ú arrondissement Pháras, 5 Lúnasa 2023). Polaiteoir Dominique Fernandez (Neuilly-sur-Seine, 25 Lúnasa 1929 - ). Scríbhneoir François Cheng (Nanchang, 30 Lúnasa 1929 - ). Scríbhneoir Michel Serres (Agen, 1 Meán Fómhair 1930 - 14ú arrondissement Pháras, 1 Meitheamh 2019). Fealsamh Yves Pouliquen (Mortain, 17 Feabhra 1931 - 15ú arrondissement Pháras, 5 Feabhra 2020). Oftailmeolaí Gabriel de Broglie (Versailles, 21 Aibreán 1931 - ). Scríbhneoir aistí Pierre Nora (8ú arrondissement Pháras, 17 Samhain 1931 - ). Staraí Max Gallo (Nice, 7 Eanáir 1932 - Vaison-la-Romaine, 18 Iúil 2017). Polaiteoir Marc Fumaroli (Marseille, 10 Meitheamh 1932 - 14ú arrondissement Pháras, 24 Meitheamh 2020). Scríbhneoir aistí Pierre Rosenberg (Páras, 13 Aibreán 1936 - ). Staraí na healaíne Michael Edwards (Barnes, 29 Aibreán 1938 - ). Scríbhneoir Jean-Loup Dabadie (14ú arrondissement Pháras, 27 Meán Fómhair 1938 - 13ú arrondissement Pháras, 24 Bealtaine 2020). Iriseoir Claude Dagens (Caudéran, 20 Bealtaine 1940 - ). Easpag Caitliceach Angelo Rinaldi (Bastia, 17 Meitheamh 1940 - ). Scríbhneoir Jean Clair (Páras, 20 Deireadh Fómhair 1940 - ). Staraí na healaíne Danièle Sallenave (Angers, 28 Deireadh Fómhair 1940 - ). Scríbhneoir Florence Delay (15ú arrondissement Pháras, 19 Márta 1941 - ). Aisteoir François Weyergans (Etterbeek, 2 Lúnasa 1941 - 1ú arrondissement de Pháras, 27 Bealtaine 2019). Stiúrthóir scannán Jules Hoffmann (Echternach (en) , 2 Lúnasa 1941 - ). Bitheolaí Jean-Marie Rouart (Neuilly-sur-Seine, 8 Aibreán 1943 - ). Úrscéalaí Frédéric Vitoux (Vitry-aux-Loges, 19 Lúnasa 1944 - ). Scríbhneoir Jean-Luc Marion (Meudon, 3 Iúil 1946 - ). Fealsamh Érik Orsenna (Páras, 22 Márta 1947 - ). Scríbhneoir Xavier Darcos (Limoges, 14 Iúil 1947 - ). Ball Parlaiminte Amin Maalouf (Béiriút, 25 Feabhra 1949 - ). Iriseoir Alain Finkielkraut (Páras, 30 Meitheamh 1949 - ). Fealsamh Jean-Christophe Rufin (Bourges, 28 Meitheamh 1952 - ). Scríbhneoir Dany Laferrière (Port-au-Prince, 13 Aibreán 1953 - ). File Dominique Bona (Perpignan, 29 Iúil 1953 - ). Iriseoir Marc Lambron (6ú arrondissement Lyon, 4 Feabhra 1957 - ). Scríbhneoir Andreï Makine (Divnogorsk (en) , 10 Meán Fómhair 1957 - ). Scríbhneoir
Sonraí
Cineál	cumann léinn acadamh náisiúntach rialálaí teanga
Réimse oibre	an Fhraincis
Teanga oifigiúil	an Fhraincis
Foirm dlí	national public establishment of an administrative nature (en)
Stair
Dáta a bunaíodh	1635 29 Eanáir 1635 22 Feabhra 1635
Bunaitheoir(í)	Cairdinéal de Richelieu
Gníomhaíocht
Saothar suntasach	Dictionnaire de l'Académie française (en)
Rialachas corparáideach
Ceanncheathrú	Páras, An Fhrainc
Ardrúnaí	Amin Maalouf (2023–)
Cuid de	Institut de France (1795–)
Suíomh gréasáin	http://www.academie-francaise.fr/

L'Institut de France, áras ina bhfuil lonnaithe an Académie française.

