پدیدهٔ عبور سیارهٔ زهره از مقابل خورشید که از زمین دیده می‌شود From Wikipedia, the free encyclopedia
گذر زهره یا گذر ناهید به پدیدهٔ عبور سیارهٔ زهره از مقابل قرص خورشید (از دید زمین) گفته می‌شود.
گذرهای سیاره‌ای از مقابل خورشید از پدیده‌های کم‌یاب آسمانند که از دید ناظر زمینی تنها برای دو سیاره تیر و زهره (سیارات داخلی مدار زمین) رخ می‌دهند. گذرها پدیده‌هایی مثل خورشیدگرفتگی هستند، با این تفاوت که در خورشیدگرفتگی کامل، ماه تمام قرص خورشید را می‌پوشاند و دیگر نوری از خورشید به زمین نمی‌رسد، اما تیر و زهره آن قدر از زمین دورند که هنگام گذر مثل لکهٔ گرد سیاهی بر قرص درخشان خورشید دیده می‌شوند. موقع گذر، زمین، سیاره و خورشید بر یک خط قرار دارند. گذر تیر در هر قرن تا ۱۳ بار روی می‌دهد،[1] اما گذر زهره به‌طور متوسط در هر ۱۱۶ سال دو بار با فاصله ۸ ساله روی می‌دهد. در بیشترین حالت هر قرن ۲ بار و در بدترین حالت، مانند قرن بیستم، هیچ گذری برای زهره روی نمی‌دهد.
گذر زهره (ناهید) که از نادرترین پدیده‌های نجومی است، به طوری که ممکن است در یک قرن حتی یک بار هم روی ندهد، به عنوان نمونه در قرن ۲۰ میلادی بشر از دیدن گذر زهره بی‌بهره ماند. با توجه به موقعیت ناظر، زمان این پدیده می‌تواند ۷ ساعت کمتر یا بیشتر باشد. گذر زهره از جمله نادرترین پدیده‌ها در پیش‌بینی آسمانی است که به صورت جفت در فاصلهٔ هشت سال و هر جفت به فاصلهٔ بیش از یک قرن روی می‌دهد. آخرین گذر زهره در خرداد ۹۱ (ژوئن ۲۰۱۲) روی داد و جفت آن، گذر قبلی در خرداد ۸۳ (ژوئن ۲۰۰۴) بود.[2] الگوی گذر زهره تا پیش از سال ۱۵۱۸م. به صورت فواصل ۸–۱۱۳٫۵ - ۸ - ۱۲۱٫۵ بوده‌است. طبق الگوی کنونی (تا سال ۲۸۴۶م) گذر زهره در فواصل ۸–۱۰۵٫۵ - ۸ - ۱۲۱٫۵ سال خورشید صورت می‌پذیرد و در دورهٔ بعد این الگو به صورت ۸–۱۰۵٫۵ - ۸ - ۱۲۹٫۵ درخواهد آمد.[3]
برای مشاهدهٔ گذر زهره لزوماً نیاز به ابزار اپتیکی نیست بلکه با چشم غیرمسلح هم می‌توان این پدیده را مشاهده کرد. هنگام رصد چشم نباید مستقیماً به خورشید خیره شد، بلکه باید چشم یا ابزار اپتیکی مورد استفاده را به فیلترهای مخصوصی مجهز کرد تا از صدمه زدن امواج فرابفش و مضر به چشم جلوگیری شود. سیارهٔ زهره با کمی دقت به شکل لکهٔ گرد و سیاهی مشاهده می‌شود، به راحتی از لکه‌های خورشیدی قابل تفکیک خواهد بود؛ زیرا لکه‌های خورشیدی شکل منظمی ندارند و به اندازهٔ زهره تیره و سیاه رنگ نیستند.
هنگام گذر لکهٔ گرد و سیاه (البته با رعایت نکات ایمنی رصد خورشید)، لکهٔ زهره گرد و کاملاً تیره‌است، اما لکه‌های خورشیدی شکل دایره‌ای ندارند و تاریکی آن‌ها هرگز به اندازهٔ زهره نیست. گذر زهره چند ساعت طول می‌کشد.
