گویش اشتوکاوی

اشتوکاوی (Štokavian) گویش اصلی سامانهٔ «زبان‌های اسلاوی جنوب مرکزی» شامل زبان‌های صربی-کرواتی، صربی، کرواتی و بوسنیایی است.

اشتوکاوی
štokavski / штокавски
زبان بومی در	صربستان، کرواسی، بوسنی و هرزگوین، مونته‌نگرو، کوزوو
تبار	هندواروپایی بالتواسلاوی اسلاوی اسلاوی جنوبی غربی اشتوکاوی
گونه‌های معیار	صربی کرواتی بوسنیایی مونته‌نگروئی صربی‌کرواتی چندکانونی معیار
گویش‌ها	هرزگووینی شرقی Šumadija–Vojvodina Zeta–Raška Smederevo–Vršac Slavomolisano
کدهای زبان
ایزو ۱–۶۳۹	sh
ایزو ۳–۶۳۹	hbs
گلاتولوگ	shto1241[1]
زبان‌شناسی	53-AAA-ga to -gf & 53-AAA-gi (-gia to -gii)
مناطقی که گویش اشتوکاوی زبان اکثریت است یا توسط شمار زیادی گویش می‌شود
این نوشتار شامل نمادهای آوایی آی‌پی‌ای است. بدون پشتیبانی مناسب تفسیر، ممکن است علامت‌های سوال، جعبه یا دیگر نمادها را جای نویسه‌های یونی‌کد ببینید.

گویش اشتوکاوی در صربستان، مونته‌نگرو، بوسنی و هرزگوین، بخش جنوبی ایالت بورگن‌لاند در اتریش و در بخشی از کرواسی صحبت می‌شود. زبان‌های استاندارد صربی، کرواتی و بوسنیایی، همگی مبنی بر گویش نو-اشتوکاوی هستند.

زیرشاخه‌های اولیه اشتوکاوی ۲ سرمنشا دارند: یکی از آنها زیرگویش نیا-اشتوکاوی و دیگری نو-اشتوکاوی است که در هر یک از آنها، واج نیااسلاوی jat به طرز متفاوتی دگرگون شده‌است. به‌طور کلی، گویش‌شناسی نوین، ۷ زیرگویش اشتوکاوی را به رسمیت می‌شناسد (برخی بر این عقیده‌اند که یکی از این دو زیرگویش، فزون‌تر است، اما این دیدگاه فراگیر نیست).

زیرگویش‌های اشتوکاوی

نیا-اشتوکاوی

تیموک-پریزرن (تورلاکیان)

کهن‌ترین گویشی که از جنوب خاوری تیموک نزدیک مرز بلغارستان تا شهر پریزرن (در کوزوو) گسترده‌است. این گویش، غالباً در متوهیا، پیرامون پریزرن، گنییلان و به‌ویژه در اشترپتس؛ در جنوب صربستان پیرامون بویانوواتس، ورانیه، لسکوواتس، نیش، آلکسیناتس در بخشی از دره توپلیتسا در اطراف پروکوپلیه؛ در صربستان خاوری اطراف پیروت، اسوِرلیگ، سوکوبانیا، بولیواتس، کنیاژواتس و سرانجام در ناحیه اطراف زایچار، جایی که گویش کوزوو-رساوا بارزتر می‌شود.

اسلاوی

همچنین معروف به شوکاچکی یا گویش اشچاکاوی کهن، که توسط مردمان شوکتسی ساکن در برخی بخش‌های اسلوونی، باچکا، بارانیا، سیرمیا؛ در کرواسی و وویوودینا و نیز در بوسنی شمالی صحبت می‌شود.

خاور-بوسنیایی

همچنین معروف به اشچاکاوی یکاویایی، که دارای تلفظ یکاویایی در میان اکثریت بزرگی از گونه‌های محلی است و توسط بیشتر مسلمانان بوسنیایی که در شهرهای سارایوو، توزلا و زنیتسا زندگی می‌کنند و نیز توسط بیشتر کروات‌ها و صرب‌هایی که در این نواحی می‌زیند، صحبت می‌شود.

