Føroyski tjóðbúnin

Føroysku klæðini, ella føroyski búnin, sum tey eisini verða nevnd, hava í dag sera góða undirtøku millum fólk. Nógvir føroyingar eiga síni egnu klæði og eru í teimun til alsyns høvi. Til føroyskan dans, eru fólk oftani í føroyskum klæðum, eisini til ávísar hátíðarløtur og ikki minst á ólavsøku. Trupult er at tíðarfesta, nær siðurin við føroyskum búnum hevur tikið seg upp.

Vanligt hevur verið í Føroyum at kvinnur vóru í ullintum, vovnum skjúrti og menn í kvarðabuksum úr vaðmali, ullintum hosum osfr. Ì tilfari og sniði mintu klæðini um tey, sum vit í dag nýta til tjóðbúnan, men upprunaliga vóru tey hvørki nýtt ella fatað sum tjóðbúnar. Í 19. øld kom tó ein skilnaður millum klædnabúnan hjá fólki, klæðini vóru skild ímillum donsk og tey meira siðbundnu klæðini. Donsk klæðir vóru klædningar og kjólar keyptir uttanifrá. Handilssambandið tá var gjøgnum Kongaliga einahandilin og harvið Danmark, klæðini vóru tí rópt donsk klæðir, hóast tey kundu verða allastaðni frá. Svabo fýlist longu síðst í 1700 á, at kvinnurnar í Føroyum alsamt leggja seg eftir øðrum klæðum og lata seg í kjólar úr útlendskum tilfari: Fruentimmeret i Færøe synes mere, end Mandfolkene, at forlade gamle skikke ihenseende til Klædedragten. (Jens Christian Svabo, 1782)

Síðst í 1800 tekur tjóðskaparrørslan seg upp millum føroyingar. Um sama mundið eru ábendingar um, at vanligari verður at nýta føroysk klæðir, tað við siga klæðir, sum mintu um tey gomlu siðbundnu, men nú komi fram í øðrvísi hami og vóru nýtt til ávís høvi.

Føroysku klæðini hava, eins og tjóðbúnar í mongum øðrum evropeiskum londum, uppruna sín í gerandisbúnanum miðskeiðis í 19. øld. Nógv eru tey, ið eiga føroysk klæði og nýta tey í veitslulag, á stevnum og tá dansað verður. Hesi seinastu árini er líkt til, at áhugin hevur verið vaksandi fyri føroyskum klæðum, serstakliga millum ungdómin.

Stakkur

Stakkur.

Stakkurin hevur verið veitslubúni, serstakliga brúðarkjóli, í øldir. Lucas Debes nevnir hann í 1673. Í gomlum døgum vóru tað tær ríkastu bóndakonurnar, ið áttu stakk. Hann gekk í arv, so gentur í fleiri ættarlið giftust í sama stakki.

Stakkurin, sum er síður heilur kjóli, verður seymaður av himmalbláum, skarlaksreyðum ella grasgrønum klæði, meira sjáldan, sum í hesum føri, av svørtum klæði. Í dag verður mangan silki brúkt til stakk. Skjúrtið er lagt í faldar, lívið verður seymað við flundruryggi. Ermamar eru langar og trongar við lítlum uppslagi og pípaðari blondu framman.

Stakkabróstið og uppsløgini hava annan lit enn kjólin, í hesum føri eru tey reyð. Til stakkin hoyra silkikragi og silvurbelti ella floyalsbelti við áseymaðum silvurplátum. Annar beltisendin, ið kann vera prýddur við silvuri, sproti, hongur nakað niður. Stakkastásið er maljur, stimi og stór ferhyrnt stakkanál við hangandi bløðum, ið verður fest gjøgnum hálsklútin og bróstið. Á høvdinum ber hon vanliga krúnu ella annað ennisprýði. Í mong ár var heldur sjáldsamt at síggja stakk, men nú tykist sum áhugin fyri hesum stásiliga búna er vaksandi.

Sjóstúka

Sjóstúka og stavnhetta.

Sjóstúkan er kníggjalangur, síður svartur vadmalsfrakki (kjóli), sum hevur uppruna sín í gerandisbúna hjá monnum fyri 150-200 árum síðan. Miðskeiðis í 19. øld varð sjóstúkan stásbúni. Plaggið er seyraað við liðageira, bakið er skorið úr einum stykki, ermarnar eru víðar í erva, sneiddar í neðra við stuttum skarði og einum knappi. Sjóstúkan hevur svartar knappar, stimaknapparnir eru úr silvuri. Saman við sjóstúku er vanligt at nýta hvítar hosur og spenniskógvar.

Stavnhetta

Stavnhetta var hildin vera tignarligur høvuðbúni, og tað vóru serliga stórbøndur og aðrir mætir menn, ið gingu í sjóstúku undir stavnhettu. Í 1930-árunum plagdi løgtingsformaðurin, og í 1950-árunum løgmaður, at vera í hesum hábærsliga búna, tá løgtingið varð sett á Ólavsøku. Sigast má, at hetta riggaði sera væl. Sjóstúka og stavnhetta eru oftari at síggja nú enn fyri nøkrum árum síðan, men heldur sjáldsamur má búnin kortini sigast vera.

Kelda

• Postverk Føroya Archived 2005-11-24 at the Wayback Machine