یاد آر ز شمع مرده یاد آر
شعری از علیاکبر دهخدا / From Wikipedia, the free encyclopedia
«یاد آر ز شمع مرده یاد آر» که با نام «ای مرغ سحر» نیز شناخته میشود، شعری در قالب مسمط و شامل پنج بندِ نهمصراعی است که علیاکبر دهخدا در رثای جهانگیرخان صور اسرافیل سرود. این شعر نخستین بار در ۱۷ اسفند ۱۲۸۷ ه.خ در آخرین شمارهٔ نشریهٔ صور اسرافیل در ایوردون، سوئیس منتشر شد.
اثر علیاکبر دهخدا | |
تاریخ نگارش | ۱۲۸۷ ه.خ |
---|---|
نخستین رونمایی | صور اسرافیل |
کشور | سوئیس |
زبان | فارسی |
موضوع | مرثیه |
قالب | مسمط |
بحر | هزج مسدس اخرب مقبوض محذوف |
طرح قافیه | ababababa, cdcdcdcda |
تاریخ انتشار | ۱۷ اسفند ۱۲۸۷ ه.خ |
نوع رسانه | چاپی |
شمار ابیات یا خطها | ۴۵ |
شمار صفحات | ۲ |
جهانگیرخان صور اسرافیل، مدیر نشریهٔ صور اسرافیل و در زمرهٔ مشروطهخواهانی بود که در سال ۱۲۸۷ ه.خ پس از به توپ بستن و تعطیلی مجلس به دست عوامل محمدعلی شاه قاجار دستگیر، شکنجه و اعدام شدند. دهخدا که به عنوان سردبیر و نویسنده در این نشریه همکاری میکرد، پس از مدتی از ایران تبعید شد و به سوئیس رفت و تصمیم گرفت انتشار صور اسرافیل را در تبعید از سر بگیرد که موفق به انتشار سه شماره از آن شد.
این شعر در زمان جنبش مشروطه ایران سروده شدهاست؛ زمانی که موج ادبی جدیدی در زبان فارسی شروع شد که بر تحولات سیاسی و اجتماعیِ وقت متمرکز بود. موج ادبی جدید، با رنگوبوی سیاسی عموم جامعه را مخاطب قرار میداد. در این دوران، بسیاری از نویسندگان و شاعران از زبانی ساده و بعضاً از زبان محاوره کمک میگرفتند و بسیاری از واژه ها را با بار معنایی جدیدی به کار میبردند.
شاعر در زمان سرودن این شعر، درحالی که سوگوارِ قتلِ دوست و همکار خود، میرزا جهانگیرخان صور اسرافیل بوده، به آیندهای روشن برای جنبش مشروطه ایران امید داشته و از این رو، تقابلِ «سوگ» و «امید به پیروزی» درونمایه اصلی شعر را تشکیل دادهاست. در این شعر برخی از عناصر نمادین، از ناخودآگاه جمعی فرهنگ ایران باستان انتخاب شدهاست، ولی شاعر در بهکارگیری بعضی از آنها، سنتشکنی کرده و برایشان وجهی اجتماعی قائل شدهاست. همچنین نمونههای متعددی از جانبخشی، استعاره، تشبیه و تلمیح در آن مشهود است و شاعر با استفاده از ترکیبات آوایی مناسب، موسیقی درونی شعر را غنی کردهاست. زبان این شعر روایی و لحن آن حزنانگیز است. برخی از ادیبان ایران مانند منوچهر آتشی، یحیی آرینپور و غلامحسین یوسفی، آن را شعری بدیع تلقی کردهاند که قالبهای کهنه در ادبیات فارسی را به چالش کشیدهاست. به نظر میرسد که شعری ترکی الهام بخش سرایش شعر بوده است. با این حال، نشانههایی از تأثیر اشعار شاعران اروپایی هم در آن به چشم میخورد. این شعر الهامبخش شاعران دیگری مانند محمدتقی بهار و پروین اعتصامی در سرودن اشعار بودهاست.