It Jiskelân

	It Jiskelân
	algemiene gegevens
oarspr. titel	The Waste Land
auteur	T.S. Eliot
taal	Ingelsk
foarm	poëzij
sjenre	epysk gedicht
1e publikaasje	1922, New York
oarspr. útjwr.	Horace Liveright
	oersetting nei it Frysk
Fryske titel	Oppe Braekswâllen
publikaasje	1971, yn Spinpûde ; 1979, Ljouwert
útjouwer	Friese Pers Boekerij
oersetter	Haring Tjittes Piebenga

It Jiskelân, yn it oarspronklike Ingelsk: The Waste Land, is in modernistysk dichtwurk fan 'e hân fan 'e Amerikaansk-Britske dichter, toanielskriuwer, essayist, útjouwer en Nobelpriiswinner T.S. Eliot (1888-1965). It is in dreech gedicht fan 434 fersregels dat abrupt ferspringt fan plak, tiid en fertelperspektyf, en dat op ferskillende manearen ynterpretearre wurde kin. Eliot hat ris sein dat syn ûngelokkige earste houlik by him it gefoel oprôp dat er yn It Jiskelân ferwurde. Oarspronklik wie it suver twa kear sa lang; Eliot syn freon, de dichter Ezra Pound (oan wa't Eliot It Jiskelân letter opdroech), rette him oan om in grut tal passaazjes fuort te redigearjen. It gedicht waard foar it earst publisearre yn 1922, en wurdt beskôge as ien fan 'e wichtichste Ingelsktalige dichtwurken fan 'e tweintichste iuw. It waard foar it earst oerset yn it Frysk troch Haring Tjittes Piebenga, yn 1971.

Fluch de feiten

Slute

Ynhâld

The Waste Land is opboud út fiif dielen. It is noch altyd in iepen fraach oft Eliot it bedoelde as in gedicht dat opmakke is út fiif ûnderskate parten, of as fiif yndividuële gedichten dy't mei-inoar in grutter dichtwurk foarmje. De fiif dielen binne (mei oersettings fan 'e titels troch Haring Tjittes Piebenga):

The Burial of the Dead (De Deaden Tehôfbrocht)
A Game of Chess (In Potsje Skaken)
The Fire Sermon (De Fjoerpreek)
Death by Water (De Dea yn 't Wetter)
What the Thunder Said (Wat de Tonger Sei)

Yn De Deaden Tehôfbrocht beskriuwt de ferteller (miskien in represintaasje fan Eliot sels) de jiertiden. De maityd bringt him "oantinken en begear", en sadwaande rikke syn tinzen tebek nei de tiid dy't er trochbrocht hat yn München, nei it slydzjen dat er dêr as bern wol die, en nei in mooglike românse mei in "hyasintefamke". Mar oantinkens feroarje neat oan it hjoed, en op 't heden is de ferteller omjûn troch in rotsige woestenije. Der komt him in wiersizzeresse yn 't sin, dy't him fertelde dat er "de ferdronken Fenisyske seeman" wie en dat er "de dea yn 't wetter" eangje moat. Dan befynt er him ynienen op 'e Brêge fan Londen, mei in mannichte folk om him hinne. Hy merkt in âlde maat fan him út 'e oarloch op, en ropt syn namme.

Yn In Potsje Skaken sit in rike, mei juwiellen oerdutsen dame yn in fergulde salon. Hja klaget oer har senuwen en freget harsels ôf wat se moat. It perspektyf ferskood abrupt nei in Londenske kroech tsjin slutingstiid, dêr't twa frjoulju út in arbeidersfermidden yn Cockney oan it rabjen binne. Sa jout it gedicht yn in pear kûpletten in byld de hegerein en de legerein fan 'e Ingelske maatskippij.

De Fjoerpreek set útein mei it byld fan in rivier. De ferteller sit op 'e wâl en beprakkesearret de beklaachlike stân fan saken yn 'e wrâld. Der wurdt beskreaun hoe't er der yn 'e foarm fan in sjenner tsjûge fan is dat in jongeman op bêd giet mei in iensume typiste, wêrnei't er op agressive wize de leafde mei har bedriuwt en him dan daliks wer ôfjout, sûnder him fierder om it fanke te bekommerjen. It gedicht keart werom nei de rivier, dêr't fammen in klaachsang sjonge, wylst ien fan harren it ferlies fan har ûnskuld oan in like op seks beluste man beskriemt (in ferwizing nei Shakespeare syn Klaachsang fan in Minneresse).

Yn De Dea yn 't Wetter wurdt in deade Fenisiër beskreaun dy't yn it wetter omdriuwkelet — mooglik deselde ferdronken seeman dêr't de wiersizzeresse it yn De Deaden Tehôfbrocht oer hie. Wat de Tonger Sei, ta einbeslút, bringt de lêzer fan 'e see nei de bergen ta. De ferteller smeket om rein, en einlings komt it. De tonger dy't dêrmei mank giet, jout oanlieding ta in Sanskritysk sitaat út 'e Brihadaranyaka Upanisjade: Datta, dayadhvam, dmyata ("jaan, sympatisearje, behearskje"). Mei dat trijefâld gebod is it mooglik en berik in steat fan loksilligens, sels al stoart de beskaving om jin hinne yninoar.

Fryske oersetting

The Waste Land waard foar it earst yn it Frysk oerset troch Haring Tjittes Piebenga, ûnder de titel Oppe Braekswâllen. Dy fertaling waard yn 1971 publisearre yn it tydskrift Spinpûde, en Piebenga syn kollega-oersetter Klaas Bruinsma neamde him letter yn in fraachpetear mei Abe de Vries "mas-ter-lik dien, werklik treflik."^[1] Yn 1979 brocht Piebenga Oppe Braekswâllen, yn 'e mande mei twa oare dichtwurken fan Eliot, Gerontion en Fjouwer Kwartetten, út yn in boekje fan 68 siden by de Friese Pers Boekerij. Letter kaam Hans Westra mei in nije oersetting fan The Waste Land, ûnder de titel It Jiskelân, dat er publisearre yn 'e tydskriften De Harpe fan Bernlef, yn 1985, en Trotwaer, yn 1986.

Boarnen, noaten en referinsjes

[1]