گلبول قرمز، گویچه سرخ یا اریتروسیت متداول‌ترین نوع سلول‌های خونی است و در بدن مهره‌داران، نقش اصلی رساندن اکسیژن را، از شش‌ها (یا آبشش‌ها) به بافت‌ها رابازی می‌کند
 | برای تأییدپذیری کامل این مقاله به منابع بیشتری نیاز است. |
گلبول‌های قرمز سکه مانند (مقعر الطرفین)، کوچک و فاقد هسته و بیشتر اندامک‌های خود است و در نتیجه ژن‌های سازنده مواد مورد نیاز خود را ندارد. به همین جهت تنها منبع برای تأمین انرژی در آن فرایند گلیکولیز و تنفس سلولی است. گلبول قرمز از حجمی بالغ بر ۸۹ تا ۹۸ میکرون برخوردار است.[1] در شرایط طبیعی قطر آن‌ها به‌طور متوسط ۷٫۵ میکرون است.اگر اندازهٔ سلول کوچک‌تر از ۶ میکرون باشد میکروسیت و اگر بزرگ‌تر از ۹ میکرون باشد، ماکروسیت نامیده می‌شود. حضور گویچه‌های قرمز با اندازه‌های مختلف در خون را آنیزوسیتوزیس (Anisocytosis) و حضورشان با اشکال مختلف در خون را پوی‌کیلوسیتوزیس (Poikilocytosis) می‌نامند که در حالات مرضی دیده می‌شوند. تعداد گویچه‌های قرمز در حالت طبیعی در خون زنان ۳٫۶ تا ۵٫۵ میلیون و در خون مردان ۴٫۱ تا ۶ میلیون در هر میکرولیتر می‌باشد.
نسبت حجم گویچه‌های قرمز خون به کل خون بر حسب درصد را هماتوکریت می‌نامند. این نسبت در زنان و مردان سالم و بالغ به ترتیب برابر ۴۵–۳۵ و ۵۰–۴۰ درصد است.
سیتوپلاسم گلبول‌های قرمز اسفنجی بوده و به وسیلهٔ غشاء پلاسمایی قابل ارتجاعی احاطه شده تا این سلول بتواند تغییر شکل بدهد و از مویرگ‌های باریک عبور کند
در سیتوپلاسم گلبول رنگدانه‌ای به نام هموگلوبین وجود دارد که پروتئینی آهندار است. گلبول قرمز به وسیلهٔ هموگلوبین خود در جاهایی که تراکم اکسیژن زیاد باشد این آهن با اکسیژن ترکیب شده و اُکسی هموگلوبین را تشکیل می‌دهد و در جایی که تراکم اکسیژن کم باشد تجزیه شده و اکسیژن آزاد می‌کند. این خاصیت هموگلوبین در جابه‌جایی اکسیژن از شش‌ها به بافت‌ها بسیار سودمند است. عمر آن تقریباً ۱۲۰ روز است. بعد از این مدت گلبول در کبد تجزیه می‌شود و آهن موجود در کبد اندوخته می‌شود. همچنین محل تولید آن در جنین کیسه زرد، کبد، طحال، گره لنفاوی و مغز قرمز استخوان است. بعد از تولد تا پنج سالگی تمام مغز استخوان‌های بدن است. در فرد بالای پنج سال فقط در مغز استخوان‌های پهن و استخوان‌های دراز متصل به تنه است.
تنظیم تولید گلبول‌های قرمز هنگامی انجام می‌شود که مقدار اکسیژن بافت‌های بدن کاهش یابد.
برای تولید گلبول قرمز از کلیه و کبد هورمونی به نام اریتروپویتین بیشتری خارج می‌شود و با تأثیر بر مغز استخوان موجب افزایش گلبول قرمز می‌شود. در افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی اکسیژن رسانی به قلب کاهش یافته و می‌تواند سبب افزایش ترشح هورمون اریتروپویتین شود.
گلبول‌های صورتی در کبد و طحال تخریب می‌شوند.
چرخهٔ زندگی
تولید
اریتروسیت‌ها در دوران جنینی ابتدا در کیسه زرده و سپس در کبد، طحال، گره‌های لنفی و مغز استخوان ساخته می‌شوند. از حدود ۵ سالگی به بعد گلبول سازی فقط در مغز استخوان‌های پهن و قسمتی از استخوان‌های متصل به تنه (مانند: ران) انجام می‌شود. عامل تنظیم‌کننده ساخت اریتروسیت‌ها پروتئینی به نام اریتروپویتین است که بر اثر کاهش اکسیژن رسانی به بافت‌ها از کبد و کلیه‌ها ترشح می‌شود. برای ساخت اریتروسیت‌ها وجود ویتامین ب۱۲ و همچنین اسید فولیک ضروری است؛ بنابراین کمبود آهن در بدن باعث نوعی کمخونی خیلی بد به نام آنِمی فقر آهن می‌شود.
عمر اریتروسیت‌ها در حدود ۱۲۰ روز است و بعد از آن غشای آن‌ها سخت و شکننده می‌شود و وقتی پیر می‌شوند، در هنگام عبور از مویرگ‌های کبد و طحال آسیب می‌بینند و از بین می‌روند و هموگلوبین ان توسط ماکروفاژ تبدیل به امینو اسید می‌شود و توسط جریان خون به مغز استخوان می‌رود تا دوباره این فرایند از سر گرفته شود.
به فرایند تولید گلبول قرمز Erythropoiesis گویند. در صورت کاهش یافتن سطح اکسیژن در کلیه، کلیه هورمون اریتروپویتین را به مقدار بیشتری ترشح می‌کند و فرایند تولید گلبول قرمز شدت پیدا می‌کند. در کمبود اکسیژن مقدار اریتروپوئیتین پس از ۲۴ ساعت به حداکثر می‌رسد
زندگی فعال
طول عمر مفید یک یاختهٔ سرخ خونی ۱۰۰ تا ۱۲۰ روز می‌باشد.[2] در این مدت آنان به وسیلهٔ فشار خون در رگ‌ها جابه‌جا می‌شوند. گلبول‌های قرمز فاقد هسته بوده و شکل دیسک مانند با طرفین مقعر دارند. متوسط اندازه گویچه‌های قرمز حدود ۷٫۸ میکرون و ضخامت آن‌ها در ضخیم‌ترین نقطه ۲٫۵ میکرون و در مرکز حدود ۱ میکرون است. شکل گلبول‌های قرمز به آن‌ها اجازه می‌دهد که درون عروق بسیار ریز بدن نظیر مویرگ‌های انتهایی به خوبی فشرده شده و از آن‌ها عبور کنند.[3]
بیماری‌ها و اختلالات گلبول‌های قرمز
این اختلالات بسیار متنوعند از نقائص آنزیمی مانند فاویسم، انواع کم خونی مانند کم خونی فقر آهن، تالاسمی و سلول داسی شکل، اختلالات شکل گویچه مانند اسفروسیتوز.
جستارهای وابسته
منابع
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
