سنگنوشته شاپور یکم بر کعبه زرتشت
کتیبه سهزبانه بر روی کعبه زرتشت در نقش رستم / From Wikipedia, the free encyclopedia
سنگنوشته شاپور یکم در کعبه زرتشت بر دیوار ساختمان کعبه زرتشت در نقش رستم در شهرستان مرودشت استان فارس کنده شدهاست. ساختمان کعبه به صورت مکعب است و بر سه ضلع آن به سه زبان پارسی میانه، زبان پارتی و زبان یونانی سنگنوشتههایی نگاشتهشدهاست.
تحریر پهلوی دارای ۳۵ سطر و بر دیوار شرقی، تحریر پارتی دارای ۳۰ سطر و بر دیوار غربی و تحریر یونانی دارای ۷۰ سطر و بر دیوار جنوبی نگاشته شدهاست. تحریر یونانی و پارتی نسبت به تحریر پهلوی آسیب کمتری دیدهاست. همچنین در تحریر پارتی و یونانی توافق بیشتری دیده میشود و این دو با تحریر پهلوی تفاوتهایی دارند. احتمالاً شاپور یکم مطالب خود را برای دو دبیر تقریر کردهاست و هر کدام مطالب را جداگانه نوشتهاند که بعد در سنگ کنده شده، ظاهراً اختلاف تحریرها از اینجا ناشی شدهاست.
این سنگنوشته دارای این بخشهاست. ۱. مقدمه ۲. متن اصلی ۳. خاتمهٔ سنگنوشته.
- مقدمه: شامل معرفی شاپور یکم و ذکر نسب او از قوم پارس است.
- متن اصلی: خود دارای چند بخش است:
- ذکر استانهای کشور
- شرح نخستین لشکرکشی شاپور علیه گردیانوس سوم قیصر روم و از میان رفتن او و جانشین شدن فیلیپ عرب و قبول پرداخت خراج
- دومین لشکرکشی شاپور. در این بخش شاپور سرزمینهای فتح شده، توسط سپاه ایران را برمیشمارد.
- لشکرکشی سوم و به اسارت درآمدن والریانوس (والرین) قیصر و ذکر سرزمینهایی که به تصرف ایران درآمدهبود.
- ذکر تأسیس آتشکدههایی که شاپور در جاهای مختلف برای روان خویش یا اعضای خاندان خود بر پا داشته و نذوراتی که برای روان خویش یا خاندان سلطنتی یا بزرگان دربار به این آتشکدهها اختصاص دادهاست.
- خاتمهٔ سنگنوشته: مشتمل بر این نکتهاست که شاپور این سرزمینها را به یاری ایزدان بهدستآورده و مرز شرقی ایران که شامل کاشغر تاشکند و شهر مرو بودهاست و به آیندگان توصیه کردهاست که در کارهای ایزدان و امور خیریه بکوشند. در پایان تحریر پارتی نام دبیر نیز ذکر شدهاست.
سنگنوشته شاپور یکم در کعبه زرتشت از چندین جهت از مهمترین سنگنوشتههای ساسانی است. اهمیت زبانشناسی آن در این است که این سنگنوشته منبعی قدیمی برای مطالعهٔ ساختمان زبان پهلوی و زبان پارتی است. از نظر تاریخی شرح حوادث مهم در آن آمدهاست و نیز با مطالعهٔ آن تا حدی به تشکیلات اداری و مناصب مهم این دوره پی میبریم. علاوه بر آن، ذکر تعداد بسیاری از نامهای خاص در این سنگنوشته بر گنجینهٔ نامهای خاص ایرانی میافزاید.[1]