Fyrri veraldarbardagi (enskt: World War I, WW1 (upprunaligt Tað stóra kríggið) var eitt heimsumfatandi kríggj, ið vardi frá 1. august 1914 til 11. november 1918 og fevndi um stóran part av Evropa, Miðeystri, Afrika og partvís í Suðureystur Asia. Kríggið kostaði yvir níggju milliónir mannalív og gjørdist harvið eitt av teim blóðugastu kríggjum í veraldarsøguni.
Meira kunning Dato, Staður ...
Fyrri veraldarbardagi |
---|
Ovast við klokkuni: Eftir granatspreinging í slagnum við Somme, Mark V tanks fara um Hindenburg Linjuna, HMS Irresistible søkkur eftir at hava siglt á eina minu í Dardanellunum, ein bretsk herdeild við Vickersmaskinbyrsu og gassmasku í Slagnum við Somme, Albatros D.III hermenn við Jagdstaffel 11 | Dato | 28. juli 1914 – 11. november 1918 (4 ár og 3 mánaðir)
Friðaravtalur
- Versailles-friðaravtalan
Undirskrivað 28. juni 1919 (4 ár og 11 mánaðir)[lower-alpha 1]
- Saint-Germain-en-Laye-friðaravtalan
Undirskrivað 10 September 1919 (5 ár, 1 mánaður og 6 dagar)
- Neuilly-sur-Seine-friðaravtalan
Undirskrivað 27 November 1919 (4 ár, 1 mánaður og 6 dagar)[lower-alpha 2]
- Trianon-friðaravtalan
Undirskrivað 4 June 1920 (5 ár og 10 mánaðir)
- Sèvres-friðaravtalan
Undirskrivað 10 August 1920 (6 ár og 6 dagar)[lower-alpha 3]
- USA–Eysturríki-friðaravtalan
Undirskrivað 24. august 1921 (3 ár, 8 mánaðir og 3 dagar)[lower-alpha 4][lower-alpha 5]
- USA–Týskland-friðaravtalan
Undirskrivað 25. august 1921 (4 ár, 4 mánaðir og 5 dagar)[lower-alpha 6]
- USA–Ungarn-friðaravtalan
Undirskrivað 29. august 1921 (4 ár, 3 mánaðir og 1 dagur)[lower-alpha 7]
- Lausanne-friðavtalan
Undirskrivað 24. juli 1923 (8 ár, 8 mánaðir og 4 dagar)[lower-alpha 8]
|
---|
Staður | Evropa, Afrika, Miðeystur, Kyrrahavsoyggjar, Kina og uttanfyri strendurnar í Suður- og Norðuramerika |
---|
Úrslit |
Tey sameindu sigraðu
- Endin á týska, russiska, osmanska, og Eysturríki-Ungarnska keisaraveldunum
- Skapan av nýggjum londum í Evropa og Miðeystri
- Transfer of German colonies and regions of the former Ottoman Empire to other powers
- Establishment of the League of Nations. (meira...)
|
---|
| Stríðandi partar |
---|
Sameindu veldini
Frakland
Stóra Bretland
Russland
Italia (1915–18)
United States (1917–18)
Japan
Serbia
Belgium
Montenegro
Portugal (1916–18)
Rumenia (1916–18)
Grikkaland (1917–18)
Siam (1917–18)
...og aðrir |
Miðveldini
Týskland
Austria-Hungary
Ottoman Empire
Bulgaria (1915–18)
Co-belligerents
Jabal Shammar
...og aðrir | Kommandantar og leiðarar |
---|
Leiðarar hjá teimum sameindu
Georges Clemenceau
Raymond Poincaré
Ferdinand Foch
George V
H. H. Asquith
David Lloyd George
Nicholas II
Nicholas Nikolaevich
Aleksei Brusilov
Victor Emmanuel III
Vittorio Orlando
Paolo Boselli
Antonio Salandra
Woodrow Wilson
John J. Pershing
Ferdinand I
Constantin Prezan
Taishō
Peter I
Radomir Putnik
...og aðrir |
Miðveldini, leiðarar
Wilhelm II
Paul von Hindenburg
Erich Ludendorff
Erich von Falkenhayn
Helmuth von Moltke
Franz Joseph I
Karl I
Conrad von Hötzendorf
Arz von Straußenburg
Mehmed V
Talaat Pasha
Enver Pasha
Djemal Pasha
Ferdinand I
Nikola Zhekov
...og aðrir | Styrki |
---|
12 000 000
8 841 541[1][2]
8,660,000[3]
5 615 140
4 743 826
1 234 000
800 000
707 343
380 000
250 000
Total: 42 959 850[4] |
13 250 000
7 800 000
2 998 321
1 200 000
Tilsamans: 25 248 321[4] | Mansskaði og tap |
---|
Dripnir hermenn: 5 525 000 Særdir hermenn: 12 831 500 Saknaðir hermenn: 4 121 000 Tilsamans: 22 477 500 KIA, WIA ella MIA ...fleiri smálutir. |
Dripnir hermenn: 4,386,000 Særdir hermenn: 8 388 000 Saknaðir hermenn: 3 629 000 Tilsamans: 16 403 000 KIA, WIA ella MIA ...fleiri smálutir. |
|
|
Lat aftur
Orsøkir til kríggið vóru m.a. verjusamgongur millum ymisk imperiir, har serliga Stórabretland og Frakland stóðu fyri fólkaræði, meðan t.d. Týskland og Eysturríki-Ungarn vóru keisaraveldi. Útloysandi faktorur bleiv "morðið í Sarajevo", sum var eitt morð framt av einum serbiskum bólki á krúnprinsin av Eysturríki-Ungarn. Sostatt byrjaði kríggið, sum eitt kríggj millum stórveldið Eysturríki-Ungarn og lítla Serbia. Men so komu fleiri lond uppí, tí mann hevði jú hesar ymsu hernaðarsamgongurnar. Nationalisma, m.a. í Serbia var eisini ein orsøk til kríggið og kapping um hjálond.