Stroom

Jir skel forklaaret uur, hur'ling elektrisk Stroom, Stroomkraft en Energii tühophingi.

Didiar Artiikel meent di elektrisk Stroom. Luki uk bi Stroom (muar Meeningen)

"Stroom" ön üđer Spreekwiisen

Sölring  Öömrang  Fering  Halunder  Halifreesk  Mooring  Wiringhiirder  Karhiirder  Gooshiirder

Söl'ring

En Weeter-Model

Dat Weetermodel: Jen Dropen, wat tau Lop sa fiir üs di tau Dropen önerwai es, maaket di salev Küül.

Wan Weeter lung inoch üp en Stiin dropet, da maaket et en Küül iin ön di Stiin.
Dat Weeter let höm gans gur ofmet, aurdat en Dropen langsen lik gurt es. Wan dit muar uur skel, da ken wü dat Weeter me en Aamer of en Kofikani ön di Stiin git.
Wan da muar Dropen üp di Stiin faal, da uur di Küül diarbenen uk gurter of diiper.
Wan em wat Breers heer en let di Dropen üp di Stiin faal, da uur diar me di Tir en litj Graav fan.
En da es dit jit sa, dat 10 Dropen ön en Sekundi di Küül ön di salev Tir 10 maal diiper maaki üs wan dit bluat 1 Dropen ön di Sekundi es.

Wan dat Weeter fan en gurter Hoogdi kumt, uur di Küül diiper, üs wan dit fan en liiger Plaats kumt.
Fan 10 Meeter Hoogdi uur di Küül diiper üs wan di bluat fan 5 m dialfalt.

Em kür nü sii:
Di Stroomkraft fan't Weeter es proportsjonaal me di Hoogdi, wat me di Stroom maalnomen uur.
Of üđers sair:
Jen Drop ön en Sekundi fan 10 Meeter Hoogdi maaket ön en bistemet Tir jüst san diip Küül üs wan tau Dropen ön di Sekundi fan 5 Meeters Hoogdi dialfaal.

Di Aarber, wat dat Weeter maaket, heer uk jit me di Tir tö dönen:
Wan di Tir 10 maal sa lung es, da maaket dat Weeter di Küül uk 19 maal sa gurt of diip.

Di Gurthair fan di Küül es proportsjonaal me di Energii, wat jit: Di Hoogdi x di Stroom x di Tir.

Aurseeting tö di elektrisk Stroom

Elektrisk Stroom ken em met üs di Dropen, wat langsen lik gurt sen.
Dit jit da man "Elektroonen". Di "Stroomdropen" sen man mal litj, en diaraur uur di bluat meten en üs "Ampère" āpskrewen.
Jen Ampère es sa fuul üs 6.250.000.000.000.000.000 Elektroonen ön en Sekundi.

Sa üs di Hoogdi, hur di Weeterdrop fan dialfalt, jeft et bi elektrisk Stroom di Stroomkraft, āpskrewen üs "Watt (W)".
Da jeft et jit di Spanung, wat üs "Volt (V)" āpskrewen uur.

Diarbi es da:

Stroomkraft P (Watt, W) = Spanung U (Volt, V) x Stroom I (Ampère, A)

${\displaystyle P=U*I}$

of me di Maaten

${\displaystyle W=V*A}$

Bispölen

Auto

En Autolampi fuar 12 V, wat 5 Ampère "tocht", forbrükt da

${\displaystyle 12V*5A=60W}$

En Auto-Baterii me 60 Ah (Ampèrestünen) ken des Lampi 6 Stünen Stroom dö^[1]

Di salev Baterii ken en Starter me 600 Watt (Merelgurt Wain me Bensiin-Motoor) 36 Minüten ön di Gang hual.
Forsjuk dit man ek! Di Starter heer niin Kööling, di es eeđer trii bit fjuur Minüten önsteken!
Di Starter heer normaalerwiis uk niin Sekering, aurdat dit me 50A (600W döör 12V diilt) jaa en aartig gurt Giraat wiis maast.

En Leechtmaskiin me 180 Watt bringt

${\displaystyle 180W/12V=15Ah}$

en brükt

${\displaystyle 60Ah/15Ah=4h}$

Fjuur Stünen, fuar en lerig Baterii me 60 Ah weđer ful tö fo.^[2]

Bi't Hüs

Jaa, en bi't Hüs? Diar heer em normaalerwiis jaa Sekeringen fuar 16 A.
Hurfuul Stroom mut diar döör? Klaar, dit sen 16 A. Man hurfuul Watt ken di Sekering fordraii?

Gans iinfach:

${\displaystyle 230V*16A=3680W}$

ken em önslüt, söner dat di Sekering ütflocht.
Dach ek sa iinfach!
Hat jeft man en "Önlaap-Stroom" bi gurter Giraaten, wat hooger es üs dit, wat di Maskiin fuar't Laapen brükt, en di fo em da ek ön di Gang.
Diaraur ken em normaalerwiis ek muar üs 2.500 W (Of 2,5 kW) önslüt.
Dit maaket em uk, aurdat di Wiiren fuar 16A bluat 1,5 mm² Twerkskiaring haa. Di uur olter hit, wan diar tö fuul Stroom döör skel.
Me 2,5 mm² ken em al 20A döörfo.
Da sen dit

${\displaystyle 230V*20A=4600W}$

normaalerwiis gur inoch fuar 3,8 kW.

Fan des nemt em trii fuar Draistroom, wat me trii Faasen aarbert.
Dit sen da:

${\displaystyle 400V*20A=8000W}$

en uur normaalerwiis ek ütnütet. Hurom dit 400V sen en ek 3 x 230 = 690 V?
Gur Fraag, en di Dütsk Wikipedia weet öner [] di Bireekning en muar diartö:

${\displaystyle 230\mathrm {V} \cdot {\sqrt {3}}\approx 400\mathrm {V} }$

Öntskiligi, dat wü jir niin Eksperti fuar di rocht Bigrüning haa, wat dit uk jit rocht üp Söl'ring forklaari ken.

Stroom en Stroomreekning

Di Stroomkraft hen em gans gur bi en Lampi biluki:
En Lampi fan disalev Slach me 100 Watt jeft tau maal sa fuul Leecht üs jen me 50 Watt.

Wan wü bitaali skel, da kumt et diarüp ön, hur lung wü dat Leecht önhair haa:
50W x 20 Stünen = 1000W = 1 kWh = Pris/kWh = Reekning 100W x 10 Stünen = 1000W = 1 kWh = Pris/kWh = Reekning

En Haitsgiraat me 2 kW (2.000 W) kostet da bi 23 ct/kWh 0,46 € di Stün, wan di üp foli Kraft lapt.
En Baakaun me 2,5 kW nemt normaalerwiis bluat 1,5 kW, aurdat di Haitsung ütgair, wan di wārem inoch es. Dit sen da 1,5 x 0,23€ = 0,345€.
Fuar trii Stünen sen dit da - naaa?

Wan di Pris nü 23 ct fuar en kWh es, da ken em diarfuar me en 50 Watt-lampi dopelt sa lung Leecht önhaa üs me en 100 Watt-Lampi.

Futnooten

1. Bluat fan't Reeknin, junker uur di Lampi wat jerer, aurdat di Baterii höör Stroom ek liikmaatig ofdö ken.
2. Normaalerwiis leengt et, en Stün ombi tö köör, aurdat di Baterii fuar't Miist ek gans lerig uur.

Luki uk hjir

• Elektrisk Stroom-Starkhair
• Likstruum (öömring)
• Wakselstruum (öömring)
• Dreistruum (öömring)