برای رصد می‌تواند به محیط باز رفته، با انداختن نور خورشید از میان حفره‌ای در یک کارت بر روی دیوار، گذر را با دقت نظاره کرد.[4]
منجمان چینی نخستین کسانی بودند که توانستند پدیدهٔ گذر را رصد کنند.[5] به‌نظر می‌رسد در دورهٔ میانه، فارابی، حکیم بزرگ ایرانی، نخستین دانشمندی باشد که احتمالاً در سال ۹۱۰ میلادی گذر زهره را رصد کرده است. از طرف دیگر به نظر می‌رسد دانشمندانی همچون کندی، ابن بقا و ابن سینا نیز پدیده گذر زهره را به گونه‌ای پیش‌بینی و رصد کرده باشند.[6] نخستین گزارش رصد گذر زهره توسط ابن سینا از گذر ۲۴ مهٔ ۱۰۳۲ میلادی با اشاره مستقیم و مختصر خود او در کتاب شفا قابل توجه‌است: «من زهره را مثل خالی بر صفحهٔ خورشید دیده‌ام».[7]
از زمان اختراع تلسکوپ (۱۶۱۰ میلادی) تاکنون ۸ گذر اتفاق افتاده که آخرین آن در سال ۱۳۹۱ (۲۰۱۲ میلادی) رخ نمود:[8]
روز سه‌شنبه ۱۹ خرداد ۱۳۸۳ سیارهٔ زهره پس از ۱۲۲ سال از مقابل خورشید گذشت. این گذر نخستین گذر زهره بعد از سال ۱۸۸۲ میلادی بود.
یکی از طرح‌های مهم علمی که در گذرهای پیشین زهره اجرا می‌شده، اندازه‌گیری فاصلهٔ زمین تا خورشید (واحد نجومی) بوده‌است. نخستین بار ادموند هالی (که دنباله‌دار معروف هالی به نام او شناخته می‌شود) با این روش یک واحد نجومی را اندازه گرفت. امروز فاصلهٔ زمین تا خورشید به دقت اندازه‌گیری شده‌است، اما این اندازه‌گیری در گذر سال ۱۳۸۳ به صورت آموزشی در برخی از کشورها اجرا شد. مهم‌ترین طرح‌های علمی برنامه‌ریزی شده برای گذر سال ۱۳۸۳، به بررسی جو زهره مربوط می‌شد. در طی این گذر قطر زهره از دید ناظر زمینی ۵۸ ثانیه قوس بود بنابراین با چشم غیرمسلح و با استفاده از عینک‌های رصد خورشید می‌شد این گذر را دید.
.jpg)
این گذر سیارهٔ زهره از ناحیهٔ شمالی خورشید در تاریخ ۱۷ خرداد ۱۳۹۱ از حدود ساعت ۲:۴۰ تا ۹:۲۰ بامداد به وقت ایران همزمان با ساعت ۲۲:۱۰ تاریخ ۵ ژوئن ۲۰۱۲ تا ساعت ۴:۵۰ تاریخ ۶ ژوئن ۲۰۱۲ به وقت جهانی (UT) است.[4] آغاز گذر در سراسر آمریکای شمالی، هاوایی، مناطق انتهای شمالی و باختری آمریکای جنوبی، نوارهای شمالی و خاوری آسیا و استرالیا و زلاند نو بود. تماشاگران در آلاسکا، آسیا، استرالیا، بخش‌هایی از آفریقا و خاور اروپا نیز مکان‌هایی مناسب برای دیدن پایان گذر داشتند، در این گذر زمانی که زهره از قرص خورشید بیرون می‌رود. در ایران تماس‌های اول و دوم سیارهٔ زهره با خورشید قبل از طلوع خورشید رخ خواهد داد و ساکنان ایران تنها قادر به مشاهده تماس‌های سوم و چهارم هستند که منطقهٔ سرخس[10] و چابهار در ایران بهترین نقاط برای رؤیت هستند.[11] در ایران در هنگام طلوع خورشید، سیارهٔ زهره به صورت نقطهٔ تیره‌ای در قسمت میانی خورشید قرار دارد و رفته رفته به قسمت بالایی خورشید نزدیک می‌شود و در نهایت از بالای خورشید خارج می‌گردد.[نیازمند منبع] گذر بعدی ۱۰۵ سال دیگر خواهد بود.[4]
این گذر نادرترین خورشیدگرفتگی شناخته شده‌است. بهترین جا برای دیدن همهٔ مراحل گذر خاور دور و منظرهٔ گذر از سرسو حوالی جزایر مارکیز در اقیانوس آرام است.[12]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