Cardinal de Richelieu

Tá 40 ball inti agus is iad na baill atá inti cheana féin a thoghann baill nua.^[1]

Feidhmeanna

De réir alt XXIV desna Statuts, is é "an phríomhfheidhm ag an Acadamh a bheith ag obair, chomh cáiréiseach is chomh dícheallach agus is féidir, chun rialacha chinnteacha a thabhairt dár dteanga agus chun fíortheanga líofa, teanga in ann na ceirdeanna agus na heolaíochtaí a chur síos, a dhéanamh di leis."^[2]

In aice leis an ailt thuas, bíonn an Académie française ag déanamh freastail ar an bhFraincis. Le cois an fheidhm sin, bíonn an tAcadamh ina pátrún ar an teanga leis.

scigphictiúr sa bhliain 1834.... conspóideach i gcónaí

Freastal a dhéanamh ar an bhFraincis

D'oibrigh an tAcadamh san am atá thart le caoi a chur ar an teanga, chun oidhreacht choitianta a dhéanamh di do mhuintir na Fraince ar fad, agus dóibh siúd ar fad a labhraíonn an Fhraincis.

ball faoi éide ghléasta

Sa lá atá inniu ann, is é gá ná a cuid tréithe a choinneáil agus feigheal a dhéanamh ar fhorbairtí riachtanacha. Cuireann an tAcadamh úsáid mhaith in iúl. Déantar sin trí chruthú fhoclóir an Acadaimh Fhrancaigh (Dictionnaire de l'Académie française) a shocraíonn úsáid na teanga, ach freisin trína chuid comhairle agus tré bheith páirteach i gcoimisiúin éagsúla ar fhoclaíocht.

Patrúnacht

Cuireadh i ndán don eagraíocht an dara cuspóir - an phátrúnacht, nó coimirce ar obair liteartha - nár feiceadh a gá ag tús na heagraíochta, tré bhronntanais agus oidhreachtaí a tugadh di. Bronnann an tAcadamh tuairim is seasca duais litríochta 'chuile bhliain ar dhaoine.

Ba chóir Grand prix de la francophonie (Gaeilge: 'Duais Mór Réimse na Fraincise'), duais a bhronntar 'gach bliain ó 1986 i leith agus a thugann le fios suim leanúnach an Acadaimh i mbláthú na Fraincise sa domhain, a lua go háirithe.

Chomh maith leis sin, tugann an tAcadamh síntiúis do chumainn liteartha agus eolacha, do thograí charthanacha, do go leor clann i ngátar, do bhaintrigh, do dhaoine in ísle fabhair nó a rinne éacht lena dtabhairt féin suas ag cuspóir thábhachtach, chomh maith le roinnt sparáin (Sparáin Zellidja, Neveux, Corblin, Damade).

Stair

Chuir Cairdinéal de Richelieu an tAcadamh ar bun sa bhliain 1635. Cuireann na dlíthe agus rialacha a chuir an Cairdinéal ar aghaidh, chomh maith leis na lettres patentes a chuir Louis XIII a ainm leo sa bhliain 1635 agus a chláraigh an Pharlaimint sa bhliain 1637, a carachtar oifigiúil mar chomhlacht um fhir litreacha, a bhíodh ag teacht le chéile i mbealach neamhfhoirmiúil roimhe sin, ar bun.

B'é an misean a tugadh dó óna thús an Fhraincis a dhaingniú, rialacha a thabhairt di, agus í a fhágáil glan agus ion-tuigthe don uile dhuine. Uaidh sin, b'éigean dó tosú le foclóir a chumadh.

Foilsíodh an chéad eagrán de sin sa bhliain 1694, agus na cinn eile sna blianta 1718, 1740, 1762, 1798, 1835, 1878, 1932-1935, 1992. Tá an naoú cheann den fhoclóir á fhoilsiú faoi láthair.

Tionóladh an tAcadamh a chuid cruinnithe ar dtús i dteach duine éigin dá chuid ball, agus ina dhiaidh sin i chancelier Séguier ó 1639 ar aghaidh, sa Louvre ó 1672 ar aghaidh, agus ar deireadh i gColáiste na gCeithe Náisiún nó Collège des Quatre-Nations, ar deineadh ceannáras an Acadaimh de, ó 1805 go dtí an lá atá inniu ann.

I rith na dtrí gcéad bliain go leith atá sé ar an saol, d'éirigh leis a chuid institiúide a choinneáil beo, agus d'fheidhmigh siad go rialta, seachas an mhíshocracht idir 1793 agus 1803.

