From Wikipedia, the free encyclopedia
Johann Wolfgang von Goethe (JWG) (sprek út as: [ˈgøːtə]?) (Frankfurt am Main, 28 augustus 1749 – Weimar, 22 maart 1832) wie in Dútsk wittenskipper, toanielskriuwer, romanskriuwer, filosoof, dichter, natoerûndersiker en steatsman. Goethe wie de skriuwer fan ûnder mear Faust, Die Leiden des jungen Werthers, Zur Farbenlehre en it ferneamde gedicht Der Zauberlehrling. Yn 1782 waard hy yn de adelstân ferheft.
.jpg)
Goethe waard berne yn Frankfurt am Main as soan fan Johann Caspar Goethe en Catharina Elisabeth Textor. Syn heit wie in man fan kwizekwânsje en seach sels ta op it earste ûnderwiis fan syn soan. De jonge Goethe studearre rjochten oan de universiteiten fan Leipzig en Straatsburch. Yn 1772 krige hy wurk oan it Reichskammergericht yn Wetzlar, it heechste gerjochtshof fan it Dútske Ryk.
Nei in ûngelokkige leafdesrelaasje mei Charlotte Buff ferhuze Goethe op útnûging fan Karel August, hartoch fan Saksen-Weimar-Eisenach, yn 1775 nei Weimar dêr't hy de rest fan syn libben trochbrocht. Dêr hâlde hy him dwaande mei it ôfsluten fan syn autobiografyske proazawurk Aus meinem Leben, Dichtung und Wahrheit en syn masterwurk Faust 2 (1833). Dêrfoar kaam er noch yn steatstsjinst fan de hartoch en hy waard û.o. belêste mei in soad politike taken, it behear fan de finansjen en de wei- en mynbou, it kriichswêzen en letter it behear fan it hofteater.
 |
 |
Yn 1786 gie Goethe temûk nei Itaalje om de druk fan de saken te ûntrinnen en faaks ek om syn ynlike relaasje mei hofdame Charlotte von Stein wat bekuolje te litten. Syn reis nei Itaalje kin sjoen wurde yn de tradysje fan keunstreizen (saneamde Grand Tours) yn dy tiid. Goethe liet yn him omgean om skilder te wurden, mar hy stapte letter dochs fan dat plan ôf. Syn observaasjes fan de Italjaanske kleurepracht waarden letter út ta syn kleurelear, dy't frijwat ôfwykt fan dy fan Isaac Newton. Ek kaam Goethe yn Itaalje op it spoar fan de oerplant. Hy ûntdekte dat dizze oerplant, dêr't alle plantesoarten fan ôflaat wurde kinne, net as organisme yn de natoer werom te finen wêze soe, mar dat it as geastlik model of konsept opfetten wurde moast.
Nei in pear moanne yn Rome tahâlden te hawwen, reizge Goethe troch nei Napels, dêr't hy de Fesuvius bestudearre, en Sisylje. Yn 1788 waard hy troch de hartoch weromroppen nei Weimar, omdat hy steun nedich hie by militêre oangelegenheden. Hy die mei oan de oarloggen tsjin Frankryk.
De jierren nei 1794 wurden kenmerke troch in hechte freonskip mei Friedrich Schiller, dy't duorre oant de dea fan Schiller yn 1805. Se seagen elkoar as geastlike geliken, dêr't se de term "Homogenialität" ("homogenialiteit") foar betochten. Underwerp fan mienskiplike stúdzje wiene û.o. de foarfallen om de Frânske Revolúsje en de estetika yn de keunst. Ut dizze gearwurking ûntwikkele him in styl, dy't oantsjutten wurdt mei de term Weimarer Klassik.
Goethe hie in bulte bekende minsken as freon, ûnder mear de antropolooch Johann Blumenbach.
Neidat hy sûnder skea de plonderingen fan de soldaten fan Napoleons leger trochstien hie, troude Goethe yn 1806 mei Christiane Vulpius neidat hy lange tiid mei har gearwenne hie. Ut dizze relaasje binne fiif bern fuortkomd, wêrfan allinnich August von Goethe (1789-1830) langer libbe as inkele dagen.
Sûnt 1794 hat hy syn libben benammen wijd oan de literatuer en it ôfnimmen fan audiïnsjes yn syn hûs te Weimar. Yn de lêste jierren fan syn libben tekene syn sekretaris Johann Peter Eckermann petearen mei Goethe op yn it ferneamd wurden boek Gespräche mit Goethe in den letzten Jahren seines Lebens. Nei in libben fan bûtengewoane produktiviteit ferstoar hy op de leeftyd fan 82 jier yn Weimar.