زتا-سانجاک جنوبی

همچنین معروف به لیکاوی کهن، که در مونته‌نگروی خاوری در پودگوریتسا و تستینیه؛ پیرامون شهر نووی پازار در سانجاک خاوری در صربستان و در روستای پروی در ایستریا صحبت می‌شود.

کوزوو-رساوا

همچنین معروف به لیکاوی کهن‌تر، که بیشتر در کوزووی باختری و جنوب خاوری؛ در دره ایبار همراه با کرالیوو؛ پیرامون کروشِواتس، ترستنیک و در ژوپا، در بخشی از دره توپلیتسا (کورشوملیا)؛ در دره موراوا (یاگودینا، چوپریا، پاراچین)؛ در دره رساوا (اسویلایناتس، دسپوتوواتس)؛ و جنوب خاوری صربستان (اسمدِرِوو، پوژارِواتس، بور، مایدانپک، نگوتین) و یک بخش از بنات (اطراف کووین، بلاتسرک‌وا و ورشاتس) صحبت می‌شود.

نو-اشتوکاوی

ایکاوی باختری

همچنین معروف به بوسنیایی-دالماسی، ایکاوی نوین بیشتر توسط کروات‌هایی که در لیکا، کوارنر، دالماسی، هرزگوین و باچکا و توسط مسلمانان بوسنیایی (بوسنیاک‌ها) در بوسنی باختری بیشتر پیرامون شهر بیهاچ و در بوسنی مرکزی (تراونیک، یایتس، بوگوینو، ...) صحبت می‌شود.

شومادیا-وویوودینا

همچنین معروف به اِکاوی نوین، که بیشتر در وویوودینا، شمال باختری صربستان، اطراف کراگویواتس و والیوو در شومادیا؛ در ماچ‌وا (فقط در اطراف شاباتس و بوگاتیچ به‌جز لوزنیتسا و پودرینیه) در بلگراد و کرواسی خاوری اطراف شهر ووکووار صحبت می‌شود.

هرزگوینی خاوری

همچنین معروف به «هرزگوین-کرایینای خاوری» و اییکاوی نوین، که بزرگترین گویش اشتوکاوی و صربی-کرواتی، است. این گویش (زیرگویش) در مونته‌نگروی باختری (منطقه‌ای معروف به هرزگوین کهن)؛ توسط بیشتر صرب‌های بوسنیایی، صرب‌های کرواتی و نیز در صربستان باختری و توسط برخی کروات‌ها در اسلوونی، بانی‌یا، کوردون، جایی که صرب‌ها عمدتاً آن را به‌کار می‌برند و نیز در خاور نرتوا پیرامون شهر دوبروونیک. این زیرگویش زیربنای زبان صربی استاندارد است، در حالی‌که زبان کرواتی استاندارد مبنی بر آمیزه‌ای تاریخی از برخی گویش‌ها از جمله غیراشتوکاوی است.

وابستگی نژادی گویشوران بومی اشتوکاوی

گروه	زیرگویش	صربی	کرواتی	بوسنیایی	مونته‌نگرویی
نیا-اشتوکاوی	کوزوو-رساوا	×
	زتا-سانجاک جنوبی	×		×	×
	اسلاوی		×
	بوسنیایی خاوری		×	×
نو-اشتوکاوی	شومادیا-وویوودینا	×
	دالماسی-بوسنیایی		×	×
	هرزگوینی خاوری	×	×	×	×

منابع

1. Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "Shtokavski". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology. {{cite book}}: Invalid |display-editors=4 (help)

• مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا، «Shtokavian dialect»، ویکی‌پدیای انگلیسی، دانشنامهٔ آزاد. (بازیابی در ۱ مارس ۲۰۰۸).