D'fhógair an Cairdinéal de Richelieu mar chosantóir ar an Acadamh é féin. Ar a bhás, b'é an seansealéar Séguieran a thug an chosaint seo dó, agus ansin Louis XIV agus, as sin amach, na ríthe, impirí agus cinn stát ar fad ar an bhFrainc.

Na Déithe Buana (Les Immortels)[3]

Tá 40 baill san Acadamh ar a mhéad agus is iad na baill atáid ann iad féin a thoghann ball nua más gá. Óna thús anall, ghlac sé le níos mó ná 700 ball.

Tugann sé le chéile filí, úrscéalaithe, fir amharclainne, fealsúnaithe, dochtúirí leighis, fir eolaíochta, eitneolaithe, léirmheastóirí ealaíne, saighdiúirí, fir stát, agus fir Eaglaise, agus rinne gach duine acu maisiú ar leith ar an bhFraincis.

Óna dhéantús éagsúil, tugann sé pictiúir fíor den taileann, den intleacht, den chultúr, den tsamhlaíocht litreach agus eolaíoch atá mar bhonn ag le génie de la France.

Ón gcomhartha agus mana (« À l'immortalité ») atá ar an gclaidheamh a thug bunaitheoir an Acadaimh, an Cairdinéal de Richelieu, don Acadamh a thagann leasainm na scoláirí, na Déithe Buana nó les immortels.

1768, foclóir

Bíonn cleachtadh acu, agus tá go fóill, ar bhreithiúnais soiléir a thabhairt ar úsáid cheart focal, agus as sin ar na coincheapa agus na luachanna a iompraíonn siadsin a shainmhíniú. Tá a n-údarás morálta in ábhair teanga bunaithe in úsáid agus i dtraidisiún.

Dearadh an ionnar ghlas cháiliúil, a iompraíonn na scoláirí, leis an bicorne, an cába agus an chlaíomh, i rith suíomh shollúnta bliantúil an Acadaimh faoin Coupole, in aimsir an Consulat. Úsáidtear i measc baill go léir an Institut de France (Gaeilge: 'Institiúid na Fraince') é. Meastar go minic gur sórt choisreacan thar chách é toghadh duine go dtí an tAcadamh.

Is dínit atá buan ó aon athrú rialtas nó eile é feabhas scoláire. Ní féidir le haon duine éirí as an Acadamh. Ach is féidir leis an gcomplacht eisceachtaí a fhógairt mar gheall ar chúiseanna troma a lotann onór; b'fhíor-annamh na heisceachtaí le linn na staire.