De wichtichste wurken dy't Goethe makke foardat er nei Weimar gie, wienen syn trageedzje Götz von Berlichingen (1773) (dit wurk hat him syn bekendheid brocht) en syn Die Leiden des jungen Werthers, in roman dy't tige populêr waard yn de 'Sturm und Drang'-perioade. Yn syn jierren yn Weimar, eardat er Schiller moete, begûn hy mei it skriuwen fan Wilhelm Meister. Hy skreau de toanielstikken Iphigenie, Egmont, Torquato Tasso, en syn Reineke Fuchs. By de perioade fan syn freonskip mei Schiller hearre de fuortsetting fan Wilhelm Meister, de moaie idylle Hermann en Dorothea en Romeinske Elegyen. Yn de lêste perioade, nei de dea fan Schiller yn 1805 heare Faust, Die Wahlverwandschaften, syn autobiografy Dichtung und Wahrheit, ssyn Italjaanske Reis, in soad wittenskiplik wurk, sirka 16000 brieven en in rige ferhannelingen oer Dútske keunst.
Neidat syn lêste pakesizzer stoarn wie, waarden syn boeken eigendom fan de gruthartoginne fan Saksen-Weimar-Eisenach, Sophie. Hja rjochte it Goethe-Schiller-Archiv op.
Yn it ramt fan syn besykjen om de minen yn it Türinger Wâld nij libben yn te blazen, waard Goethe syn ynteresse yn en ûndersyk nei geology en mineralogy en de natuerwittenskippen yn it algemien (it mineraal goethiet is nei him neamd) grutter. By de bestudearring fan minsklike skedels ûntdekte hy it tuskenkaaksbien, in by de minsk fergroeid stik bonke dat earder allinnich by bisten oantroffen wie. Mei dizze ûntdekking ynspirearre hy letter ûnder oare Charles Darwin. Dochs leit de fertsjinste fan Goethe foar de natuerwittenskippen net sasear by de ûndersiken dy't hy dien hat, mar mear by de metoade dy't er by de ûndersiken brûkte.
Koart foar syn reis nei Frankfurt am Main yn 1814, dêr't hy geheimried Johann Jakob Willemer en dy syn folle jongere frou Marianne besocht, waard him in yn it Dútsk oersette samling Perzyske gedichten - Der Diwan des Mohammed Schemseddin Hafis - tastjoerd. Dizze samling (Farsy: diwan, ديوان) gedichten fan de soefy-dichter Hafiz (± 1320 yn Shiraz - ± 1390) boeide him daliks en ynspirearre him ta it skriuwen fan syn West-östlicher Diwan, dêr't Erschaffen und Beleben fan 21 juny 1814 it earste gedicht fan wie. It iepeningsgedicht draacht de titel Hegire en bringt de emigraasje fan Mohammed fan Mekka nei Medina (hidjra) yn it ûnthâld. Goethe syn leafde foar Marianne hat in soad gedichten fan de Divan ynspirearre en hy hat sels inkele gedichten fan har hân opnomd, sûnder lykwols har namme te fermelden.
In yn Goethe-biografyen faak ûnderbeljochte aspekt is Goethe syn belangstelling foar easterske religys, dy't it meast dúdlik ta utering komme yn de West-östlicher Diwan.
Al yn 1772 begûn Goethe oan in toanielstik ûnder de titel Mahomet as replyk op François-Marie Arouet (better bekend as Voltaire) Le fanatisme ou Mahomet le Prophète, dêr't lykwols mar fragminten bekend fan binne. It bekendste fragmint is it gedicht Mahomets Gesang. Yn 1799 makke Goethe in bekommintariearre oersetting fan Voltaires drama.
De Eastenrykske komponist Franz Schubert bewûnderde Goethe tige en sette in grut oantal gedichten fan Goethe, û.o. Gretchen am Spinnrade en Erlkönig, op muzyk, mar ûnderfûn fan Goethe ûnferskillichheid.
De leafde tusken Goethe en de 19-jierrige Ulrike dy't himsels ynspirearre ta de Marienbader Elegie (1823) waard troch Martin Walser as ûnderwerp nomd foar syn roman Ein liebender Mann [1].
Goethe hat in rsinsje skreaun yn de Frankfurter Gelehrten Anzeigen fan it (anonym) troch Belle van Zuylen skreaune boek Le Noble, anomym útjûn yn it Dútsk ûnder de titel Die züge des alten Adels, Lemgo, Meyer, 1772.
perioade 1816-1832 publikaasjes yn it tydskrift: 'Ueber Kunst und Altertum'
Gedichten
Oar wurk
Oersettings
 |
Ofbylden dy't by dit ûnderwerp hearre, binne te finen yn de kategory Johann Wolfgang von Goethe fan Wikimedia Commons. |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