Baill Reatha an Acadaimh

Cathaoir	Ball	Dáta dá thoghadh (nó dá toghadh)	Duine a chuir fáilte roimhe (nó roimpi)	Dáta dá fháiltiú (nó dá fáiltiú)	Óráid fháiltithe agus Freagra[4]
1	Claude Dagens	17ú Aibreán 2008	Florence Delay	14ú Bealtaine 2009	[*]
2	Dany Laferrière	12ú Mí na Nollag 2013	Amin Maalouf	28ú Bealtaine 2015	[*]
3	Jean-Denis Bredin	15ú Meitheamh 1989	Pierre Moinot	17ú Bealtaine 1990	[*]
4	Jean-Luc Marion	6ú Samhain 2008	Claude Dagens	21ú Eanáir 2010	[*]
5	Andreï Makine	3ú Márta 2016	Dominique Fernandez	15ú Mí na Nollag 2016	[*]
6	Marc Fumaroli	2ú Márta 1995	Jean-Denis Bredin	25ú Eanáir 1996	[*]
7	Jules Hoffmann	1ú Márta 2012	Yves Pouliquen	30ú Bealtaine 2013	[*]
8	Folamh
9	Folamh
10	Florence Delay	14ú Mí na Nollag 2000	Hector Bianciotti	15ú Samhain 2001	[*]
11	Gabriel de Broglie	22ú Márta 2001	Maurice Druon	7ú Feabhra 2002	[*]
12	Jean d'Ormesson	18ú Deireadh Fómhair 1973	Thierry Maulnier	6ú Meitheamh 1974	[*]
13	Folamh
14	Hélène Carrère d'Encausse	13ú Mí na Nollag 1990	Michel Déon	28ú Samhain 1991	[*]
15	Frédéric Vitoux	13ú Mí na Nollag 2003	Michel Déon	27ú Márta 2003	[*]
16	Valéry Giscard d'Estaing	11ú Mí na Nollag 2003	Jean-Marie Rouart	16ú Mí na Nollag 2004	[*]
17	Erik Orsenna	28ú Bealtaine 1998	Bertrand Poirot-Delpech	17ú Meitheamh 1999	[*]
18	Michel Serres	29ú Márta 1990	Bertrand Poirot-Delpech	31ú Eanáir 1991	[*]
19	Jean-Loup Dabadie	10ú Aibreán 2008	Frédéric Vitoux	12ú Márta 2009	[*]
20	Angelo Rinaldi	21ú Meitheamh 2001	Jean-François Deniau	21ú Samhain 2002	[*]
21	Alain Finkielkraut	10ú Aibreán 2014	Pierre Nora	28ú Eanáir 2016	[*]
22	René de Obaldia	24ú Meitheamh 1999	Bertrand Poirot-Delpech	15ú Meitheamh 2000	[*]
23	Pierre Rosenberg	7ú Mí na Nollah 1995	José Cabanis	14ú Samhain 1996	[*]
24	Folamh
25	Dominique Fernandez	8ú Márta 2007	Pierre-Jean Rémy	13ú Mí na Nollag 2007	[*]
26	Jean-Marie Rouart	18ú Mí na Nollag 1997	Hélène Carrère d'Encausse	12ú Samhain 1998	[*]
27	Pierre Nora	7ú Meitheamh 2001	René Rémond	6ú Meitheamh 2002	[*]
28	Jean-Christophe Rufin	19ú Meitheamh 2008	Yves Pouliquen	12ú Samhain 2009	[*]
29	Amin Maalouf	23ú Meitheamh 2011	Jean-Christophe Rufin	14ú Meitheamh 2012	[*]
30	Danièle Sallenave	7ú Aibreán 2011	Dominique Fernandez	29ú Márta 2012	[*]
31	Michael Edwards	21ú Feabhra 2013	Frédéric Vitoux	22ú Bealtaine 2014	[*]
32	François Weyergans	26ú Márta 2009	Erik Orsenna	16ú Meitheamh 2011	[*]
33	Dominique Bona	18ú Aibreán 2013	Jean-Christophe Rufin	23ú Deireadh Fómhair 2014	[*]
34	François Cheng	13ú Meitheamh 2002	Pierre-Jean Rémy	19ú Meitheamh 2003	[*]
35	Yves Pouliquen	29ú Samhain 2001	Michel Mohrt	30ú Eanáir 2003	[*]
36	Folamh
37	Folamh
38	Marc Lambron	26 Meitheamh 2014	Erik Orsenna	14ú Aibreán 2016	[*]
39	Jean Clair	22 Bealtaine 2008	Marc Fumaroli	18ú Meitheamh 2009	[*]
40	Xavier Darcos	13ú Meitheamh 2013	Jean-Loup Dabadie	12ú Feabhra 2015	[*]

"An 41ú chathaoir"

Bhí go leor scríbhneoirí, cáiliúil go minic, nár éirigh leo ariamh dul trí gheataí an Acadaimh uasail, ar chúiseanna éagsúla, mar nárbh iarrthóirí riamh iad, mar nár glacadh lena n-iarratais, nó mar gur thóg an bás leis iad roimh a n-am. B'é Arsène Houssaye a cheap an t-ainm 41^ú chathaoir chun na húdair sin a chur i gcéill i L'histoire du 41^ème fauteuil de l'Académie française in 1885.

Tagairtí

1. Conradh na Gaeilge, Londain (19 Feabhra 2022). "‎Nuacht Mhall (Gaillimh)" (ga-IE). Apple Podcasts. Dáta rochtana: 2022-02-21.
2. 'Statuts et règlements' - i bhFraincis
3. nó na ‘buanlaochra’ ... Conradh na Gaeilge, Londain (2022). "‎Nuacht Mhall: 19 Feabhra 2022 (Gaillimh) on Apple Podcasts" (en-CA). Apple Podcasts. Dáta rochtana: 2022-02-21.
4. Nílid na hóráidí agus na freagraí ar fáil ach i bhFraincis amháin.

Naisc sheachtracha

• L'Académie française: Suíomh oifigiúil
• Les Immortels Curtha i gcartlann 2005-10-26 ar an Wayback Machine: Liosta beathaisnéis na 705 Déithe Buana le cuidiú taighde
• La langue française Curtha i gcartlann 2005-09-07 ar an Wayback Machine: Tuairisc ar an bhFraincis
• Dictionnaire de l'Académie française Curtha i gcartlann 2007-08-07 ar an Wayback Machine: Foclóir Acadaimh Fhrancaigh